عوامل علمى - سیمای خوشبختی نسخه متنی

عوامل علمى

تحصيل دانش و علوم دينى

1 - رسول اللَّه(ص): طُوبى للعُلَماءِ، طُوبى لِلعُبّاد، وَيلٌ لأهلِ الأسواقِ . (1)

خوشا به حال عالمان، خوشا به حال عبادت پيشگان، واى به حال اهل بازار.

2 - رسول اللَّه(ص): مَن زارَ عالِماً فكأنّما زارَنِي، و مَن صافَحَ عالِماً فكأنّما صافَحَنِي، و مَن جالَسَ عالِماً فكأنّما جالَسَنِي، و مَن جالَسَنِي في الدُنيا، اُجلِسُه مَعي يومَ القِيامةِ، فإذا جاءَ المَوتُ يَطلبُ صاحِبَ العِلمِ و هو يَطلبُ العِلمَ ماتَ شَهيداً، و مَن أرادَ رِضائي فلْيُكرِمْ صدِيقِي. قالُوا: يا رسولَ اللَّهِ، مَن صَدِيقُك ؟ قالَ(ص): صَدِيقِي طالِبُ العِلمِ، و هوَ أحبُّ إليَّ مِن المَلائكةِ، و مَن أكرَمَه فقَد أكرَمَنِي، و مَن أكرَمَني فقَد أكرَمَ اللَّهَ، و مَن أكرَمَ اللَّهَ فلَهُ الجَنّةُ، فإنّه ليسَ شي ءٌ أحبُّ إلى اللَّهِ عزّوجلّ مِن هذا العِلمِ. و مُذاكَرةُ العِلمِ ساعةً أحَبُّ إلى اللَّهِ عزّوجلّ مِن عِبادَةِ عَشرة آلاف سَنةٍ، و طُوبى لِطالِبِ العِلمِ يَومَ القِيامَةِ. (2)

هر كس به ديدار عالمى برود، گويى كه مرا زيارت كرده و هر كس با عالمى مصافحه كند (دست دهد)، گويى كه با من مصافحه كرده است و هر كس با عالمى همنشين شود، گويى كه با من همنشين شده است و هر كس در دنيا با من همنشينى كند، روز قيامت او را در كنار خود خواهم نشاند، و هنگامى كه مرگِ عالِمى فرا رسد و او در حال دانش اندوزى باشد، مرگ او شهادت گونه است. هر كس رضايت مرا مى خواهد، پس دوست مرا گرامى بدارد. اصحاب گفتند: يا رسول اللَّه، دوست شما كيست؟ حضرت فرمود: طالب علم دوست من است، كه او نزد من از فرشتگان نيز محبوبتر است، هر كس او را گرامى بدارد، مرا گرامى داشته و هر كس مرا گرامى بدارد، خدا را گرامى داشته است، و هر كس خدا را گرامى بدارد، بهشت بر او واجب مى شود، چرا كه چيزى نزد خداوند تبارك و تعالى محبوبتر از علم نيست، يك ساعت مذاكره علمى نزد خداوند محبوبتر از عبادت ده هزار سال است و خوشا به حال طالب علم در روز قيامت.

3 - رسول اللَّه(ص): إنّ أكرَمَ العِبادِ عِندَ اللَّهِ بعدَ الأنبياءِ؛ العلماءُ، ثمَّ حَمَلَة القرآنِ، يَخرجونَ مِن الدُنيا كما يَخرجُ الأنبياءُ، و يُحشَرونَ مِن القُبورِ معَ الأنبياءِ و يَمرُّونَ على الصِراطِ معَ الأنبياءِ و يُثابُونَ ثَوابَ الأنبياءِ، فطُوبى لِطالِبِ العِلْمِ و حامِلِ القُرآنِ مِمّا لَهم عندَ اللَّهِ مِن الكَرامةِ و الشَرفِ . (3)

همانا پس از پيامبران، گراميترين بندگان در نزد خدا، علما و سپس حاملان قرآن هستند، اينان همچون پيامبران از دنيا رخت بر مى بندند و به همراه پيامبران از قبرهاى خويش برانگيخته مى شوند و به همراه پيامبران از صراط مى گذرند و ثواب پيامبران را به آنان مى دهند، پس خوشا به حال طالب علم و حامل قرآن به خاطر آن كرامت و شرافتى كه نزد خدا دارند.

