کلمات عليّه مکتبي شيرازي - کلمات علیه مکتبی شیرازی نسخه متنی

آينه ميراث ـ شماره 7و8 ، زمستان 78وبهار 79

نقد ومعرفي كتاب

کلمات عليّه مکتبي شيرازي

محمود عابدي

مکتبي شيرازي از معاصران بابافغاني (م:925) واهلي شيرازي (م: 942) است. مانند آنان مدتي را در شيراز گذراند و آن گاه که شيراز، در سالهاي پس از 895، امنيت مطلوب را از دست داد، راهي خراسان شد. با اين که بيشتر ايام حيات او دور از فارس و شيراز گذشت، ظاهراً در سالهاي پاياني عمر، به آن شهر بازگشت و در همانجا در گذشت.[2]

اطلاعات ما درباره سوانح زندگي و احوال مکتبي، بسيار محدود و اندک است. رفتن به هند، پيش از سال 895، بازگشت از طريق دريا، اقامت چند روزه‌اش در ناحيه‌اي از شبه جزيره عربستان، انديشه ساختن خمسه و شاگردي جلال الدّين دواني (م:908)، مانند ارتباط وي با امير قاسم بيک پرناک‌تر کمان[3]، از ليلي و مجنون اوست[4]؛ چنانکه حضورش در خراسان و رابطه‌اش با ملک علي[5]، يکي از اميران ايالتهاي جنوبي هند و از معتقدان اميرمؤمنان علي (ع)، از کلمات علّيه غرّاي او بر مي‌آيد.

بيرون از حوزه ليلي و مجنون و کلمات عليّه ، بيشترين مطلب درباره مکتبي را بايد در ترجمه ‌مجالس النفائس خواند. حکيم شاه محمد قزويني (م: 966) که مجالس النفّائس امير علي شير نوايي (م:906) را به فارسي ترجمه کرده است، در پايان ترجمه خود، شماري از معاصران سلطان سليم عثماني (م:926) را که غالباً در آن سالها در حيات بوده‌اند، به اصل کتاب افزوده است[6] و مکتبي شيرازي هم از آنهاست. به گفته حکيم محمد قزويني که مدتي را هم در شيراز و در خدمت و صحبت جلال الدين دواني گذرانده، و احتمالاً مکتبي را هم ديده است؛ مکتبي شيرازي شخصي است جامع فنون فضايل و کمالات که در موسيقي دست توانا دارد، سازي مثل قانون تصنيف کرده است، ليلي و مجنون را در غايت زيبايي ساخته و اين ابيات از يکي از مثنويهاي خمسه اوست:

سام ميرزا صفوي (مقتول: 983) هر چند بنابر شيوه کار خود درباره مکتبي هم آگاهي چنداني به دست نمي‌دهد، اما ابيات زيرين را که از وي آورده است، مانند شاه محمد قزويني، وجود مثنوي ديگري جز ليلي و مجنون و بر وزن مخزن الاسرار نظامي را براي شاعر تأييد مي‌کند: