شمه‏اي از سيره عملي امام خميني(ره)

نويسنده: قسمت اول حجة‏الاسلام والمسلمين محمد محمّدي اشتهاردي

حضرت امام خميني ـ قدّس سرّه ـ حقيقت جاودانه‏اي است كه بر تارك جهان انسانيّت مي‏درخشد، چرا كه او مظهر كامل انسانيّت و مصلحي بزرگ است. سيره عملي او گنجينه پرمحتوا و عظيمي در همه ابعاد انساني است، و در يك جمله او شخص نبود، بلكه مجموعه‏اي از فرهنگ ناب انسان ساز بود، اسلام محمد(ص) و علي (ع) در چهره او مي‏درخشيد، بر همين اساس بر انسان‏هاي حقيقت جو لازم است براي ارتقا به سوي كمالات، اين انسان والامقام را بشناسند، و با پيروي از آن اسوه ارجمند، بر شخصيت و شكوه انساني خود بيفزايند، من خود را در برابر اين راد مرد الهي، چون قطره‏اي در مقابل دريا مي‏بينم، پس بهتر است عنان قلم را به فرزانگاني كه روزگاراني با او بودند و افتخار مصاحبت با او را داشتند بسپاريم، و به بيان امين و راست گوي آن‏ها گوش جان فرا دهيم ؛

1ـ مرجع والامقام، عالم ربّاني حضرت آيت الله العظمي حاج شيخ محمدعلي اراكي 1 كه به حق سلمان عصر بود، چنين مي‏گويد:

«ايشان (امام خميني) مردي باتقوا به تمام معني، و براي اسلام فداكار به تمام معني است. اين مرد قدِّ مردانگي علم كرد، و در مقابل كفر ايستادگي نمود و دست غيبي هم با او همراهي كرد، به طوري كه محيّرالعقول 2 بود، و در هيچ خانه‏اي و هيچ زاويه‏اي از زواياي اين مملكت نبود كه مرگ بر شاه گفته نشود. او جان بركفِ دست گذاشته، و براي تبليغ قرآن و دين حنيف اسلام جانبازي مي‏كند. جان بركف گرفته و براي شهادت حاضر شده است... خداوند قوّه غريبي در اين مرد خلق فرموده، و مانند قوّه‏اي كه به ايشان داده به هيچ احدي نداده است، و نيز جرئت و شجاعت و ديدي كه به او داده به احدي نظير آن را نداده است. كار او فقط و فقط براي خدا است، اين مرد از آن مردهايي است كه اگر در روز عاشورا بود هفتاد و دو تن، هفتاد وسه تن مي‏شدند، آن وقت سينه‏اش را جلو شمشير و نيزه سپر مي‏كرد، و براي همه چيز حاضر است، و از هيچ باك ندارد، نه از آمريكا مي‏ترسد، نه از شوروي، تمام آن‏ها يك طرف، او هم يك طرف، خدا چنين قلبي به او داده است... او مانند جدّش عليّ‏بن ابي طالب (ع) است، داستان عمروبن عبدود (در جنگ خندق) را شنيده‏ايد كه آن همه نعره‏ها از حلقوم او بيرون آمد و مبارز مي‏طلبيد، حضرت علي (ع) به جنگ او رفت و او را به خاك هلاكت افكند... فرزندش (آقاي خميني) نيز اين طور است، اين همه عمروبن عبدودها در دنيا نعره مي‏زنند، و فرياد مي‏كشند، ولي او ابداً ترسي ندارد اين چه شجاعتي است كه خداوند به او داده است؟... حمايت از اين مرد، حمايت از سيدالمرسلين (ص) و ائمه طاهرين (ع) و حمايت از حجة‏ابن الحسن (عج) است، و كوتاهي كردن نسبت به اين مرد، كوتاهي كردن در مورد آن‏ها است.»3

2ـ استاد بزرگ آيت الله العظمي شهيد سيدمحمدباقر صدر قدّس سرّه (1353ـ1400هـ.ق) از مراجع شجاع و كم نظير، كه در راه اعتلاي كلمه حق، به فرمان صدّام ناپاك، به شهادت رسيد، از انقلاب اسلامي ايران و رهبر عاليقدر آن كمال پشتيباني را نمود، از شجاعت او همين بس كه در باره رژيم بعثي عراق، به استان دار كربلا و نجف فرمود: « با صراحت مي‏گويم كه حكّام بعث عراق مانند يزيدبن معاويه هستند.» اين بزرگمرد در شأن حضرت امام خميني چنين فرمود: «ذوبوا في الخميني كما ذاب هو في الاسلام ؛ در وجود امام خميني ذوب شويد (در درياي وجود او غرق گرديد) همان گونه كه او در اسلام ذوب شده است.»4

3ـ استاد گران قدر حضرت آيت الله حاج شيخ علي پناه اشتهاردي (دام ظله) مي‏فرمود: حضرت آيت الله العظمي بروجردي (ره) در ابتداي ورود به قم دستور داده بودند كه يك نفر خوش خط پيدا كنند تا بعضي از نوشته‏هاي ايشان را پاكنويس كند، مرحوم حجة‏الاسلام ميرزا محمود (داماد مرحوم آيت الله فاضل لنكراني) مي‏گفت:

جستجو كرديم تا فردي را پيدا كرده و

به خدمت آقا معرّفي كنيم، بعد معلوم شد كه آقا آن فرد را نپسنديده‏اند. با تعجّب علّت را از حاج احمد (معروف به حاج احمد خادم) جويا شديم، ايشان گفت:

تنها به اين خاطر بود كه اين شخص وقتي خدمت آقا رسيد، حاج آقا روح الله خميني در جلسه حضور داشتند، وي به هنگام نشستن، بالاتر از حاج آقا روح الله نشست، آيت الله بروجردي ناراحت شدند و فرمودند: «من چنين خطاطي را نمي‏خواهم.»