4 - رسول اللَّه(ص): طالِبُ العِلْمِ أحَبَّهُ اللَّهُ و أحَبَّهُ المَلائكةُ و أحَبَّهُ النَبيِّونَ، و لا يُحبُّ العِلْمَ إلّا السَعيدُ، و طُوبى لِطالِبِ العِلمِ يومَ القِيامةِ. (4)

طالب علم را خداوند دوست داردو فرشتگان او را دوست دارندو پيامبران نيز او را دوست دارند، و كسى جز انسان خوشبخت، دوستدار علم و دانش نيست پس خوشا به حال طالب علم در روز قيامت.

5 - رسول اللَّه(ص): طُوبى لِمَن يُبعثُ يومَ القيامَةِ و جوفُهُ مَحشُوٌّ بالقُرآنِ و الفَرائضِ و العِلْمِ. (5)

خوشا به حال كسى كه روز قيامت برانگيخته شود در حالى كه جسم و جانش از قرآن و واجبات الهى و علم و دانش لبريز باشد.

6 - رسول اللَّه(ص): كانَ لُقمانُ يُوازِرُه (داود(ع)) بعِلْمِه و حِكْمَتِه، فقالَ داودُ(ع): طُوبى لكَ يا لُقمانُ، اُوتيتَ الحِكْمَةَ، و صُرِفَتْ عنكَ البَليّة، و اُوتِي داودُ الخِلافةَ، و ابتُلِي بالرَزِيّةِ و الفِتنَةِ. (6)

لقمان به خاطر علم و درايتش با حضرت داود(ع) همفكرى مى كرد، (تا اينكه) داود(ع) به لقمان گفت: خوشا به حال تو اى لقمان، به تو حكمت عطا شده و براى همين، بلاها از تو دور مى شود و حال آن كه به داود مسؤوليتِ خلافت داده شده و به مصيبت بزرگ و آزمايش مهم مبتلا گشته است.

7 - رسول اللَّه(ص): إنّ العِلمَ حَياةُ القُلوبِ مِن الجَهلِ، و ضِياءُ الأبصارِ من الظُلمةِ، وقُوّةُ الأبدانِ مِن الضَعفِ، يَبلغُ بالعَبدِ مَنازِلَ الأخيارِ، و مَجالِسَ الأبرارِ، و الدَرجاتِ العُلى في الدُنيا و الآخرةِ، الذِكْرُ فيهِ يُعدَلُ بالصيامِ و مُدارسَتَه بالقِيامِ، به يُطاعُ الربُّ و يُعْبَدُ، و به تُوصَلُ الأرحامُ و يُعرفُ الحلالُ من الحرامِ، العِلمُ أمامَ العَملِ و العَملُ تابِعُه، يُلهَمُ بهِ السُعداءُ و يُحرَمُه الأشقياءُ، فطُوبى لِمَن لَم يُحرِمْه اللَّهُ مِن حَظِّه. (7)

همانا علم احياگر دلها از جهل است و روشنگر چشمها از تاريكى و نيروبخش بدنها از سستى، انسان را به جايگاه برگزيدگان و به مجلس نيكوكاران و به درجات عالى در دنيا و آخرت مى رساند، يادآورىِ علم برابر روزه و تعلم و تدريس آن برابر با قيام و شب زنده دارى است، با علم و دانش است كه پروردگار اطاعت و پرستش مى شود و صله رحم انجام مى گيرد و حلال از حرام بازشناخته مى شود، علم مقدم بر عمل است و عمل تابع علم، سعادتمندان از علم الهام مى گيرند و شقاوتمندان از آن بازداشته مى شوند، پس خوشا به حال آن كه خداوند او را از بهره و نصيب علم و دانش محروم نسازد.

