لطفا منتظر باشید ...
طب و تربيت (2)
نقش مادر در دوران بارداري
رشد مغزي انسان در دوران جنيني از اهميّت بسيار برخوردار است. به عقيده بعضي از دانشمندان دوران جنيني مي تواند، به اندازه تمام مدت عمري كه بعداً بر فرد مي گذرد، سلامت ساز يا مخاطره انگيز باشد.(1) بدين ترتيب، هرگونه بي احتياطي از طرف مادر در دوره جنيني، زيانهاي جبران ناپذير بركودكان (پدران و مادران فرداي جامعه) خواهد گذاشت. رفتار، كردار، روش زندگي و حتي كسب در آمد، وضعيت اخلاقي و رواني مادر بر جنين، كودك فرداي آنها و در نهايت جامعه آينده تأثيري بسزا مي نهد. تغذيه جنين دراين زمان بطور كامل از طريق مادر صورت مي گيرد، چنانكه امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «غذاي كودك از آنچه مادر مي خورد و مي آشامد تأمين مي گردد.»(2) تغذيه در دوران بارداري
تغذيه صحيح مادر اين دوران خاص موجب رشد جسماني و عقلاني جنين مي گردد. بنابراين، در زمان بارداري بايد از شش دسته مواد غذايي شامل پروتئين ها، چربيها، قندها، آب، ويتامينها و املاح معدني استفاده شود.(3) اهميّت تغذيه مادر در دوران بارداري را در چهارده قرن پيش در عربستان محروم و بدوي در مي يابيم. زماني كه دنياي جديد و متمدن امروزي دوران بي خبري را مي گذراند، دين الهي به مسايلي مي پردازد كه قرنهاي آينده مورد توجه و نظر قرار مي گيرد. رسول اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «اطعموا المراة في شهرها الذي تلد فيه التمر فان ولدها يكون حليما، تقياً»(4) زنان باردار را در آخرين ماه حاملگي خرما بخورانيد تا فرزندش خردمند و پارسا شود. خرما مبنع انرژي است. با پيشرفت دوران بارداري نياز به مواد انرژي زا افزايش مي يابد. بطور معمول در سه ماهه اول بارداري صدوپنجاه گرم ماده انرژي زا در روز مورد نياز است؛ ولي اين مقدار در ماههاي آخر بارداري، بخصوص بعد از ماه پنجم، به حدود دويست و بيست و پنج گرم در روز افزايش مي يابد.(5) چه تحسين برانگيز سخن پيامبراكرم صلي الله عليه و آله كه بر خوراندن خرما به مادر در ماههاي آخر بارداري، يعني همان زمان كه نياز افزايش مي يابد، تأكيد مي ورزد و نتيجه تشويقي (خرد ورزي و پارسايي) را نيز دنبال آن مي آورد تا مادر، خود را ملزم به عمل بداند. امام صادق عليه السلام نيز مي فرمايد: «و اطعموه حبالاكم فانه يحسن اولادكم.»(6) به زنان باردار «به» بخورانيد، اطفال شما را زيبا مي كند. يكي از مواد موجود در به ويتامينE است كه سبب حفظ سلامت سلولهاي پوششي (سطحي) بدن و به تأخير انداختن پيري سلولها مي گردد.(7) ويتامين Eدر علوم غذايي و دارويي امروز ويتامين جواني و زيبايي شناخته شده است. زماني كه هنوز اين ويتامين شناسايي نشده بود، روايت كاركرد آن را ذكر مي كند. رسول اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: هر زن آبستن كه خربزه بخورد بچه اش زيبا و خوش اخلاق مي گردد.(8) خربزه ويتامينA دارد. اين ويتامين سبب افزايش قدرت ديد چشم و رشد طبيعي بافت استخوان بدن مي گردد. ويتامينC در اين ميوه به وفور يافت مي شود كه سبب افزايش جذب آهن (Fe) موجود در مواد غذايي شده، به ساخت فزونتر گلبولهاي قرمز مي انجامد. عمل ديگر ويتامين Cالتيام زخمها و بهبود حساسيتهاست.(9) قابل توجه است كه معصومان عليهم السلام همه سفارشهاي بهداشتي خود را در قالب امر ارائه نكرده اند؛ سفارشهاي آن بزرگان گاه به صورت پيشنهاد و تبيين نتيجه كردار است؛ به عبارت ديگر آنها مي كوشند با افزايش آگاهي مادران، رعايت نكات بهداشتي را در جامعه فراگير سازند. بهداشت رواني در حاملگي