اين نشان مي‏دهد كه آيت الله بروجردي (ره) آن قدر به امام احترام مي‏گذاشتند كه سزاوار نمي‏دانستند كسي بالاتر از ايشان بنشيند.»

نيز طبق نقل آيت الله سيدجلال الدين آشتياني، آيت الله بروجردي فرمودند: «حاج آقا روح الله چشم و چراغ حوزه‏اند.» 5

4ـ نادره زمان مرحوم حضرت آيت الله العظمي سيدرضا بهاءالديني قدّس سرّه 6 در ضمن گفتاري در شأن امام خميني قدّس سرّه مي‏فرمايد: «امام خميني (ره) با احياي دين و سنّت الهي احياگر شريعت اسلام و تجديد كننده حيات روحاني مسلمانان در تمام ابعاد آن است... در اخلاق و فضل نظير امام را در حوزه نجف و قم نديده‏ام، جهات معنوي و اخلاقي امام متّكي به تبليغات نبود، بلكه به واقعيت اتّكاداشت، درست مثل اجدادش.»7

5 ـ رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله العظمي خامنه‏اي (دام ظله) در ضمن گفتاري از اتّكاء به نفس امام و پيروزي از نظر او، چنين فرمود: «در يك جا در محضر امام سخن از اداره كشور بود

(خطاب به سران) فرمود: «اگر همه شما برويد، من خودم كشور را اداره مي‏كنم.»

و اين يك واقعيّتي است كه اگر همه ما نمي‏بوديم امام مي‏توانستند كشور را اداره كنند، زيرا امام با نيروي مردم و با بازوي نيرومند عناصر مردمي در اداره كشور درنمي‏ماندند... پيروزي امام اين بود كه بتوانند وظيفه‏شان را انجام دهند، و در نظر ايشان پيروزي اين نبود كه انسان بتواند آن كاري را كه مي‏خواهد انجام دهد، بلكه انسان بايد بر طبق تكليف خود عمل كند. او با اين احساس و با اين انگيزه مبارزه را ادامه دادند و پيش بردند، در كنار اين دو خصوصيّت معنوي (اتّكاي به نفس و احساس وظيفه) داراي دو خصلت ديگر هم بود، كه وجود آن‏ها جز با روحانيّت الهي ممكن نيست و آن‏ها عبارت بودند از: 1ـ دشمن‏شناسي ؛ 2ـ دوست‏شناسي. حضرت امام هرگز در شناخت دشمن‏ها و دوست‏ها اشتباه نكردند. از اوّل دشمن‏ها را شناختند و اعلام كردند و تا آخر هم در برابر شان ايستادند.8

مقام معظم رهبري حضرت آيت الله العظمي خامنه‏اي ـ دام ظلّه ـ پيرامون شخصيت ممتاز و بي نظير حضرت امام ـقدّس‏سرّه ـ گفتار فراواني دارند تا آن جا كه مي‏فرمايند: «در باره شخصيت حضرت امام (ره) واقعاً نمي‏شود حرف زد. وقتي بخواهيم راجع به ابعاد شخصيت اين عزيز دوران و يادگار پيامبران، حرف بزنيم ؛ مي‏دانيم كه ناقص خواهد ماند. زمان زيادي لازم است تا زبان‏هاي گويا بتوانند عظمت اين شخصيت را حيطه بندي كنند؛ لذا من نمي‏خواهم در آن باره واقعاً صحبت كنم، زيرا ما كوچك‏تر از آن هستيم كه بتوانيم در اين زمينه به بررسي ابعاد شخصيت آن بزرگوار بپردازيم.»

نيز مي‏فرمايد: «او كليد بود، او ريشه اين درخت (انقلاب) محسوب مي‏شد، اين ريشه بايد محفوظ بماند. اگر اين نظام از ريشه خود؛ يعني امام عزيز جدا شود مثل درختي است كه «اجتثّت من فوق الارض» (ابراهيم ـ26) يعني از روي زمين آن را ارّه كرده باشند، و بين تنه و ريشه آن فاصله انداخته باشند. ممكن است چهار روزي هم نمود و هيكلي داشته باشد، اما سرنوشتش معلوم است، ديگر رابطه حياتي و تغذيه‏اي بين اين دو نيست.»

مقام معظم رهبري، شناخت مشخّصات راه امام، و عناصر اصلي حركت امام را نخستين تكليف ما دانسته و ويژگي‏هاي اين خط را در ده عنوان تبيين مي‏كند كه خلاصه آن عبارت است از: 1ـ احياي اسلام و ارزش‏هاي ديني ؛ 2ـ اعاده روح عزّت به مسلمين ؛ 3ـ ايجاد درك امّت اسلامي در مسلمان‏ها ؛ 4ـ فرو ريختن دژ استكبار در ايران ؛ 5 ـ ايجاد حكومت اسلامي ؛ 6ـ ايجاد حركت اسلامي در جهان ؛ 7ـ نگرش جديد در فقه شيعه، و دميدن روح در حوزه‏هاي علميّه ؛ 8ـ ابطال باورهاي غلط در خصوص اخلاق زمامداري ؛ 9ـ تحوّل ملّت ايران از ضعف به قدرت ؛ 10ـ اثبات عملي بودن اصل «نه شرقي نه غربي»

