راز بالندگى - راز بالندگی نسخه متنی

راز بالندگى

نويسنده: مهدي مهريزي

إنّ الإمامة اُسّ الاٍسلام النامي 1

1 .از آن روز كه آدمى پاى بر زمين نهاد، همنوع طلبى را در نهاد داشت .اين سرشت انسانى، فرزندان آدم را به هم پيوند داد و بدين سان همگرايى و جمع زيستى پايه گذارى شد .از ديگر سو، نيروى استخدام يا ميل به حفظ منافع او را به تفرق و تك گرايى سوق مىداد و تا اندازه اىاز جمع جدا مىساخت .ضرورت سازمان و نهادى كه بر جمع انسانى نظارت كند تا اين دو را به هم آميزد و زمينهء رشد و بالندگى را فراهم سازد، از همين رهگذر نشات مىگيرد .

تاريخ چندين هزار سالهء زندگى بشر،رويكرد انسان را به اين ضرورت گواهى مىكند . و روشن است كه تنوع مديريتها و تفاوت اهداف، اين تئورى را آسيب پذيرنمىسازد چرا كه :انه لابد للناس من امير بر او فاجر.2

انديشه ورزى در چگونگى مديريت جامعه از ديرباز نخبگان را به خود مشغول داشته است و جمهوريت و سياست، كهن ترين نمونه آن است .

مورخان انديشه سياسى بر اين نكته پا مىفشارند كه پيشينه تفكر سياسى به آغاز زندگى جمعى انسانها بر مىگردد .در اين دوران دراز مكتبهاى سياسى گونه گونى به وجود آمده و امروزه رشته هاى فراوانى درعلوم سياسى پديدار گشته است .نگاهى به آنچه با پسوند سياسى به كار مىرود، اين تنوع و گستردگى را مىنماياند :فلسفهء سياسى، انديشهء سياسى، نظام سياسى، فرهنگ سياسى، فقه سياسى، حقوق سياسى، جامعه شناسى سياسى، اقتصاد سياسى، جغرافياى سياسى، تاريخ سياسى و .....

2 .فراتر از همهء مكتبها و انديشه هاى سياسى، انديشه اى فرا بشرى در همه ادوار زندگى آدمى به چشم مىخورد كه مىتوان ازآن به سياست دينى و آسمانى تعبير كرد . شايد بتوان تاريخ اين" سياست برين "را ـ كه همزاد آدمى به نظر مىرسدـ، همان تاريخ انسان دانست .

قرآن كريم از" خلافت "آدم و داوود،" امامت "ابراهيم و" وزارت "هارون سخن مىراند، و جايگاه اين مفاهيم درانديشهء سياسى بر آگاهان پوشيده نيست .بگذريم از مفاهيمى چون، قوم، طاغوت، استضعاف، استكبار، قتال و...كه قرآن كريم در شرح حال پيامبران پيشين آورده و همه در حوزهء دانش سياسى قرار دارد .اما قرآن كريم، خود دايره اى فراختر از اين مفاهيم را براى رسالت پيامبر خدا(ص )وامت اسلامى ترسيم كرده است : هجرت، جهاد، صلح، بيعت، امر به معروف، نهى از منكر و ...

اين مطالب را مىتوان به گونه اى ديگر گزارش كرد كه شريعت هاى آسمانى _ كه به انگيزهء مدد رساندن به آدمى فرود آمده اند _ تنها به پندهاى اخلاقى بسنده نكرده اند، بلكه با تعليم توده ها رسالت خود را آغازيده و سپس با نهادهاى حكمرانى در افتاده و پايان كارشان، برپايى حاكميتى نو بوده است .

تحليل كلامى اين نظريه اين است كه نمىتوان پذيرفت كه تئورىها و مكتبهايى كه به زندگى انسان نظر دارد، بعد جمع زيستى وى را نديده انگارد .حتى نظريه پردازان اخلاقى محض هم در باب حكومت و سياست جامعه، داورى مىكنند .

اين امر در شريعت اسلامى به گونه اى آشكار خود نموده است .پيشينهء فرهنگ سياسى مسلمانان و دستاوردهاى علمى آنان درباب آيين شهريارى، سياست نامه نويسى وفقه سياسى اين گفته را به خوبى گواهى مىكند .ترديدى نيست كه مصدر اين تلقى و بينش، متون دينى، يعنى قرآن و سنت، بوده است .

3 .جهان اسلام در دوران معاصر، شاهد دو پديدهء در خور درنگ در حوزهء سياست است : يكى نگرش منفى نسبت به سياست دينى است .اين نگرش ـ كه سابقهء بلندى دارد و دربرخى جامعه ها دوران بلوغ خود را مىگذراند _با تمامى اديان، به ويژه اسلام، رو در رو است .اين نگرش كه انزواى سياسى براى تفكر دينى و كاهش تحرك ايمان مذهبى را در پى دارد، تهاجمى برون دينى است و فرزانگان مسلمان را به پژوهشهاى عميق وجدى فرا مىخواند تا به تبيين و استحكام باورهاى خويش پرداخته و توان دفاع معقول را بيابند .

