تربيت شايسته و تأديب نيك از مهمترين وظايفى است كه بر دوش پدر و مادر قرار دارد. چنين تربيتى حق كودك است كه اسلام بر گردن والدين گذاشته است. كودك در مرحله قبل از رسيدن به سن رشد، نيازمند تربيت قوامبخش و تلاش اضافى است. حضرت امام على بن الحسين ـ عليهالسلام ـ فرموده است: «و امّا حقُّ ولدكَ ... اَنَّكَ مسئولٌ عمّا وَليّته من حُسْن الادب و الدلالة على ربّه و المعونة له على طاعته فيك وفى نفسه فَمُثابٌ على ذلكَ و مُعاقبٌ، فَاعْمَلْ فى امْرِهِ عَلى المتزيّن بِحُسْنِ اثره عليه فى عاجل الدُّنْيا، المعذّر الى ربّه فيما بَيْنَكَ و بينه بِحُسْنِ القيامِ عليه وَ الاَْخْذله منه.»[6] «حق فرزند اين است كه بدانى او جزيى از وجود تو و در دنيا با هر خير و شرى كه دارد به تو منسوب است، و تو در حسن تربيت، راهنمايى به خدا، كمك به او در اطاعت از تو و ايجاد روحيه فرمانپذيرى مسئولى و در اين زمينه پاداش يا كيفر دارى؛ پس با وى چنان رفتار كن كه در دنيا آثار نيك تربيتت مايه سرافرازى و زينت تو باشد و در آخرت به سبب انجام وظيفه در پيشگاه الهى معذور باشى.» به واسطه دشوارى مرحلهاى كه كودك در آن قرار دارد، والدين مىبايد خدا را در نظر گرفته و از او كمك بخواهند تا به مسئوليتهاى تربيتى خود نايل آيند. حضرت امام زينالعابدين ـ عليهالسلام ـ فرموده است: «اللّهُمَّ وَ مُنَّ عَلىَّ ببقاءِ وَلَدى وَ بِاصلاحهم لى وَ بِامتاعى بِهِمْ ... وَ اجْعَلْهُمْ لى عَوْناً على ما سَأَلْتُكَ وَ اَعِذْنى وَ ذُرّيَّتى مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ.»[7] «خدايا! بر من منت گذار به باقى گذاشتن فرزندانم، و به شايسته ساختن ايشان براى من و به بهرهمند كردن من از ايشان. خدايا! عمرشان را براى من بركت بخش، و مدت زندگانىشان را طولانى ساز، و خردسالشان را برايم پرورش ده و ضعيفشان را نيرومند كن، و بدنها و دينها و اخلاقشان را به سلامت بدار. ايشان را در جانها و اعضايشان و هر چيز از كارشان كه مورد اهتمام من است مشمول عافيت قرار ده، و روزيهايشان را براى من و به دست من افزون ساز، و ايشان را نيكوكار و پرهيزگار و روشندل و حقنيوش و فرمانبردار خودت و دوستدار و نصيحتگذار دوستانت و معاند و كينهتوز همه دشمنانت قرار ده. خدايا! بازويم را به وسيله ايشان نيرومند گردان و اختلال حالم را به ايشان اصلاح كن، و جمعيتم را به ايشان فزونى بخش و محضر مرا به وجودشان بياراى و نامم را به وسيله ايشان زنده بدار، و ايشان را در غيابم جانشينم ساز و به وسيله آنان مرا بر قضاء حاجتم يارى ده، و آنان را دوستدار من و مهربان بر من و متوجه به من و در نيكى بر من مستقيم و در برابر فرمان من مطيع قرار ده كه نسبت به من نافرمانى و بدى و مخالفت نكنند، و مرا در تأديب و تربيت ايشان يارى ده ... و مرا و فرزندانم را از شيطان رجيم حفظ كن.» روايات ما بر مبادرت به تربيت نيك فرزندان تأكيد ورزيدهاند. حضرت رسول اكرم ـ صلىالله عليه وآله وسلم ـ فرمود: «اَكْرِمُوا اَوْلادَكُمْ وَ اَحْسِنُوا آدابَهُمْ يُغْفَرْ لَكُمْ.»