امام فقط يك رهبر سياسي نبود، او پشتوانه‏اي معنوي و روحي و مايه اميد ما بود، وزنه بزرگ و قلّه عظيمي بود كه دايم مي‏جوشيد، و هر كس را به قدر ظرفيتش سيراب و بهره‏مند مي‏كرد.9

با اين اشاره نظر شما را به شمّه‏اي از عطر گلستان پرطراوت زندگي امام جلب مي‏كنم:

عبوديت و بندگي امام خميني

مظاهر بندگي در همه ابعاد زندگي امام مقام معظم رهبري:

امام فقط يك رهبر سياسي نبود، او پشتوانه‏اي معنوي و روحي و مايه اميد ما بود، وزنه بزرگ و قلّه عظيمي بود كه دايم مي‏جوشيد، و هر كس را به قدر ظرفيتش سيراب و بهره‏مند مي‏كرد.حديث ولايت، ج 1

آشكار بود. او آن چنان در سطح بالايي از پاكي و قداست و پرهيزكاري بودند كه همسر ايشان مي‏گويد: «من شصت سال با امام زندگي كردم، نديدم كه ايشان يك معصيت بكند.» 10«من درست شصت سال با ايشان زندگي كردم، در طول اين مدّت، هيچ وقت نديده‏ام آقا از من توقّعي داشته باشند. توقع ايشان از ما اين بود كه گناه نكنيم امام تذكّر مي‏دادند كه مواظب اخلاق و سيرت خود باشيد، خودتان را نگيريد و تكبّر نكنيد...11 يك شب بعد از نماز آقا نشسته بودند و من هم در خدمتشان بودم، فاطمه خانم (خدمتكار منزل) چاي آورد و جلو ما گذاشت، خدمتكار ديگر منزل هم در گوشه اطاق مشغول كار بود. به آقا عرض كردم اين فاطمه خانم خيلي خدمتكار خوبي است. آقا فرمودند: غيبت نكنيد. عرض كردم آقا! من كه غيبت نكردم، گفتم ايشان خوب هستند. آقا فرمودند: « همين كه شما مي‏گوييد اين خوب است، او (خدمتكار ديگر) مي‏شنود، به نظر مي‏آيد كه شما مي‏خواهي بگويي اين خوب نيست، و اين غيبت است.»12

نيز خانم امام مي‏گفتند:«بنده تا ياد دارم و با امام زندگي مي‏كنم هر شب (هميشه) به نماز شب مي‏ايستادند، و سعي داشتند كه مزاحم من يا بچه‏ها نباشند، حتي يك شب هم نشد كه ما به خاطر نماز شب آقا بيدار شويم، مگر اين كه مثلاً خودمان بيدار بوديم. مسافرت هم كه مي‏رفتيم آقا براي نماز شب كه بيدار مي‏شدند، طوري حركت مي‏كردند و آهسته راه مي‏رفتند و وضو مي‏گرفتند كه مزاحم ديگران نبودند.»

آقاي محمود بروجردي، داماد امام در اين باره مي‏گويد: « در دل شب هنگامي كه امام براي نماز شب برمي‏خاستند، لامپ را روشن نمي‏كردند، بلكه از يك چراغ قوّه بسيار كوچك استفاده مي‏كردند كه تنها جلو پاي ايشان را روشن مي‏كرد. امام به آرامي راه مي‏رفتند، تا ديگران بيدار نشوند.»13

امام در راستاي توحيد و عبوديّت به حدي رسيده بود كه دل به خدا بسته و از خلق بريده بود كه از آن به «انقطاع الي الله» تعبير مي‏شود، او ديگران را نيز به اين ويژگي توحيدي فرا مي‏خواند، به فرزندش حاج احمد آقا فرمودند: «پسرم!

مجاهده كن تا دل به خدا بسپاري، و بداني كه جز او موءثري نيست.»

او هنگامي كه در حوزه علميه قم تدريس مي‏كرد، همواره در آغاز درسش اين فراز از مناجات شعبانيّه را كه از امامان (ع) نقل شده مي‏خواند «الهي هب لي كمال الانقطاع اليك و انِر ابصار قلوبنا بضياء نظرها اليك... ؛ خدايا! كمال بريدن از خلق و پيوستن به ذات پاك خودت را به من ببخش، و ديده‏هاي دل‏هاي ما را به آن روشنايي كه نگاهش به سوي تو باشد روشن كن، به گونه‏اي كه ديده‏هاي دل‏ها حجاب‏هاي نور را بدرند، تا آن روشنايي به معدن عظمت برسد، و روان‏هاي ما به مقام بلند قدس ارجمندت درآويزد.

سردار سرافراز، سپهبد شهيد صيّاد شيرازي مي‏گفت: در دوران جنگ، با سران جمهوري اسلامي كه حضرت آيت الله خامنه‏اي و آقاي هاشمي رفسنجاني نيز حضور داشتند، در محضر امام بوديم، و گزارش جنگ را مي‏داديم، ناگهان ديديم امام برخاست و به اطاق ديگر رفت، نگران شديم، چرا چنين شد، سپس امام برگشت، آقاي رفسنجاني پرسيد: «آقا كسالتي ايجاد شده است؟» امام با قاطعيّت فرمود: «خير، وقت نماز است.» ساعتم را نگاه كردم ديدم درست مطابق افق تهران، وقت نماز است، همه حاضران برخاستند و با امام نماز جماعت خواندند، اين حالت عبادي امام، و مراقبت او به اوّل وقت نماز، مرا بسيار تحت تأثير قرار داد، به طوري كه آن را شيوه خود قرار دادم و بحمدالله در جبهه و محيط خانه و همه جا، آن را رعايت نمودم، آن گونه كه جلسات عملياتي خود را با نماز شروع مي‏كرديم و با نماز پايان مي‏داديم.