دومين پديده، حضورانديشهء سياسى مبتنى بر ولايت فقيه است .اين پديده گرچه ازبعد نظرى سابقه اى طولانى دارد و البته تطوراتى را پشت سر گذارده كه نشان نوپايى و بى ريشه گى نيست، اما حضور عينى و خارجى آن به پيروزى انقلاب اسلامى در ايران باز مىگردد .

اين امر نيز دانشوران شيعى را به تفكر و تامل فرا مىخواند تا بتوانند آن را فراتر ازحوزهء فقاهت شيعى و در مواجهه با ساير تئورىهاى سياسى اسلامى و غير اسلامى عرضه كنند .

اين دو پديده تنها دو مسئلهء علمى _ سياسى نيست ، بلكه دو عرصهء كلان تفكر است كه به بسترى فراخ از ميراث دينى و مذهبى بر مىخورد و نفى و اثبات آن بر اين دامنهء گسترده اثر مىگذارد .

گرچه بيش و كم، در كتابها و مطبوعات، به گونه اى سطحى و عميق و به اجمال و تفصيل، از اين قضايا ياد مىشود، اما مطالعهء ويژه، كارشناسانه و روزآمد آن، بارى بر زمين مانده است .

تصميم حكيمانهء دبيرخانهء مجلس خبرگان بر انتشار فصلنامهء حكومت اسلامى در پى برداشتن اين بار سنگين است .

" حكومت اسلامى"، كه سمبل انديشه و فقه سياسى اسلام و تداعى كنندهء نهضت علمى و عملى امام خمينى(قده )در جهان معاصر است، مىكوشد تا بسترى علمى و سالم براى طرح اين گونه مباحث و تفكر و تامل در بارهء آن را فراهم سازد .

اين نشريه با الهام ازرهنمودهاى مقام معظم رهبرى، حضرت آيه الله خامنه اى(مد ظله ) درديدار با مسئولان فصل نامه، اهداف زير را فرا روى خود قرار داده است :

1 .تبيين انديشه سياسى اسلام

2 .معرفى فقه سياسى

3 .تبيين انديشهء سياسى مبتنى بر"ولايت فقيه "

4 .فراهم سازى بستر گفت و گوهاى علمى در عرصهء سياست دينى

5 .پرداختن به تاريخ سياسى مسلمين .

در پرتو اين هدفها، انديشه وران عرصهء سياست و سياست دينى را در مسائل ذيل به همكارى فرا مىخوانيم :

يك :فلسفهء سياسى در اسلام .فلسفهء سياسى كه گاه با تعبيرات ديگرى چون انديشهء سياسى، تئورى سياسى و...از آن ياد مىشود، به مباحث نظرى و اساسى در سياست، مانند پديدهء دولت، مشروعيت، قدرت، عدالت، ارتباط فرد و جامعه و...نظر دارد .

تحقيق در اين مفاهيم در حوزه تفكر اسلامى و شيعى، يكى از ضرورتهايى است كه فصلنامه، دانشوران را به مطالعه در آن دعوت مىكند .

دو :نظام سياسى در اسلام .تحقيق در الگوى پايدار روابط انسانى ـ كه مبتنى بر قانون و قدرت مجاز با نگرش دينى است ـ ضرورتى ديگر است .به تعبير ديگر تحقيق در ساختار سياسى جامعهء اسلامى، نهادهاى سياسى وابسته و دولت، دومين عرصه اى است كه نشريه در پى آن است .

سه :فرهنگ سياسى در اسلام .فرهنگ سياسى ـ كه گاه به احساسات، تلقيات، باورها، آرمانها، هنجارها و ارزشهاى فرهنگى يك جامعه يا نظام سياسى اطلاق مىشود و گاه به سطح دانش و ادراك طبقات گوناگون و اقشار اجتماعى از قدرت و سياست ـ گفته مىشود، بسترى ديگر براى پژوهش است .

در اين باره مىتوان نگاه توصيفى داشت و فرهنگ سياسى را در گذشته و حال جامعه هاى اسلامى بيان كرد، و نيز مىتوان گرايش توصيه را در پيش گرفت بدين معنا كه آيين اسلام چه ارزشهاى فرهنگى را براى جامعه مىپسندد و به چه سطحى ازدانش سياسى فرا مى خواند .

