كليني ابومحمد وكيلي ابوجعفر محمدبن يعقوب بن اسحق كليني رازي از بزرگترين فقهاء و محدثين متقدم شيعه و صاحب كتاب كافي مهمترين و بزرگترين كتب اربعه شيعه است. قديمترين كتبي كه شرح حال وي در آن نوشته شده عبارت است از: رجال و فهرست شيخ طوسي[1] و رجال نجاشي[2]. مؤلفان كتب مذكور در شرح حال كليني خيلي به اختصار كوشيده‌اند و به چند سطري در اين باره اكتفا كرده‌اند؛ اصولا روش آنان در شرح حال كليه فقها و محدثين بهمين نحو است. زيرا منظور آنها نگارش شرح حال اين طبقه نبوده و فقط خواسته‌اند موقعيت اين قبيل افراد را از نظر ميزان وثوق و اعتماد به آنها در نقل احاديث، و اينكه در چه زماني ميزيسته، و احاديث را از چه كساني نقل كرده، و چه كساني از آنها حديث نقل كرده‌اند بيان كنند و با اين كيفيت نخستين كساني كه ميتوانسته‌اند شرح زندگي و ديگر خصوصيات كليني را تهيه نموده و براي آيندگان باقي بگذارند از انجام آنها غفلت ورزيده‌اند. لذا درباره شخصي با اين عظمت و اهميت جز چند سطري در كتب رجال و تراجم و احوال نمي‌يابيم. در هر حال شيخ طوسي در كتاب خود بنام فهرست كتب الشيعه درباره كليني چنين ميگويد: «محمد بن يعقوب بن اسحق الكليني الرازي يكني ابا جعفر شيخ اصحابنا في وقته و وجههم و كان اوثق الناس في الحديث و اثبتهم، صاحب الكافي، صنفه في عشرين سنة، ثقة عارف بالاخبار» و سپس به كتاب كافي اشاره كرده و ابواب آنرا برمي‌شمارد. نجاشي نيز در رجال خود درباره وي چنين مينويسد: «محمد بن يعقوب بن اسحق ابوجعفر الكليني و كان خاله علان الكليني الرازي شيخ اصحابنا في وقته بالري و وجههم و كان اوثق الناس في الحديث و اثبتهم، صنف الكافي الكبير في عشرين سنة» سيد محسن امين از علماي معاصر شيعه كه اخيراَ در لبنان فوت شد در كتاب خود بنام اعيان الشيعه در ذيل عنوان گفته بزرگان، درباره كليني عبارت اخير را از نجاشي نقل نموده و به او نسبت داده است. البته صحيح است كه نجاشي اين عبارت را در رجال خود نقل كرده ولي با توجه به اينكه مشابه اين عبارت در فهرست شيخ طوسي نقل شده و فهرست او پيش از رجال نجاشي تأليف يافته[3] و نسبت دادن اين عبارت و اين معرفي از كليني به نجاشي خالي از تسامح نيست، و بهتر است كه اين عبارت به شيخ نسبت داده شود. بخصوص كه با يك تأمل سطحي واضح است كه نجاشي اين عبارت را از فهرست شيخ طوسي گرفته زيرا عين جملاتي كه در فهرست شيخ بكار رفته در رجال نجاشي مي‌بينيم. نكته ديگري كه در اين مقام قابل ذكر است اينكه: مرحوم حاج شيخ عباس محدث قمي در كتاب خود بنام «فوائد الرضوية في احوال علماء المذهب الجعفرية» در ذيل شرح حال كليني نقل ميکند: «كليني خواهر زاده ابوالحسن علي بن معروف به علان كليني است كه ثقة و شيخ اصحاب زمان خود وجه واوثق ايشان بوده در ري وثقة الاسلام (كليني) نيز از او روايت ميکند.» بطوريكه ملاحظه ميشود صفاتي را (شيخ اصحاب، وجه، اوثق) كه شيخ طوسي و نجاشي به محمد بن يعقوب كليني نسبت داده اند مرحوم محدث قمي به دائي او علان كليني نسبت داده است و به احتمال اين اشتباه براي محدث قمي از آنجا رخ داده كه در اين مورد از نوشته نجاشي استفاده كرده‌اند، زيرا همانطور كه در نوشته نجاشي ديده ميشود. پس از نام كليني و قبل از ذكر صفات او در جمله معترضه‌اي نوشته است:« كان خاله علان الكليني». و براي محدث قمي اين اشتباه دست داده كه اين صفات متعلق به علان ا ست. در حاليكه چون سخن نجاشي اصولا درباره محمد بن يعقوب كليني است واضح است كه اين صفات نيز متعلق به اوست نه دائي او، و اگر خواسته باشيم كه به سياق عبارت اين صفات را به علان نسبت دهيم تصنيف كافي را نيز كه پس از ذكر اين صفات ذكر شده بايد به علان نسبت داد. و بعلاوه شيخ طوسي كه بدون ذكر نامي از علان عيناً همين صفات را به محمد بن يعقوب كليني نسبت داده جاي ترديدي باقي نميگذارد كه اين صفات متعلق به كليني است نه دائي او. در هر حال با توجه به اينكه اين كتاب (فوائد الرضويه) از تأليفات ايام جواني مرحوم محدث قمي است و با توجه به اينكه ايشان يكي از پركارترين محدثين و نويسندگان شيعه بشمار ميآيند اين اشتباه از مقام علمي و تحقيقي ايشان نمي‌كاهد و كمتر كسي است كه اين همه تأليف و آثار علمي بجاي گذارد و دچار هيچ اشتباهي نشود.
لطفا منتظر باشید ...