يكي از خدمتكاران مي‏گويد: سال 65 يك شب در كنار اتاق امام خوابيده بودم، و در ايّامي بود كه امام تازه از بيمارستان مرخّص شده بودند، امام هنوز حال نقاهت داشتند، با اين همه براي نماز شب برخاستند، ايشان وقتي خواستند وضو بگيرند، موقع مسح كشيدن پا چون نمي‏توانستند و برايشان مشكل بود، دستشان را بر شانه بنده تكيه داده و فرمودند: «تا جوان هستيد عبادت خدا را بكنيد، اگر پير شويد مثل من ديگر نمي‏توانيد.» 14

يكي از نزديكان امام مي‏فرمود: قبل از اذان صبح در بيمارستان به اطاق امام وارد شدم، ديدم امام در مناجات و راز و نياز خود آنقدر گريه كرده كه همه چهره منوّرش خيس شده بود، و هنوز اشكهايش جاري بود، بسيار تحت تأثير قرار گرفتم، وقتي كه متوجّه من شدند، با حوله‏اي كه همراهشان بود صورتش را خشك كردند.15

دكتر احمدي، يكي از اعضاي ستاد انقلاب فرهنگي مي‏گويد: روزي با اعضاي ستاد در محضر امام بوديم، در ضمن گفت و گو فرمودند: «ما بايد ببينيم تكليف الهي مان چيست، همان را انجام دهيم، و فكر هيچ چيز ديگر نباشيم، وگرنه ممكن است همين مردمي كه امروز مي‏گويند زنده باد فلاني، يك روز بگويند مرگ بر كي... ما نبايد از آن پروا داشته باشيم، مهم عمل به تكليف است.16

آيت الله توسّلي، مي‏فرمود: يك وقتي امام از مرحوم شاه آبادي 17 عارف بزرگ مقام معظم رهبري:

تأسيس حكومت اسلامي در يكي از حساسترين نقاط دنيا، واقعاً كار معجزه آسايي بود. آن بزرگوار، با قوّت اراده‏ي خودش توانست همه‏ي نيروهاي عظيم مردمي را به كار بگيرد و اين معجزه را به كمك پروردگار تحقق ببخشد. (حديث ولايت، ج 2، ص 316)

نقل مي‏كردند، در موقع مرگ، شيطان كوشش مي‏كند انسان را به گونه‏اي از ياد خدا غافل كند، آن چيزهايي را كه مورد علاقه‏اش است، جلو چشمش مي‏آورد. شايد به همين خاطر بود كه امام با اين كه به علي پسر حاج احمد آقا خيلي علاقه داشتند، ولي سه روز مانده به فوتش گفته بودند: «علي اين جا نيايد.» امام دائماً در حال ذكر بودند، حتي در ساعات آخر عمر در يكي از موارد وقتي به هوش آمده بودند، لب‏هاي مباركشان تكان مي‏خورده است، وقتي دكتر گوشش را جلو مي‏برد مي‏شنود كه امام «الله اكبر» مي‏گويد، با همان حال ذكر گفتن نيز از دنيا رفتند.18

شيفته و شيداي ولايت

حضرت امام ـ قدّس سرّه ـ نه تنها رابطه كامل و تنگاتنگ با ولايت خاندان رسالت (ع) داشتند بلكه شيفته و شيداي ولايت، و به عبارت ديگر مظهر و تنديس ولايت بودند، با توجّه به اين كه مسأله ولايت از نظر او بسيار عميق‏تر و وسيع‏تر مطرح مي‏شد، و تنها به يك دوستي ساده و خشك اكتفا نمي‏كرد، ايشان امامان(ع) را مظهر جمال و جلال خداوند بزرگ و صاحب ولايت مطلقه مي‏دانستند، و همان گونه كه در كلمات زيارت جامعه آمده، به امامان (ع) اعتقاد داشتند، چنان كه همواره اين زيارت را مي‏خواندند و توجّه عميق به آن داشتند، در اين راستا به نمونه‏هاي زير توجّه كنيد:

حضرت امام در طول مدّت چهارده سالي كه در نجف اشرف اقامت داشتند، هر شب دو ساعت و سي دقيقه بعد از غروب آفتاب ـ در تمام فصول سال ـ به حرم حضرت امير موءمنان علي (ع) مشرّف مي‏شدند پايين پا زيارت مختصري مي‏خواندند، و سپس به طرف ضلع جنوبي ضريح مي‏ايستادند و زيارت امين الله مي‏خواندند، سپس برخلاف معمول ديگران از پايين پا به پشت سر مي‏رفتند، نماز زيارت و معمولاً زيارت جامعه را به طور نشسته مي‏خواندند.

نكته جالب توجّه اين كه هيچ گاه ديده نشد كه حضرت امام از بالاي سر حضرت امير (ع) بگذرند، چه رسد كه توقّف كنند. رعايت هميشگي اين روش ضمن اين كه نمودار كمال ايمان و احترام آن حضرت به حريم ولايت بود، اهل نظر و معني را متوجّه نكته‏اي ظريف مي‏كرد، چرا كه طبق يكي از احتمالات و نقل‏هاي چهارگانه، بالاي سر اميرموءمنان(ع) محل سر بريده امام حسين(ع) است، همين
احتمال كافي است كه عارفان پاكباخته حقيقت پاي خود را روي چنين مكاني نگذارند.