8 - رسول اللَّه(ص): تَشَعّبَ مِن العَقلِ الحِلمُ و مِن الحِلمِ العِلْمُ ... أمّا العِلْمُ، فيَتَشعّبُ مِنه؛ الغِنى و إنْ كانَ فَقيراً و الجُودُ و إنْ كانَ بَخيلاً، و المَهابةُ و إنْ كانَ هَيِّناً (8) و السَلامةُ و إن كانَ سَقِيماً، و القُربُ و إنْ كانَ قَصِيّاً، (9) و الحَياءُ و إنْ كانَ صلْفاً (10) ، و الرِفعةُ و إنْ كانَ وَضِيعاً، و الشَرفُ و إنْ كانَ رِذلاً و الحِكمةُ و الحَظوةُ، فهذا ما يَتَشعّبُ للعاقِل بِعلمِه، فطُوبى لمَن عَقَل و عَلمَ. (11)

از عقل، بردبارى و از بردبارى، علم منشعب مى شود... و اما از علم (ده صفت ديگر منشعب مى شود كه عبارت اند از:) بى نيازى و اگر چه آدمى فقير باشد و بخشندگى، اگر چه بخيل باشد و هيبت، اگر چه ظاهرى ناتوان دارد و سلامتى، اگر چه بيمار باشد و نزديك بودن، اگر چه از وطن دور باشد و شرم و حيا، اگر چه خود را مى ستوده و آقايى، اگر چه از طبقه كم درآمد و پايين باشد و شرافت، اگر چه پست و زبون باشد و درايت و مقام و منزلت. اينها صفاتى است كه از علم و دانش براى عاقل پيدا مى شود، پس خوشا به حال كسى كه تفكر كند و آگاه باشد.

9 - رسول اللَّه(ص): طُوبى لِمَن تَركَ الجَهلَ، و أتى الفَضلَ، و عَملَ بالعَدلِ. (12)

خوشا به حال آن كه جهل و نادانى را رها سازد و به سوى علم و فضل راه پيمايد و به عدالت رفتار كند.

10 - الإمام عليّ(ع): وَيلٌ لِمن تَمادى في جَهلِه، و طُوبى لِمَن عقَلَ و اهتدى . (13)

واى بر آن كه بر جهل خود پافشارى كند و خوشا به حال آن كه تدبر كرده و هدايت شود.

11 - الإمام الصادق(ع): طُوبى للّذينَ هُم كَما قالَ رَسولُ اللَّهِ(ص): يَحملُ هذا العِلمُ مِن كُلِّ خَلَفٍ عُدُولَه، يَنفُونَ عنه تَحريفَ الغالِينَ، و انتِحالَ المُبطِلِينَ، و تأويلَ الجاهِلِينَ. (14)

خوشا به حال آنان كه مصداق اين سخن رسول خدا(ص) باشند (كه فرمود:) عادلان هر قوم اين پرچم (علوم اهل بيت) را با خود دارند و آن را از تحريف غلو كنندگان و ادعاى واهى باطلان و تأويل جاهلان به دور مى دارند.

12 - الإمام الرضا(ع): أفضَلُ ما يُقدِّمُه العالِمُ مِن مُحبِّينا و مَوالِينا أمامَه لِيومِ فَقْرِه و فاقَتِه و ذلِّه و مَسكَنَتِه أن يُغيثَ في الدُنيا مِسكِيناً مِن مُحبِّينا مِن يَدِ ناصِبٍ عدوِّ للَّهِ و لِرَسولِه، يَقومُ مِن قَبرهِ و المَلائكةُ صُفوفٌ مِن شَفيرِ قَبرهِ إلى مَوضعِ مَحلّهِ مِن جِنانِ اللَّهِ، فَيحمِلونَه على أجنِحَتِهم، يَقولُونَ: مَرحَباً طُوباكَ طُوباكَ، يا دافِعَ الكِلابِ عن الأبرارِ، ويا أيُّها المُتَعصِّبُ للأئمّةِ الأخيارِ. (15)

