اشاره: - دعا و نیایش در سیره پیشوایان نسخه متنی

اشاره:

يكي از موارد بسيار مهمّي كه در همه اديان ؛ به ويژه اسلام وجود داشته و سرلوحه برنامه هاي عبادي آنها بوده و نيز مؤثرترين عامل در تهذيب نفس و صفاي باطن، مسئله دعا و نيايش به درگاه خداوند يكتا و بي همتا است. دعا و نيايش صحيح زيباترين و عميق ترين شيوه اي است كه پيوند انسان را با ذات پاك خدا برقرار ساخته و موجب پرواز روح به سوي ملكوت و فضاي معطر معنوي و عرفاني است.

دعا ونيايش، خود يك مكتب آموزنده و يك كلاس ممتاز براي پرورش روح و سوق دادن آن به سوي فضايل و كمالات است. بر همين اساس در آيات مختلف قرآن، به عنوان اصلي ترين ارزش و در روايات به عنوان برترين عبادات؛ بلكه مغز و مخ عبادات مطرح شده است.

با اين كه ارزش ها و عوامل سوق دهنده به سوي كمال و بازدارنده از آلودگي ها و پستي ها بسياراند، ولي از نظر قرآن، گويي اگر دعا نباشد، ساير ارزش ها فاقد كارآيي و خاصيت حقيقي اند. آن جا كه مي فرمايد: «قُل لا يَعبَأ بِكُم رَبّي لولا دُعائُكُم؛ بگو پروردگارم براي شما ارجي قائل نيست، اگر دعاي شما نباشد.»(1) رسول خدا(ص) نيز فرموده: «الدُّعاءُ مُخُ العِبادَةِ؛ دعا مخ و مغز عبادت است.» نيز مي فرمايد: «اَفضَلُ العِبادَةِ الدُّ عاءُ؛ دعا بهترين عبادت است.»(2) توضيح اين كه: هر چيزي داراي پايه و ستون است كه امور مربوط به آن بر
اساس آن استوار و تنظيم مي گردد. لذا همان گونه كه قوام و قدرت انسان بستگي به عقل و نيروي تشخيص و درك او دارد و بدون آن در صف حيوانات ؛ بلكه بدتر از آن خواهد شد، عبادت و پرستش خداوند نيز توسط مغز و مخ آن استوار است يعني بدون آن ارزش محتوايي خود را از دست داده و در برخي موارد به جاي سازندگي، موجب تخريب فكر و عمل مي گردد بر اساس دو سخن فوق، مغز و مخ عبادات و نيز برترين عبادت ها، دعا و نيايش است.

بنابراين مؤمن بدون دعا، همانند انسان بي مغز است و عبادت چنين مؤمني، اسكلتي بي جان و پيكري بي روح خواهد بود.

البته براي اين كه از مكتب دعا استفاده بهينه شود، بايد از آن استفاده عالمانه و صحيح نمود، چرا كه دعا و نيايش داراي مراتب و درجاتي است؛ مثلاً دعاي نوع مردم زباني و ظاهري است، دعاي عابدان به اعمال و مراقبت در كردار است. و دعاي عارفان نيز به احوال است، يعني عارف، شيفته خدا و پيوسته به ياد خداي يكتا و بي همتا است و با تمام ذرّات وجودش دعا كرده و شرايط صحت و كمال دعا را رعايت مي نمايد. چنين دعايي داراي آثار ممتاز و بسيار ارجمندي است كه به صاحبش مي رسد. بر همين اساس رسول خدا(ص) فرمود: «الدُّعاءُ سَلاحُ المؤمِنِ وَ عَمودُ الدّينِ وَ نُورُ السَّماواتِ و اَلارض؛ دعا اسلحه مؤمن و ستون دين و نور آسمان ها و زمين است.»(3) به عبارت ديگر: دعا و نيايش، موجب نيرومندي و سلحشوري انسان در برابر دشمن و ناهنجاري هاي روزگار مي شود، هم پايه و ستوني استوار براي نگهداري انسان از تخريب و سقوط است و هم مايه هدايت و نورانيت خواهد شد و انسان را از تاريكي هاي گمراهي و سرگرداني در بيراهه ها به راه راست و روشن رهنمون مي گردد.

البته در اين جا بحث هاي ديگري درباره عوامل استجابت دعا، موانع آن، كيفيّت و كمّيت دعا، شرايط مكاني و زماني دعا و به طور كلي آداب محتوايي و جنبي دعا مطرح مي شود كه هر كدام بحث جداگانه اي دارد.