عجيب اين كه يك شب امام به حرم نرفتند، افراد حاضر در بيت ايشان شگفت زده شدند كه چرا امام با اين كه بيمار نيست به حرم نرفته است، بعداً راز موضوع كشف شد و آن اين بود كه: سفير ايران در بغداد به حرم آمده بود، و به ظاهر به عنوان اهداي فرش به حرم از سوي شاه، مراسمي را برگزار كرده بود، با توجّه به اطّلاع دقيق آن‏ها از زمان تشرّف امام به حرم و انتخاب همين وقت براي مراسم مذكور، و فيلم برداري از آن، معلوم شد كه توطئه‏اي در سر داشتند، به اين ترتيب معمّا حل شد كه چرا امام آن شب به حرم مشرّف نشدند.19

چهل و هشت ساعت، قبل از رحلت، امام در بيمارستان در بستر رحلت قرار گرفته بود و هر لحظه درد شديدتر مي‏شد، پزشكان و متخصصان، حال امام را بسيار وخيم اعلام كردند، آن‏ها گفتند: امام هنگام درد شديد به ذكر خدا اشتغال داشت و با گفتن «مولا علي (ع)» از آن حضرت استمداد مي‏نمود.20

در اين جا در رابطه با ولايت، گفتني‏ها و ناگفتني‏ها بسيار است، سخن را كوتاه كرده و نظر شما را به ذكر يك روءياي صادقه و چند نكته جلب مي‏كنم:

همسر امام مي‏فرمود: حدود يك ماه و نيم، قبل از رحلت امام خميني ـ قدّس سرّه ـ امام به من فرمود: خواب خوشي ديده‏ام و براي تو نقل مي‏كنم، ولي تا زنده‏ام راضي نيستم كه آن را براي احدي نقل كني، در خواب ديدم كه فوت كرده‏ام، حضرت علي (ع) تشريف آوردند و مرا غسل دادند و كفن كردند و بر جنازه‏ام نماز خواندند، سپس پيكرم را در ميان قبر نهادند، آن گاه فرمود: «اكنون راحت هستي؟» عرض كردم: راحت هستم، ولي در جانب راستم كلوخي وجود دارد كه مرا ناراحت مي‏كند. حضرت علي (ع) آن كلوخ را برداشته و دست مرحمت بر همان قسمت از بدن من كه ناراحت بود كشيد، و آن گاه به طور كلّي ناراحتي برطرف گرديد و راحت شدم.21

يكي از وابستگان به گروهك‏ها كه خطي جداگانه از خط امام داشتند، در مدرسه رفاه به امام عرض مي‏كند: شما چرا در صحبت‏هايتان از امام زمان (عج) كم‏تر اسم مي‏بريد؟ امام به محض شنيدن اين سخن در جا ايستاد و فرمود: «چه مي‏گويي؟ مگر شما نمي‏داني كه ما آن چه داريم از امام زمان (عج) است، و آن چه من دارم از امام زمان (عج) است و آن چه از انقلاب داريم از امام زمان است.»

از اموري كه بيان گر شيفتگي عميق امام به مسأله ولايت دارد اين كه امام مقام معظم رهبري:

خيلي مهم است كه آن روح لطيف، در طول سالهاي متمادي مبارزه ـ كه مشكلات فراواني به همراه داشت ـ با قوّت اراده و استقامت در راه، يك سر مو به چپ و راست نرفت. (حديث ولايت، ج 2، ص 316)

هنگام ذكر مصائب امامان (ع) فوق العاده متأثر و منقلب مي‏شدند، مرحوم حجة‏الاسلام سيدمحمد كوثري ذاكر معروف قم، روضه خوان خاص بيت امام نقل كرد: پس از شهادت آيت الله حاج آقا مصطفي فرزند امام، به نجف اشرف مشرّف شدم، رفقا گفتند خوب موقعي آمده‏اي، امام را درياب كه هرچه ما تلاش نموده‏ايم تا در مصيبت رحلت حاج آقا مصطفي گريه كند از عهده آن برنيامده‏ايم، مگر تو كاري كني (با توجه به اين كه گريه امام در آن وقت موجب آرامش مي‏شد و به حال مزاجي امام مفيد بود) من خدمت امام رسيدم و عرض كردم: اجازه مي‏دهيد ذكر مصيبتي كنم، امام اجازه دادند، هر چه نام حاج آقا مصطفي را بردم، امام ساكت و آرام بودند، ولي همين كه نام حضرت علي اكبر(ع) را بردم، هنگامه شد، امام چندان گريست كه قابل وصف نيست.

موضوع ديگر اين كه امام در حسينيه جماران هميشه روي صندلي كه در آن جا آماده بود، مي‏نشستند، ولي در دو مورد اتفاق افتاد كه در روي زمين نشستند، يكي هنگامي كه برندگان مسابقه قرآن آمده بودند، امام به احترام قرآن روي زمين نشستند، دوّم روز عاشورا به احترام عزاداري امام حسين(ع). 22

اين نمونه‏ها در عين آن كه بيان گر شيدايي امام نسبت به قرآن و عترت است و حاكي از پيوند محكم او با مقام شامخ ولايت مي‏باشد، درس تواضع و شيفتگي در برابر خاندان رسالت را به ما مي‏آموزد، تا همواره حريم قداست آن‏ها را حفظ كنيم و سر به آستان ملكوتي آن‏ها بساييم.