برترين چيزى كه عالم دوستدار و پيرو ما، براى روز بيچارگى و تنگدستى و ذلت و مسكينى خود پيش مى فرستد، اين است كه در دنيا مسكينى از دوستداران ما را از دست دشمن خدا و پيامبر نجات بخشد، چنين كسى از قبر بر مى خيزد در حالى كه فرشتگان از كنار مرقد او تا جايگاهش در بهشتِ برينِ خداوندى، (به احترام او) صف بسته اند و هنگامى كه او را بر بالهايشان مى نشانند و مى برند، مى گويند: آفرين، خوشا به حالت، خوشا به حالت، اى بازدارنده سگان از خوبان و اى كسى كه نسبت به پيشوايان برگزيده، غيرت و تعصب به خرج دادى.

عمل به علم

1 - رسول اللَّه(ص): يا أباذرّ، طُوبى لِمَن... عَملَ بِعلْمِه. (16)

يا ابوذر! خوشا به حال آن كسى كه... به دانسته خود، شايسته رفتار كند.

2 - الإمام الكاظم(ع): يا هِشامُ إنّ عيسى (ع) قالَ لِلحوارِيِّينَ... بِحَقٍّ أقولُ لكُم، إنّ الناسَ في الحِكْمةِ رَجُلانِ، فَرَجلٌ أتْقَنَها بقَولِه و صَدَّقَها بِفعْلِه، و رَجُلٌ أتْقَنَها بقَولِه و ضَيَّعها بسُوءِ فِعْلِه، فشَتّانَ بَينَهما، فطُوبى لِلعُلَماءِ بالفِعلِ و وَيلٌ للعُلماءِ بالقَول. (17)

يا هشام ! عيسى(ع) خطاب به حواريين مى گفت: حقيقت را برايتان مى گويم همانا مردم در برابر حكمت دو گونه اند، دسته اى در گفتارشان حكمت را استوار مى سازند (و حكيمانه حرف مى زنند) و در كردار و اعمالشان آن را (عمل كرده و) تصديق مى كنند؛ و دسته اى ديگر در گفتارشان، آن را محكم ساخته (و خوب حرف مى زنند) ولى با اعمال ناپسندشان آن را بى فايده مى سازند و چقدر بين اين دو دسته فرق است، خوشا به حال عالمان با عمل و بدا به حال عالمان بى عمل.

تعليم و تعلّم دانش

1 - رسول اللَّه(ص): طُوبى لِلعالِمِ و المُتعلِّمِ و العامِلِ به. فقالَ الرجلُ: يا رَسولَ اللَّهِ، هذا للعالِمِ فما لِلمُتَعلِّمِ؟ فقالِ(ص): العالِمُ و المُتَعلِّمُ في الأجرِ سَواءٌ. (18)

خوشا به حال عالِم و ياد گيرنده علم و عمل كننده به آن. مردى پرسيد: يارسول اللَّه، اين صفت عالِم بود، پس براى ياد گيرنده چيست؟ حضرت(ص) فرمود: ياددهنده و ياد گيرنده، در اجر و پاداش مساوى هستند.

2 - عيسى بن مريم(ع): طُوبى لِمَن تَعلَّمَ مِن العُلَماءِ ما جَهلَ، و عَلَّمَ الجاهِلَ مِمّا عَلِمَ. (19)

خوشا به حال آنان كه هر چه نمى دانند، از دانشمندان و علما فرا گيرند و از آنچه مى دانند و ياد گرفته اند، به آنان كه نمى دانند بياموزند.