[8] «فرزندانتان را گرامى بداريد و نيكو ادبشان كنيد تا آمرزيده شويد.» حضرت اميرمؤمنان ـ عليهالسلام ـ فرمود: «اِنَّ لِلولدِ عَلَى الوالِدِ حَقّاً، وَ اِنَّ لِلوالِدِ عَلَى الْوَلَدِ حَقّاً، فَحَقُّ الوالِدِ عَلَى الولدِ اَنْ يُعْطِيَهُ فى كُلِّ شَىءٍ اِلاّ فى مَعْصية اللّهِ سبحانَهُ، وَ حَقُّ الولدِ عَلَى الوالِدِ اَنْ يُحَسِّنَ اسْمَهُ، وَ يُحَسِّنَ اَدَبَهُ وَ يُعَلِّمَهُ الْقُرْآنَ.»[9] «فرزند را بر پدر حقى و پدر را بر فرزند حقى است. حق پدر بر فرزند آن است كه فرزند در هر چيز ـ جز نافرمانىِ خداى سبحان ـ او را فرمان بَرَد، و حق فرزند بر پدر آن است كه او را نام نيكو نهد و نيكش ادب آموزد و قرآنش تعليم دهد.» تربيت در اين دوره، ضرورت بيشترى نسبت به دورههاى پيش از اين دارد؛ زيرا فطرت كودك در اين مرحله، سالم و دست نخورده و پاك است و هر راهنمايى و ارشاد و نصيحتى را پذيراست. بنابراين، والدين وظيفه دارند از فرصت به دست آمده در جهت انجام مسئوليتهاى تربيتى خود استفاده كنند. حضرت امام اميرمؤمنان در وصيتش به امام حسن مجتبى ـ عليهماالسلام ـ مىفرمايد: «... وَ اِنَّما قلبُ الْحَدَثِ كَالاَْرْضِ الْخاليةِ ما اُلْقِىَ فيها مِنْ شىءٍ قَبِلَتْهُ، فَبادَرْتُكَ بِالادبِ قَبْلَ اَنْ يَقْسُوَ قَلْبُكَ وَ يَشْتَغِلَ لُبُّكَ، لِتَسْتَقْبِلَ بِجِدِّ رَأْيِكَ مِن الامرِ ما قَدْ كفاكَ اهلُ التَّجاربِ بُغْيَتَهُ وَ تجربتَهُ، فَتَكُونَ قَدْ كُفِيْتَ مَؤونَةَ الطَّلَبِ وَ عُوفيتَ مِنْ عِلاجِ التَّجْرِبَةِ ... .»[10] «... دل جوان، همچون زمينِ ناكشته است؛ هر چه در آن افكنند بپذيرد، پس به ادب آموختنت پرداختم، پيش از آنكه دلت سخت شود و خِردت هوايى ديگر گيرد، تا با رأى قاطع روى به كار آرى، و از آنچه خداوندان تجربت در پى آن بودند و آزمودند بهرهبردارى، و رنج طلب از تو برداشته شود و نيازت به آزمون نيفتد ... .» نيز آن حضرت فرموده است: «عَلِّمُوا اَنْفُسَكُمْ وَ اَهْليكُمْ الْخَيْرَ وَ اَدِّبُوهُمْ.»[11] «خود و خانوادهتان را بر نيكى پرورش دهيد و تأديب كنيد.» روش تربيتىاى كه قصد تحكيم و تثبيت آن را داريم در واقع روش اسلامى است كه در تمام مسايل زندگى پيرامون بندگى و طاعت خداى تعالى مىگردد. حضرت امام صادق ـ عليهالسلام ـ فرمود: «اِعْلَمُوا الْخَيْرَ وَ ذَكِّروا بِه اهليكُمْ وَ اَدِّبُوهُمْ عَلى طاعةِ اللّه.»