نظم عجيب و دقيق در سيره امام

به طور قطع يكي از اركان رشد و ارتقا در همه ابعاد زندگي، وقت‏شناسي، برنامه ريزي و ايجاد نظم و حساب در زندگي است، كه در پرتو آن مي‏توان اكثر استفاده را از وقت كرد، و زندگي را پر محتوا و سازنده نمود، حضرت امام خميني ـ قدّس سرّه ـ در اين راستا نيز گوي سبقت را از ديگران ربوده، و با نظم دقيق و برنامه‏ريزي خاصّي هرگز نگذاشتند كه وقت عزيزش با بيهودگي و بطالت بگذرد. در اين راستا استادش عارف بزرگ مرحوم آيت الله شاه آبادي در باره نظم امام هنگام شركت در جلسه درس فرمود: «روح الله واقعاً روح الله است، نشد يكروز ببينم كه ايشان بعد از بسم الله درس حاضر باشند، هميشه قبل از آن كه بسم الله بگويم حاضر است.»23

نظم ايشان به قدري دقيق بود كه بعضي ساعت خود را با حركت او به سوي حرم، يا به سوي جلسه درس تنظيم مي‏كردند، او براي كارهاي روزانه شان جدولي داشتند كه خودش تهيه كرده بود، در آن جدول، كارهاي همه ساعات شبانه روز امام درج شده بود، لحظه لحظه ساعات زندگي شان حتي هنگام بيماري، حساب داشت، به گونه‏اي كه وقت بيداريشان براي نماز شب، آن چنان براي او ملكه شده بود كه سر ساعت بيدار مي‏شدند.

يكي از نزديكان مي‏گويد: هنگامي كه
امام در روزهاي آخر عمر در بيمارستان بستري بود يك بار نماز اوّل وقت ايشان به تأخير افتاد، زيرا دكترها گفته بودند بايد امام استراحت كند، من نگران حال امام بودم، از اين رو فرا رسيدن اول وقت را به ايشان خبر ندادم، بعد كه متوجّه شد از من گلايه كرد و فرمود: «من از شما گله دارم، چرا شما اجازه مي‏دهيد برنامه‏هاي من به هم بخورد؟»24

يكي از شاگردان مي‏گويد: امام در نجف اشرف در مسجد شيخ تدريس مي‏كرد، يك روز بعضي از شاگردان دير آمدند، ايشان آن روز درس فقه را به درس اخلاق تبديل كرد، در آن درس فرمود: «من اين مطلب را از استادم مرحوم شاه آبادي (ره) نقل مي‏كنم، و ايشان از پدر بزرگوارش كه از شاگردان صاحب جواهر بودند نقل كرد كه او مي‏فرمود: مرحوم شيخ محمد حسن صاحب جواهرالكلام پسري داشت كه از فضلاي نامي حوزه بود، در حال حيات پدر از دنيا رفت، در روز تشييع با اين كه هاله‏اي از غم سراسر نجف را فرا گرفته بود، صاحب جواهر از فرصت كوتاه استفاده كرده، تا جمع شدن علما و طلاّب حوزه و مردم، نصف صفحه از كتاب جواهر را نوشت، آن گاه امام به ما فرمود: «من كه به شما نمي‏گويم درسم بياييد، حال كه شما بنا داريد تا در درس شركت كنيد، لااقل به بناي خود عمل نماييد.» آن گاه توصيه فرمود كه حداكثر استفاده را از درس بنماييد.25

در پاريس گروهي از خبرگزاري‏هاي خارجي براي مصاحبه خدمت امام رسيدند، امام حاضر شد، آن‏ها به آماده سازي دستگاه‏هاي فيلم برداري پرداختند، امام از همين فرصت استفاده كرده و به قرائت قرآن پرداخت، و از وقت استفاده كرد.

زهد و وارستگي امام

زهد و عدم وابستگي به دنيا و امور مادي، پايه واساس تكامل معنوي و سير در فضاهاي ملكوتي است، حضرت امام در اين راستا از توفيقات سرشاري برخوردار بود، دنيا را وسيله و مزرعه آخرت، و نردبان ترقّي مي‏دانست، هرگز آن را هدف قرار نداد، از اين رو توانست با پيمودن وادي سير و سلوك، به درجه عالي كمال دست يابد، وضع ساده منزل ايشان در قم در طول زندگي دليل زهد او بود، آجرهاي پله‏هاي حياط او ساييده شده بود، بنّا مي‏گويد تعدادي آجر تهيه شود، تا آن مقام معظم رهبري:

رهبر كبير انقلاب اسلامي كه خود را بسيجي مي‏شمرد و بدان افتخار مي‏كرد، جهاني را در مقابله با استكبار و قدرتهاي ستمگر عالم بسيج كرد و خواب راحت را از چشم زورگويان زدود و نور اميد را كه كليد همه پيروزيها و پيشروي هاست، در دل ملّت‏ها تابانيد.(حديث ولايت، ج 3، ص 19)

آجرهاي ساييده عوض گردد، امام مي‏فرمايد: «همان آجرهاي ساييده شده را پشت رو كنيد و كار بگذاريد.»