3 - عيسى بن مريم(ع): طُوبى لِمَن... صَغّرَ الجُهّالَ لِجَهْلِهم، و لايَطردُهُم و لكْن يُقرِّبُهم و يُعلِّمُهم. (20)

خوشا به حال كسى كه... جاهلان را به خاطر نادانيشان كوچك و حقير مى شمارد ولى آنان را از خود نراند، بلكه به كنارشان رفته و آنان را آموزش دهد.

احترام به علماء

1 - عيسى بن مريم(ع): طُوبى لِمَن عَظَّمَ العُلماءَ لِعِلْمِهم، و تَرَكَ مُنازَعَتَهم و صَغَّرَ الجُهّالَ لِجَهْلِهم. (21)

خوشا به حال آنان كه علما را به خاطر علمشان بزرگ و گرامى دارند و با آنان بحث و جدل نكنند و جاهلان را به خاطر جهلشان كوچك شمارند.

1 . كنزالعمّال: 10 / 248 / 29329 به نقل از «الفردوس بمأثور الخطاب» و ليكن در نسخه موجودِ «الفردوس بمأثور الخطاب» يافت نشد.

2 . مستدرك الوسائل: 17 / 301 / 21406 به نقل از «المجموع الرائق».

3 . جامع الأخبار: 114 / 197، بحار الأنوار: 92 / 19 / 18 به نقل از «جامع الأخبار».

4 . جامع الأخبار: 110 / 195.

5 . الفردوس بمأثور الخطاب: 2 / 448 / 3932، الجامع الصغير: 2 / 138 / 5311، كنزالعمّال: 2298/515/1 به نقل از «الفردوس بمأثور الخطاب».

6 . نوادر الاُصول: 1 / 247، كنزالعمّال: 14 / 34 / 37865 به نقل از «ديلمى»، تفسير القمّي: 2 / 163، قصص الأنبياء: 191 / 241، بحار الأنوار: 13 / 411 / 2 به نقل از «تفسير القمّي» در تمام كتابهاى شيعه به نقل از امام صادق(ع).

7 . أمالي الطوسي: 488 / 1069، منية المريد: 109، بحار الأنوار: 1 / 171 / 24 به نقل از «أمالي الطوسي» در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش(ع) از رسول خدا(ص).

8 . هان على الشي ء: خفّ، و شي ء هيّن: سهل (مجمع البحرين: 6 /330).

9 . قصيّاً: بعيداً (مجمع البحرين 1 / 340).

10 . الصَلْفاء: المكان الغليظ الجَلَد، و الصَلِفة: الأرض التي لاتنبت شيئاً(لسان العرب: 9 / 197).

11 . تحف العقول: 16، بحار الأنوار: 1 / 118 / 11به نقل از «تحف العقول».

12 . حلية الأولياء: 3 / 221.

13 . غررالحكم: 6 / 227 / 10089.

14 . معاني الأخبار: 35 / 4، تنبيه الخواطر: 2 / 98، التفسير المنسوب إلى الإمام العسكري(ع): 47 / 21، بحار الأنوار: 27 / 222 / 11 به نقل «التفسير المنسوب...».

15 . الإحتجاج: 2 / 457 / 316، التفسير المنسوب إلى الإمام العسكرى(ع): 350 / 236، بحار الأنوار: 2 / 11 / 21 به نقل از هر دو كتاب.

16 . أمالي الطوسي: 539 / 1163، تنبيه الخواطر: 2 / 66، بحار الأنوار: 77 / 91 / 3 به نقل از «مكارم الأخلاق»، السنن الكبرى: 4 / 306 / 7783، المعجم الكبير: 5 / 71 / 4615 و 4616، كنزالعمّال: 15 / 917 / 43582 به نقل از «السنن الكبرى».

17 . تحف العقول: 392، بحارالأنوار: 1 / 146 / 30 به نقل از «تحف العقول».

18 . إرشاد القلوب: 166.

19 . تحف العقول: 512، بحارالأنوار: 14 / 316 / 17 به نقل از «تحف العقول».

20 .همان

21 . تحف العقول: 512، بحار الأنوار: 14 / 317 / 17 به نقل از «تحف العقول».