گزارشی از نسخ خطی نهج ‌البلاغه موجود در کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی نسخه متنی

اگر چه نسخه ديگري هم سالها پيش توسط مرحوم حسن سعيد (چهلستوني) چاپ شده ­است.. مرحوم چهلستوني مدعي بود که اين نسخه را از کتابخانه شخصي آقاي بصيري در شيراز يافته است. او معتقد بود اين نسخه به سال 420 هجري تعلق دارد. اما خط شناسان اين ادعا را تأييد نکرده­اند.

گفتني است در فهرستي که سيد احمد حسيني اشکوري بر اساس تحقيق مرحوم علامه­ عبد­العزيز طباطبايي تهيه کرده است. نسخه موجود در کتابخانه آيت­الله­ مرعشي ­نجفي به سال 469 در صدر قرار گرفته ­است.

کتاب گرانسنگ نهج­البلاغه، اثر دانشمند برجسته شيعي در سده پنجم هجري محمد­بن حسين­موسوي معروف به سيد­رضي (متوفي 406) يکي از مشهورترين کتابهاي اسلامي است که آن را أخ­القرآن نيز ناميده­اند. اين اثر در برگيرنده منتخبي از خطبه­ها، نامه­ها، و سخنان حضرت اميرالمؤمنين­علي­(ع) است که داراي مطالب متنوع در موضوعات گوناگون است. عده اي آن را در رديف کتابهاي حديث ثبت کرده­اند و برخي در شمار کتب اخلاق و مواعظ، و بعضي در رديف کتابهاي ادبي، و دسته­اي هم آن را از جمله کتابهاي حکمت و کلام دانسته­اند. البته همه نظريه­ها را مي­توان صحيح دانست، چه، اين کتاب مجموعه اي از مطالب مختلف و دريايي از علوم و معارف است که هيچ کس نمي­تواند از آن بي­بهره باشد. تاکنون اين اثر ارزشمند به چندين زبان ترجمه و چاپ شده و نيز بيش از 150 شرح شناخته شده، به فارسي و عربي، بر آن نوشته­اند، که تعدادي از آنها چاپ و منتشر گرديده ­است. نسخه­هاي بسيار کهن و نفيسي از اين اثر جاودانه در کتابخانه مختلف عمومي و خصوصي داخل و خارج کشور وجود دارد که در هيچ يک از آنها، به تعدادي که در کتابخانه بزرگ حضرت آيت­الله­العظمي ­مرعشي­(ره) موجود است، وجود ندارد.

اينک به معرفي 25 نسخه بسيار نفيس و کهن از کتاب نهج البلاغه - که در اين کتابخانه وجود دارد - مي­پردازيم. يادآور مي­شود که نسخه­هاي نفيس ديگري در کتابخانه آيت­الله ­مرعشي وجود دارد، که کهن و قديمي نيستند، لکن از لحاظ تصحيح و مقابله و دستخط علما و دانشمندان، از اهميت ويژه برخوردارند که ما در بيان معرفي اجمالي آنها بسنده مي­کنيم.

1. نوع خط: نسخ معرب

2. کاتب: حسين فرزند حسين مؤدب

3. تاريخ کتابت: ذيقعده سال 469

عنوانها و نشانيها: مشکي درشت

تعداد برگ: 171 تعداد سطر: 21

نوع جلد: تيماج مشکي ضربي با ترنج و لچک ترنج

اندازه متن کتاب: 5/135/9 سانتيمتر

اندازه جلد: 5/26× 5/12 سانتيمتر

شماره ثبت: 3827 نوع کاغذ: خانبالغ

آغاز: «حمدالله الذي جَعَل الحمد ثمناً لنعمائه و معاذاً من بلاثه، وسيلا الي جنانه،و سبباً لزيادة احسانه...»

انجام: «و هذا حين انتهاء الغاية الي قطع المختار من کلام أميرالمؤمنين عليه­السلام...»

در حاشيه تصحيح شده و حاشيه­نويسي اندکي دارد. هشت برگ آغاز نسخه، نونويس شده، و روي برگ آغاز و چند موضع ديگر، مهر سيد­علي­الموسوي و الراجي زين­العابدين­بن ­علي­ موسوي آمده است. در پايان جزء اول نسخه نشاني قرائتي است از محمد فرزند بندار، بدين عبارت: «قرأ علي هذا الجزء شيخي الفقيه الاصلح، ابو عبد الله الحسيني رعاه الله و کتب محمد بن علي احمد بن بندار بخطه في جمادي آخرة سنه تسع و تسعين و أربعمأة هجرية عظم الله يمنها بمنه.» از اين عبارت بر مي­آيد که ابن المودب کاتب نسخه استاد ابن بندار بوده است و معمولاً در آن سده­ها، استاد، کتاب را براي شاگرد خود مي­خوانده، و اين يکي از راههاي اجازات نقل حديث بوده است. شرح حال ابن مؤدب در چند موضع از جلد دوم کتاب رياض­العلماء و حياض­الفضلاء، تأليف مولي عبدالله افندي اصفهاني در هفت جلد از انتشارات اين کتابخانه، آمده است.

همچنين در طبقات أعلام الشيعه ص 61 و الثقات العيون، ص 71 و أعيان الشيعه ، ج 5 ، ص 473 و ج6 ،ص 139 آمده است. بدين عبارت «أبو عبد الله الحسين بن الحسن بن الحسين المؤدب الفقيه، من الاعلام المقاربين لعصر الرضي و المرتضي و ، و هو من علماء الشيعه، و قد أجازة تلميذه الشيخ محمد بن علي بن احمد بن بندار رواية نهج البلاغه باجازة...» که عبارت آن همان است که از ابن بندار نقل شد. ناگفته نماند که اين نسخه همان نسخه­اي است که افندي در کتاب رياض العلماء از آن نام مي برد و در کتابخانه شخصي او موجود بود و هم اکنون در اين کتابخانه نگهداري مي­شود. تاريخ کتابت اين نسخه، دقيقاً سال 469 ق است؛ لکن بعضي احتمال داده­اند که سال 499 ق باشد و اين تاريخ با حروف کتابت نسخه مغاير است.

اين نسخه از نظر قدمت تاريخ کتابت، و نيز کاتب نسخه، که از دانشمندان مشهور سده پنجم هجري است بسيار نفيس و چنين نسخه­اي با اين قدمت و کتابت و نفاست در هيچ کتابخانه­اي وجود ندارد.