يكي از مسايل مهم مطرح شده در سلامت مادر و جنين، بهداشت رواني مادر در دوران مادري كه غذاي حرام بخورد، جنينش دچار مسموميّت روحي مي گردد. پدر نيز بايد مراقب غذا و درآمدي كه به خانه مي آورد، باشد. بارداري و حمايت خانواده از مادر در زمان حاملگي است. اگر مادر در اين هنگام احساس كند مورد توجه و حمايت اطرافيان قرار دارد، مشكلات ناشي از اين دوران را به راحتي تحمل كرده، مي تواند از لحاظ جسمي و رواني فرزندي سالم به دنيا آورد. هنگام حمل و بارداري، مادر با مشكلات جسمي بسياري، مانند حالت تهوع، ويار صبحگاهي، كمردرد، سردرد، افزايش وزن و... رو به رو مي شود.(10) قرآن در اين باره مي فرمايد: «و وصيناالانسان بوالديه حملته اُمُّهُ وهناً علي وَهنٍ و فصالهُ في عامين ان اشكُرلي و لواديك الي المصير.»(11) ما به انسان درباره پدر و مادر سفارش كرديم (تا بي تفاوت نباشد.) مادر، در عين افزايش ناتواني وي را حمل كرده است و... پروردگار با يادآروي مشكلات زمان بارداري و رنجهاي فراوان ناشي از حمل جنين به انسان سفارش مي كند. پدر و مادر، به ويژه مادر، را فراموش نكند. دراين آيه نوعي حمايت رواني از مادر آشكارا قابل مشاهده است. رسول اكرم صلي الله عليه و آله از اين دوران به نيكي يادكرده، مي فرمايد: «اذا حملت المراة كانت بمنزلة الصائم القائم المجاهد بنفسه و ماله في سبيل اللّه ...»(12) هنگامي كه زن آبستن مي شود، مانند كسي است كه روزها روزه بگيرد و شبها در عبادت خدا شب زنده دار باشد... آبستن، وضع حمل و شيردهي
بهترين پاداش و برترين تعابير، در جهت كرامت زن در اين دوران، در اين روايت به چشم مي خورد. بالاترين مقام در اسلام به شهيد نسبت داده مي شود. اگر زن در اين دوران در اثر حوادث ناشي از حاملگي، زايمان ... از دنيا برود، خداوند مرتبه شهيد به خون غلتيده را به وي عنايت مي كند و در زمان بارداري، مانند مجاهدي است كه در ميدان جنگ با جان و مالش به حمايت از حق مي پردازد. مسؤوليت مادرباردار
مقام مادرباردار و شيرده در حد مجاهد با مال و جان است. او، در كنار مجاهدت، روزها مانند روزه داران و شبها چون نيايشگران شب زنده دار است. با اين همه تعابير زيبا و شايسته، مادر مي تواند به والا بودن و ارجمندي مقامش تكيه كند؛ رسالت خويش را دريابد و به انجام دادن وظايفش همت گمارد. چنانكه بيان شد، دوران بارداري براي مادر مشقّت آور است؛ ولي اگر بداند چه نقشي دارد و همه كارها حتي تنفس كردن و خوابيدنش ارزش و پاداش ويژه دارد، بانگرشي ديگر به اين حالات مي نگرد و آرامش روان مي يابد. بي ترديد مادري كه آرامش رواني دارد و با آسودگي خاطر اين دوران را پشت سر مي نهد، فرزندي سالمتر پرورش مي دهد. مسؤوليت مادر بسيار گران است و بايد در همه احوال خويش دقّت كند؛ زيرا تمام روحيّات وي روي جنين مؤثر است. رسول اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «السّعيد من سعد في بطن امه و الشّقّي من شقي في بطن امه»(13) زمينه نيكبختي يا بدبختي در دوران جنيني پديد مي آيد. چنانكه گذشت، طبق قانون وراثت، صفات پدر و مادر به فرزند منتقل مي شود و جنين در رحم با روحيّات مادر پرورش مي يابد. اگر مادر از تقوا، عاطفه و... برخوردار باشد، فرزند نيز با اين صفات نيك بزرگ مي شود. گفته شد، گوشت، پوست، استخوان و روح بچّه از غذاي مادر مي رويد. مادر بايد بسيار دقّت كند تا غذايش حرام نباشد و از راه حرام به دست نيايد. پيامبراكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «لايدخل الجنّة من نبت لحمه من السحت النار اولي له» آن كه گوشت و پوست و استخوانش از حرام روييده شود، آتش دوزخ برايش شايسته تر است. مادري كه غذاي حرام بخورد، جنينش دچار مسموميّت روحي مي گردد. پدر نيز بايد مراقب غذا و درآمدي كه به خانه مي آورد، باشد. 1- شيرمادر و تغذيه شيرخوار، امور بهداشتي معاونت بهداشت و درمان، ص 8، آبان 74. 2- بحارالانوار، ج 60، ص 342. 3- مراقبتهاي زنان و زايمان، دكترحسين نوري، (تغذيه در حاملگي) 4- مكارم الاخلاق، ج 1، ص 365، ح 1202. 5- رشد در دوران قبل از تولد، دكترمهرناز شهرآراي، ص 49.خراسان، سال ششم، زمستان 74، شماره 4. 6- مكارم الاخلاق، ج 1، ص 372، ح 1230. 7- مجله بهورز، دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درمانيخراسان، سال ششم، زمستان 74، شماره 4. 8- مستدرك، ج 2، ص 635. 9- مجله بهورز،سال ششم،زمستان 74،شماره4. 10- مراقبتهاي زنان و زايمان، دكترحسين نوري. 11 ـ سوره لقمان، آيه 14. 12- وسائل الشيعه، ج 21، ص 451، ح 27557. 13- كنزالعمال، ج 1، ص 107، ح 491.
