دوره كودكى و نوجوانى از پايان سال هفتم عمر كودك آغاز و تا پايان چهارده سالگى ادامه مىيابد. اين دوره، دوره آمادهسازى شخصيت كودك براى بلوغ و پختگى و عضويت در اجتماع بزرگتر است. در آغاز اين مرحله يا يك سال قبل از آن، رفته رفته تقليد كودك از بزرگترها پايان مىگيرد و توجه او به دور و بر خويش بيشتر خواهد شد. چنان كه تواناييهاى عقلى او نيز قدرت تصور مفاهيم انتزاعى و درك مفاهيم معنوى را خواهد داشت. در اين دوره، كودك درباره ذات خويش انديشه مى كند و خود را موجودى مستقل مىيابد كه ارادهاش غير از اراده بزرگترهاست. از اين رو «مىكوشد با رفتارى كه مايه عصبانيت خانواده را فراهم مىكند آنان را به چالش كشد تا موجوديت مستقل خود را علنى سازد.»[1] او مىكوشد تا بر استقلال داشتن خود با وسايل و موضعگيريهاى مختلف تأكيد ورزد؛ مواضعى كه غالباً مخالف چيزهايى است كه در دوره قبل با آنها انس و الفت گرفته بود؛ در نتيجه هر آنچه را كه به وى اختصاص و تعلق دارد به اسلوب و شيوه ويژهاى كه خود مىفهمد اختيار مىكند: ذوق خاصى در انتخاب لباسهايش به خرج مىدهد؛ در كسب مهارتهاى فكرى و علمى به طور انفرادى تمايل نشان مىدهد و مىكوشد تا ارتباطهاى اجتماعى با ديگر كودكان را به طريقى كه خود مىپسندد، بنيان نهد و سامان دهد. اين دوره، از مهمترين دورههايى است كه والدين مىبايد توجه بيشترى در جهت تربيت كودك از خود نشان دهند؛ زيرا نخستين دورهاى است كه كودك در آن گام در پيوندهاى اجتماعى وسيعترى مىگذارد كه در گذشته سابقه نداشته، و آن مرحله ورود به مدرسه است. از عوامل مؤثر در ايجاد آمادگى و تكوين شخصيت كودك، نحوه ارتباط او با پدر و مادر و ديگر افراد خانواده است. چنين ارتباطى با تمام جزئياتش، ويژگيهايى به او مىبخشد كه تا دوران بزرگسالى نيز با وى همراه خواهد بود. مدرسه اثر عميقى در بناء شخصيت كودك دارد؛ زيرا در مدرسه با كودكانى رو به رو مىشود كه در سطوح مختلف علمى يا از او زرنگترند يا تنبلتر، يا فعالترند يا كمتحركتر. «در نتيجه وى با آنان به رقابت بر مىخيزد كه يا پيروز مىشود و يا شكست مىخورد و اين مسئله در تكوين شخصيت او مؤثر است.»[2] جامعه، هر مقدار از اسلام فاصله گرفته باشد يا آنكه در ظاهر و به اسم، اسلامى و در عمل از اصول و فروع اسلام در آن خبرى نباشد، مسئوليت والدين در تربيت و تأديب فرزندان بيشتر و سنگينتر مىشود. در اينجا عوامل ديگرى نيز وجود دارند كه در ساختار شخصيتى كودك مؤثرند، مانند ويژگيهاى جسمى از جهت بلندى و كوتاهى، چاقى و لاغرى و سلامتى و بيمارى. از مهمترين عوامل تأثيرگذار در اين زمينه، افكار و انديشههايى است كه كودك فراگرفته و با آن بزرگ شده است. در اين دوره، كودك نيازهاى بيشترى دارد كه بر والدين است اين نيازها را اشباع كنند و از آن جمله است محركهاى حياتى چون نياز به خوراك و پوشاك و ...، و نياز به سلامت روانى و عاطفى و رهايى از اضطراب، و نياز به پذيرش از سوى اجتماع در هنگام پيوند با آن، و نياز به توجه به وى و بزرگداشت منزلت او، و نياز به فراگيرى مهارتهاى لازم به منظور كاميابى در زندگى جديد امروزى. علاوه بر امور مذكور، كودك نيازمند فلسفه و افكار و مفاهيم متناسب با سطح عقلى خود نيز هست، و اين دوره، دوره نياز به تربيت قوامبخش و پيروى فشرده با توجه به تمايل او به استقلال است. رسول خدا ـ صلىالله عليه وآله وسلم ـ فرموده است: «الولدُ سيّدٌ سَبْع سنين، و عبدٌ سبعَ سنينَ، و وزيرٌ شبعَ سنين.»[3] «فرزند، هفت سال [نخست] سرور، و هفت سال [دوم] عبد [و مطيع]، و هفت سال [سوم] وزير [و معاون] است.» اميرمؤمنان ـ عليهالسلام ـ فرموده است: «يُرْخى الصّبىُّ سَبْعاً و يُؤَدَّبُ سبْعاً وَ يُسْتخدمُ سَبْعاً.»[4] «كودك در هفت سال [نخست زندگى] آزاد گذارده مىشود و در هفت سال [دوم[ ادب آموخته مىشود و در هفت سال [سوم] به خدمت گرفته مىشود.» حضرت امام جعفر صادق ـ عليهالسلام ـ فرمود: «دَعْ اِبْنَكَ يَلْعَبْ سبعَ سنين و يُؤَدَّب سَبْعاً و اَلْزِمْهُ نَفْسَكَ سَبْعَ سنينَ.»[5] «فرزند خود را تا هفت سالگى آزاد گذار [تا به بازى بپردازد] و بايد در هفت سال پس از آن ادب آموزد و در هفت سال سوم او را با خود همراه كن [تا از مشورت با او برخوردار گردى و در كارها از وى كمك بگيرى].» بنابراين، اين مرحله، مرحله تربيتى دشوارى است؛ زيرا كودك ميل به استقلال دارد و ارتباطاتش با جهان خارج از منزل گسترش مىيابد، از اين رو به ناچار مىبايد پيوسته در تربيت او بكوشيد و بر تمام آنچه به او تعلق دارد، نظارت داشته باشيد: در افكار و عواطف و ارتباطهايش با ديگران، در درس خواندن و آموزشش، و در تأمين خواستههاى جور واجورش؛ چه آنكه وى نيازمند راهنمايى و ارشاد و آموزش مستمر و هميارى در ترسيم شيوه زندگى است. نيز مىبايد كارهايش را با شرح صدر و قدرت تحمل بالا پذيرا گرديد و در عين حال در بسيارى اوقات قاطعيت را از ياد نبريد. مشخصات اين دوره به قرار زير است:
لطفا منتظر باشید ...
