مفهوم تردد در احاديث - مفهوم تردد در احادیث نسخه متنی

کيهان انديشه ـ شماره 18، خرداد و تير 1376

حديث شناسي

مفهوم تردد در احاديث

محمد حسن احمدي فقيه (يزدي)

چون حدود يك سال بين نشر اولين قسمت اين بحث و مقال كنوني به عللي فاصله شده، لذا مناسب است كه بحث را بر اساس نظمي طبيعي در چند فراز پي‌گيري كنيم، گرچه مستلزم اين باشد كه بخشي از مطالب گذشته تكرار شود.

1- متن حديث

قال­الله عزوجل: ما ترددت في شيء انا فاعله كترددي في موت عبدي المؤمن يكره الموت واكره مساءته.

ترجمه: خداوند فرموده است: در هيچ امري كه من انجام مي‌دهم ترديد و ترددي مانند ترديد و تردد درباره مرگ بنده مؤمن خود ندارم، او از مرگ كراهت دارد و من نيز از ناراحتي او كراهت دارم.

2- مدرك حديث

اين حديث شريف يا عبارتي كه ياد شد و يا با مختصر تفاوت، در كتابهاي متعددي از مصادر حديثي شيعه و اهل تسنن نقل شده است كه به قسمتي از اين كتابها اشاره مي‌شود:

¯ كتاب­المؤمن، تأليف حسين­ بن سعيد اهوازي (م حدود 250 ه‍ ) نقل از امام باقر و امام صادق عليهماالسلام، چاپ قم، حديث 63-61، صفحه 32 و 33.

¯ اصول كافي، تأليف ثقه­الاسلام كليني (م 328 ه‍ ) باب‌الرضا بموهبة الايمان از امام صادق عليه­­السلام با يك سند، چاپ آخوندي، جلد دوم، صفحه 246.

و نيز باب من آذي المسلمين، از امام باقر و امام جعفر صادق عليهماالسلام با سه سند، جلد دوم، صفحه 352 و 354.

¯ كتاب­المحاسن، تأليف احمد بن محمد بن خالد برقي (م 274 ه‍ )، باب 47 المحبوبات، حديث 443 از امام صادق عليه‌السلام از حضرت رسول صلي الله عليه و آله، چاپ محدث ارموي، صفحه 291 چاپ نجف، صفحه 235.

¯ صحيح بخاري (م256)، كتاب الرقاق، باب­التواضع، از رسول خدا صلي الله عليه و آله، چاپ نه جلدي، جلد هشتم، صحفه131 جلد هفتم، صحفه 190 در مجموعه هشت جلد در چهار جلد.

¯ مسند احمد حنبل (م241 ه‍ ‍) چاپ شش جلدي، جلد ششم، صحف 256.

اين پنج كتاب از تأليفات سده دوم تا چهارم است مدارك اصلي روايت تردد است. و در زمانهاي بعد در كتابهاي فراواني بطور مرسل و يا به نقل متصل (معنعن) از اين پنچ كتاب روايت شده است كه به تعدادي از آنها اشاره مي‌كنيم:

¯ القواعد و الفوائد، تأليف شهيد اول (م786 ه‍ ) چاپ دو جلدي، نجف، جلد دوم، صفحه 181 و چاپ سنگي، ايران، صفحه 271 و 272.

¯ نضد­القواعد، تأليف فاضل مقداد (م826) چاپ قم، صفحه 69.

¯ وسائل­الشيعه، حر عاملي (م1104) جلد دوم، صفحه 644 (باب عدم تحريم كراهه الموت) و جلد سوم، صفحه 53 و جلد هشتم، صفحه 588 (قسمتي از حديث)

¯ الجواهر­السنيه، تأليف شيخ حر عاملي، چاپ 1402، صفحه 98 و 121.

¯ مرآت­العقول، اثر علامه مجلسي، جلد نهم، صفحه 297، جلد دهم، صفحه 381-383.

¯ جامع احاديث­الشيعه، جلد هفتم، صفحه 99.

¯ الاحاديث­القدسيه، چاپ 1389، قاهره، صفحه 81. كتاب ظاهراً تأليف برخي از دانشمندان معاصر است.

¯ النفحات­السلفيه بشرح الاحاديث القدسيه، شرح كتاب سابق است، تأليف محمد منير دمشقي ازهري، صفحه 166 و 171.

¯ الاتحافات السنيه بالاحاديث القدسيه، تأليف تاج‌الدين بن المناوي الحدادي (م1031) صفحه 166 و 171.

در كتاب ديگري به نام الاتحافات السنيه بالاحاديث القدسيه، تأليف شيخ محمد مدني از دانشمندان سده دوازدهم در هند چاپ شده كه اين حديث در آن كتاب هم آمده است.

¯ ارشادالساري في شرح صحيح­البخاري، تأليف شهاب‌الدين قسطلاني (م923)، جلد نهم، صفحه 290.

¯ الفروق، تأليف شهاب­­الدين احمدبن ادريس القراني (م684) جلد سوم، صفحه69، چاپ بيروت در چهار جلد، و نام كامل آن البروق في انواء الفروق است.

¯ تهذيب الفروق و القواعد السنيه في الاسرار الفقهيه، تأليف شيخ محمد علي بن شيخ حسين الملكي المالكي، كه با همان كتاب الفروق قرافي چاپ شده، جلد سوم، صفحه 91.

¯ ادوار الشروق علي انواء الفروق، تأليف ابن الشاط (م723) اين كتاب و كتاب قبلي شرح و تهذيب و تنظيم همان كتاب الفروق قرافي است و با كتاب قواعد و فوائد شهيد اول نوعي هماهنگي دارد.

¯ قبسات، اثر ميرداماد (م1041) چاپ جديد، صفحه 469، چاپ قديم، صفحه 313.

¯ اسفار، اثر ملاصدرا (م 1050) جلد ششم، صفحه 392 و چاپ قديم جلد 3، صفحه 90.

¯ وافي، اثر فيض كاشاني (م1091) باب عزه المؤمن، جلد سوم، صفحه 130.

¯ اربعين، اثر شيخ بهائي (م1031) حديث سي و پنجم، صفحه 210 و 211.

شيخ بهائي پس از نقل حديث از كتاب كافي از ابان بن تغلب فرموده: «سند اين حديث صحيح است و دانشمندان اهل تسنن نيز همين حديث را با سند صحيح روايت كرده‌اند، پس اين روايت از روايات مشهور و مورد اتفاق علماي اسلام اعم از شيعه و سني است ».

و ضمناً روشن شد كه : حديث تردد در كتب حديثي و فقهي آمده، و نيز در كتب فلسفي و حكمي به تبع آن قسمت از روايت كه مربوط به تردد مي‌باشد ذكر گرديده است، علاوه اينكه در كتب ادعيه نيز با سندهاي صحيح نقل شده و نشاني دقيق آنها در فراز سوم همين مقاله خواهد آمد. بنابراين، اين توهم كه حديث مذكور در كتب روايي منشأيي ندارد، باطل شد، خصوصاً اينكه قبل از طرح آن در كتابهاي حكمي و فلسفي در كتب فقهي مطرح گشته و پيرامون آن مباحث مفصل و مستوفايي نيز انجام شده است.