چهار :فقه سياسى در اسلام .نگاه فقهى و حقوقى به مباحث درونى سياست، چه روابط داخلى حاكميتها و چه روابط خارجى، بسترى ديگر براى انديشه كردن است .به ويژه اينكه فقه سياسى در فرهنگ فقهى حوزه هاى علوم دينى، هنوز حد و رسم روشنى نيافته و روش تدوين آن، و نيز ارتباطش با فلسفهء سياسى، نظام سياسى و فرهنگ سياسى آشكار نيست .

پنج :قانون و قانونگذارى در اسلام .پرداختن به مباحث حقوق اساسى گرچه بافقه سياسى قرابت ، بلكه تااندازه اى تداخل دارد، ولى توجه ويژه اى طلب مىكند .از اين رو، غور در مباحث قانون، چگونگى قانونگذارى در اسلام و قانون اساسى فصلى ممتاز است .

شش :نظريهء ولايت فقيه.همانگونه كه پيش از اين گفته شد، حضور انديشهء سياسى شيعى يكى از پديده هاى نو در جهان معاصر است .در اين انديشه ولايت فقيه عنصر اصلى است .تحقيق در بارهء آن وكاوش از مسائل تازه ياب و نيز تبيين روشن از مبانى و نتايج و تطورات اين تئورى، مورد تاكيد نشريه است .

هفت :تاريخ انديشه و فقه سياسى در اسلام .گذشته، چراغ راه آينده است .حفظ ميراث گذشته، فخر فرهنگى براى آيندگان است، همانگونه كه دريافت ضعفها و سستىهاى پيشين، مايهء عبرت .

پيشينه فرهنگى مسلمانان را نظاره كردن و انديشه هاى سياسى، فلسفه ها و نظام هايش را به مطالعه نشستن، و تحولات سياسى و فراز و فرودهاى آن را به بحث گذاردن، از آنرو كه فوايد ياد شده را داراست، از اهداف ديگر نشريه است .

هشت :پژوهشهاى تطبيقى در حوزهء سياست .ارزش پژوهشهاى تطبيقى در عرصه هاى مختلف علوم انسانى بر كسى پوشيده نيست .نظريات ارباب معرفت را كنار هم نهادن از مهمترين اركان بالندگى دانش و بهترين شيوه در نشان دادن سستىها و قوتها است . تطبيق ميان انديشه هاى متفكران اسلامى مذاهب مختلف، مقارنه و سنجش آرا و نظريه هاى دينى و ديگر مكتبها در قلمروهاى ياد شده، ضرورتى است كه اين فصلنامه، دانشوران را به آن دعوت مىكند .

نه :نهادهاى عالى در جمهورى اسلامى ايران .پژوهش درمبانى فقهى و حقوقى عالىترين نهادهاى مرتبط با حوزهء رهبرى، چون مجلس خبرگان، شوراى نگهبان و مجمع تشخيص مصلحت، و نيز ضرورت و چگونگى شكلگيرى اين نهادها از ديگر بخشهاى فصلنامه است .

ده :نظريه پردازان انديشه سياسى اسلام .پرداختن به شرح حال .انديشه ها وآثار متفكران اسلامى در حوزهء سياست، به ويژه آنان كه صاحب مكتب و نظريه بوده اند، پيوند نسل نو را با گذشته تثبيت مىكند .از اين رو نشريه فضايى را براى آن در نظر گرفته است .

يازده :نقد و معرفى كتاب .نقد و معرفى كتاب در عرصه هاى ياد شده، فصلى از فصول مجله است .معرفى سياستنامه هايى كه به خامهء دانشوران اسلامى نوشته شده و نيز پايان نامه ها، رساله ها و مقاله ها به تنوع و غناى نشريه خواهد افزود .

دوازده :كتابشناسى .كتابشناسىهاى اجمالى و توصيفى در زمينه هاى فوق و نيز كتابشناسى متفكران اسلامى ـ كه در عرصهءسياست، صاحب مكتب و فكر بوده اند ـ بخشى ديگر از مجله است .

سيزده :مكتوبات سياسى .نامه هاى سياسى كه ميان عالمان اسلامى و رجال سياسى مبادله شده، و نيز اعلاميه ها و فتاواى سياسى كه نشانگر حضور سياسى آنان است و ازديدگاه و راى آنان پرده بر مىدارد، در مجله جاى مىگيرد، و آشنايان با چنين آثارى به همكارى دعوت مىشوند .

چهارده :معرفى و احياى متون كهن سياسى .معرفى نسخه هاى كهن در عرصهء سياست و نيز احياى آثارى كه از حجم كم برخوردار است، مورد توجه مجله است .

در پايان از دل مىگوييم كه پس از اميد به عنايت حضرت احديت، دوام، غنا و نشاط مجله را در گرو نقد و نظر و همكارى علمى فرزانگان و ارباب معرفت مىدانيم .

منابع:

الكافى,جلد =1,صفحه =200

نهج البلاغه

1 .الكافى، ج1، ص200 .

2 .نهج البلاغه، خطبهء 40 .