تابستان طاقت فرساي قم بود، جمعي از موءمنان و دوستان از امام تقاضا كردند كه اجازه دهند تا براي منزلشان كولر تهيه كنند، امام اجازه نداد، فرمود: «منزل ما سرداب دارد، هر وقت براي همه طلبه‏ها در قم كولر فراهم شد، آن وقت مانعي ندارد.»26

در نجف اشرف نيز همين ماجرا پيش آمد، گرماي تابستان نجف گاهي تا به پنجاه درجه مي‏رسيد، دوستان هرچه كردند كه امام حاضر شود تا در خانه‏اش كولر نصب كنند، حاضر نشد، آيت الله حاج شيخ نصرالله (پيرمرد معروف، و نماينده بعضي از مراجع كه شخص پرهيزكار و ارجمندي بود) به امام عرض كرد: «آقا! كولر كه چيزي نيست، اين را فقراي نجف نيز دارند، كولر در نجف با گرماي 48درجه مثل لباس مي‏ماند.» امام مي‏فرمود: «اين صحيح نيست كه من اين جا خوش بگذرانم، و مسلمانان (درايران) در زندان‏ها و در زير شكنجه باشند.»27

بعضي از تجار در نجف به منزل امام مي‏آمدند و مي‏گفتند: نه از وجوهات، بلكه همين طوري مي‏خواهيم براي شما و حاج آقا مصطفي منزل بخريم، امام جواب مي‏دادند: «هروقت به همه طلبه‏ها خانه دادند، يك منزل به مصطفي مي‏دهند و يك منزل هم به من خواهند داد.»

منزل امام در نجف خيلي گرم بود، مكرّر اتفاق مي‏افتاد كه بعضي از علمايي كه به امام ارادت داشتند به امام عرض مي‏كردند مانند ساير مراجع شب‏ها به كوفه (كه در يك فرسخي نجف قرارداشت و به دليل وجود رودخانه فرات در آن، آب و هواي خوب داشت) به آن جا روند، امام قبول نمي‏كرد، و مي‏فرمود: مردم ايران در زندان تحت شكنجه‏اند. امام در طول چهارده سال كه در نجف اشرف بودند تنها دوبار به كوفه رفتند، يك بار براي زيارت مرقد منوّر حضرت مسلم (ع) و انجام اعمال مسجد كوفه، و يك بار براي عيادت حضرت آيت الله العظمي خويي (ره) كه پس از بازگشت از بيمارستان، در كوفه در خانه‏اش بستري بود.28

حضرت امام، بااين كه مرجع تقليد بزرگ بودند از نظر لباس و عمامه و محاسن، مانند يك طلبه معمولي بودند، بعضي از طلبه‏ها به ايشان عرض كردند: «آقايي مي‏گويد: عمامه و محاسن شما كوچك است و در شأن يك مرجع نيست.» امام فرمود: «بگوييد من هنوز مشرك نشده‏ام.» كنايه از اين كه بزرگ كردن عمامه و ريش براي خودنمايي يك نوع شرك است.

از وارستگي او از امور دنيا و دلبستگي او به خداوند اين كه: در ساعات آخر عمر، يكي از بستگان به امام عرض كرد: «چيزي نيست حال شما خوب خواهد شد.» امام فرمود:«نه آمدنش چيزي هست، و نه رفتنش چيزي هست، و نه مرگش چيزي هست، هيچ كدام از اين‏ها چيزي نيست.»29

احترام امام به قانون و مقرّرات

حضرت امام ـ قدّس سرّه ـ به اجراي قانون و مقررات جمهوري اسلامي تأكيد مي‏ورزيد، و به طور جدّي مردم را از هرج
و مرج و بي نظمي برحذر مي‏داشت، در استفتائات جديد كه به صورت چند جلد كتاب منتشر شده، سوءال‏هاي فراواني در مورد درخواست اجازه تصرّف در زمين‏هاو... وجود دارد، امام در همه جا پاسخ مي‏دهند: «طبق مقرّرات جمهوري اسلامي.» رفتار شود. يكي از علما مي‏گفت: از امام اجازه خصوصي خواستم تا گاهي از ماشين‏هاي دولتي استفاده مي‏كنم جايز باشد، امام فرمود: «بايد طبق مقررات رفتار شود.»

آن گاه كه امام در پاريس بودند، بعضي از دوستان گوسفندي تهيه كرده به حياط خانه استيجاري امام آوردند تا هم گوشت حلال به ذبح اسلامي فراهم شود و هم به خاطر سلامتي امام به اصطلاح خوني ريخته گردد، پس از آن كه گوسفند ذبح شد با گوشت آن غذا تهيه شد، امام از آن غذا نخوردند، از علت آن سوءال شد. فرمود: «شما بر خلاف قانون فرانسه رفتار كرديد، طبق قانون فرانسه براي حفظ بهداشت محيط زيست، نبايد گوسفند را در اين جا ذبح نمود، چرا خلاف قانون رفتار نموديد؟»30

رعايت مقررات امام در حدّي بود كه حتي در خانه مثل ساير مردم براي فراهم كردن كالاهاي اساسي از كوپن استفاده مي‏كردند، مثلاً گاهي پنير در خانه نبود، اهل خانه مي‏گفتند كوپن ما تمام شده است. يكي از خدمتكاران منزل امام به نام سيدمرتضي مي‏گويد: «من طبق معمول از نانوايي جماران براي خانه امام نان مي‏خريدم، نانوا كه متوجه شد نان را براي امام مي‏خواهم نان سفارشي كنجد درست كرد و به من داد به خانه آوردم، امام به آن نان نگاه كرد و فرمود: آيا نانوا براي همه مردم چنين ناني تهيه مي‏كند؟ عرض كردم نه، فرمود: «آن را برگردانيد و از همان نان هايي كه به همه مردم مي‏فروشد بخريد.» و نيز به او فرمود: «شنيده‏ام كه وقتي در صف نان مي‏ايستي مي‏گويند اين خدمتكار آقاست و تو را جلو مي‏برند و بي نوبت نان مي‏دهند، اين كار را نكن، تو هم مانند ساير مردم در صف بايست، خوب نيست كه از اين خانه كسي براي خريد بيرون رود و بي نوبت خريد كند.» 31