[12] «كار نيك كنيد و خانوادهتان را بدان سفارش نموده و آنان را بر طاعت خداى تعالى تربيت كنيد.» هم آن حضرت فرموده است: «تَأْمُرُهُمْ بِما اَمَراللّهُ به و تَنْهاهُمْ عَمّا نَهاهُمْ عنه ... .»[13] «آنان (اهل و عيالتان) را به آنچه خدا فرمان داده فرمان دهيد و از آنچه خداى تعالى نهى فرموده بازداريد ... .» اين سخن، جامعِ تمام قواعد كلىاى است كه شالوده شيوه تربيتى درست در تمام ابعاد حيات فردى، اجتماعى، عاطفى و روحى را شكل مىدهد. پس اگر پدر و مادر خود در عمل براساس اين شيوه تربيتى درست گام بردارند و توجه جدى بدان نشان دهند، كودك نيز در آينده عنصر شايستهاى براى جامعه انسانى خواهد گرديد. اهل بيت ـ عليهمالسلام ـ توجه ويژهاى به تربيت فرزندانشان در اين مرحله نشان مىدادند، بدين منظور كه آمادگيهاى كامل را در آنان ايجاد كنند تا در همه چيز، قله و نمونه برتر انسان آرمانى اسلام باشند. حضرت اميرمؤمنان ـ عليهالسلام ـ در دوره كودكى و قبل از بعثت رسول خدا ـ صلىالله عليه وآله وسلم ـ در خانه آن حضرت پرورش يافت؛ از اين رو در نخستين لحظات بعثت، به آن حضرت ايمان آورد و ايمان و طاعتش را براى خدا و رسولش خالص گردانيد. على ـ عليهالسلام ـ در شجاعت و اقدام، ايثار و فداكارى، كرم و تواضع و راستگويى و تمامى صفات اخلاقى در بالاترين مراتب قرار داشت. حضرت اميرمؤمنان ـ عليهالسلام ـ نيز به نوبه خود فرزندانش را همانند خود پرورد؛ چنان كه آنان در تمام مكارم و فضايل در اوج قله عظمت بودند، چنان كه باقىِ امامان هم. جامعه، هر مقدار از اسلام فاصله گرفته باشد يا آنكه در ظاهر و به اسم، اسلامى و در عمل از اصول و فروع اسلام در آن خبرى نباشد، مسئوليت والدين در تربيت و تأديب فرزندان بيشتر و سنگينتر مىشود؛ زيرا آداب و عادات و افكار و شيوههاى تربيتى ناسالم و به ويژه دستگاههاى تبليغاتى و رسانهاى چون راديو، تلويزيون، سينما و غيره بر تربيت كودك اثر خواهد گذارد. بُعد ديگر تربيت، كه تربيت بدنى است نيز با تربيت روحى و روانى و عاطفى پيوند دارد. تربيت جسمى كودك، ضرورتى انكارناپذير است؛ چه آنكه سپرى براى حفاظت از سلامت جسمانى و مقدمهاى بر فعاليتهاى بدنى اوست. كودك نيازمند آن است كه با سخنان معصومان ـ عليهمالسلام ـ آشنا گردد تا اين سخنانِ هدايتگر، او را از جريانهاى فكرى انحرافى بازدارد. حضرت رسول خدا ـ صلىالله عليه وآله وسلم ـ در سخنى مردم را به ورزش و تربيت بدنى چنين تشويق فرموده است: «عَلِّمُوا اَوْلادَكُمْ السَّباحَةَ وَ الرِّمايَةَ.»[14] «به فرزندانتان شنا و تيراندازى بياموزيد.» چنان كه نزد روانشناسان و دانشمندان علوم تربيتى مشهور است، سلامت جسمى تأثير روشنى بر سلامت روانى دارد.[15]
لطفا منتظر باشید ...