يكي از اعضاي دفتر امام مي‏نويسد: «اين جانب به عنوان يكي از خدمتگزاراني كه سال‏ها در دفتر امام بودم، به جرئت مي‏توانم بگويم كه حتي در محدوده زندگي شخصي حضرت امام نيز هيچ گونه تخطّي از مقررات دولت اسلامي نديدم، از باب مثال؛ فيش‏ها و صورت حساب‏هاي مربوط به آب، برق، تلفن و ماليات نوسازي و... به مجرّد وصول در اولين فرصت پرداخت مي‏شد. هرگز اجازه نمي‏دادند كه منسوبان به بيت و دفترشان نيز قدمي خارج از حيطه مقررات و ضوابط دولت اسلامي بردارند، ايشان همواره در پاسخ‏ها مي‏نوشتند: «رعايت مقررات دولت اسلامي واجب است و تخلّف از آن جايز نيست.»32

منابع:

تلخيص و اقتباس از امير رضا ستوده، پا به پاي آفتاب، ج 2، ص 218تا230.

غلامعلي رجايي، برداشت هايي از سيره امام خميني، ص 55و 67و56 .`

محمد حسن رحيميان، در سايه آفتاب ،ص 37ـ 42، به طور اقتباس.

روزنامه كيهان، 8 خرداد 1370،ص 6، به نقل از حجة‏الاسلام آقاي حاج احمد آقا خميني.

موءسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، صحيفه دل، ص 20 و21.

1) آيت الله العظمي حاج شيخ محمد علي اراكي مرجع تقليد بزرگ شيعه، در 25 جمادي الثاني سال 1413هـ.ق (سال 1373ش) در 103 سالگي رحلت كرد، مرقد شريفش در رواق بالاسر حرم مطهّر حضرت معصومه (س) در قم، مزار شيعيان است .

2) يعني انديشه‏ها را حيران نموده و شگفت زده كرد.

3) تلخيص و اقتباس از امير رضا ستوده، پا به پاي آفتاب، ج 2، ص 218تا230.

4) مقدمه كتاب پايه‏هاي سيستم كلي اقتصاد اسلامي، ترجمه بخشي از كتاب اقتصادنا تأليف شهيد صدر.

5) پا به پاي آفتاب، ج 2، ص 320، و ص 206.

6) آيت الله العظمي سيدرضا بهاءالديني (ره) از علماي ربّاني و اوتاد بود كه در شب 13 ربيع الاول سال 1418 هـ.ق رحلت كرد، مرقد شريفش در رواق بالاسر حرم مطهّر حضرت معصومه (س) مي‏باشد.

7) امير رضا ستوده، پا به پاي آفتاب، ج 2، ص 315و316.

8 و 9) همان، ص 202، حديث ولايت، ج 1، ص 313 و314، كتاب حضرت امام خميني از ديدگاه رهبري ،ص 52 تا 66.

10 و 11) غلامعلي رجايي، برداشت هايي از سيره امام خميني، ص 55و 67و56 .

12) همان، ص 58.

13) همان، ص 15.

14) برداشت هايي از سيره امام خميني، ص 294، پابه پاي آفتاب، ج3، ص310.

15) مجله پاسدار اسلام، شماره 93.

16) موءسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، صحيفه دل، ص 20 و21.

17) منظور از شاه آبادي، مرحوم آيت الله ميرزا محمدعلي شاه آبادي (متوفي 1373 هـ.ق) است كه از فيلسوف‏ها و عرفاي بزرگ بودند، حضرت امام شيفته ايشان بودند و بسيار از او تمجيد مي‏كردند، مدت هفت سال از محضر اين عارف بالله و عالم ربّاني استفاده كردند، سه كتاب مهم عرفان، فصول، مفتاح الغيب و منازل السّائرين را نزد ايشان خواندند.

18) مجله حوزه، شماره 45.

19) محمد حسن رحيميان، در سايه آفتاب ،ص 37ـ 42، به طور اقتباس.

20) اقتباس از برداشت هايي از سيره امام خميني ،ص 323.

21) روزنامه كيهان، 8 خرداد 1370،ص 6، به نقل از حجة‏الاسلام آقاي حاج احمد آقا خميني.

22) سرگذشت‏هاي ويژه از زندگي حضرت امام، ج 2، ص 56 و ج 5،ص 71 و72.

23) امير رضا ستوده، پابه پاي آفتاب، ج 2،ص 312.

24) نقل از حجة‏الاسلام والمسلمين انصاري كرماني، برداشت هايي از سيره امام خميني، ص 331.

25) صحيفه دل، ص 70 و71.

26) همان، ص 148.

27) پا به پاي آفتاب، ج 4، ص 47.

28) صحيفه دل، ص 108و 109.

29) نقل از حجة‏الاسلام والمسلمين محسن قرائتي.

30) پا به پاي آفتاي، ج 4، ص 46، برداشت هايي از سيره امام، ص 324.

31) برداشت هايي از سيره امام خميني ،ص 122.

32) محمد حسن رحيميان، در سايه آفتاب، ص 50 و49.