لطفا منتظر باشید ...
نويسنده: جواد محدثي
سلام، چراغ سبز آشنايي است.
استوارسازي اين رشتهها با كلّيگويي به دست نميآيد. بايد نمونههاي عملي و مصداقهاي خاصّ و روشن ارائه شود، تا مرزهاي دوستي و پيوندهاي عاطفي استوارتر گردد و پايدار بماند. «سلام» و دست دادن يكي از اين امور است.
«مَنْ بَدَءَ بالكلام قبلَ السّلامِ فَلا تُجيبوهُ»(1)
باري ... سلام، نام خداست و تحيّت الهي. سفارش پيامبر است و امامان. تا آنجا كه فرمودهاند: اگر كسي پيش از سلام، شروع به سخن كرد، جواب ندهيد:
وقتي دو نفر به هم ميرسند، نگاهها كه به هم ميافتد، چهرهها كه رو در رو قرار ميگيرد، نخستين علامت صداقت و مودت و برادري، «سلام دادن» است و در پي آن، دست دادن و «مصافحه».
«دست در دست، چو پيوند دو قلب
مفهوم سلام
سلام، اطمينان دادن به طرف مقابل است كه: هم سلامتي و تندرستي تو را خواستارم، هم از جانب من آسوده باش و مطمئن، كه گزندي به تو نخواهد رسيد. من خيرخواه تو هستم، نه بدخواه و كينهورز و دشمن. نيز نوعي درود و تحيّت اسلامي است كه دو مسلمان به هم ميگويند. اين معناي شعار اسلامي سلام است.گرمتر ميگردد،
نرمتر ميگردد ...»
دو نفر را تصور كنيد كه به يكديگر ميرسند، آشنا و دوست هم هستند. در اين برخورد، بهتر است نخستين كلامشان چه باشد؟ آيا مناسبتر از «سلام» چيزي سراغ داريد؟
دل آزرده دوست،
اين خصلت خجسته، از اخلاق حسنه و روحيه پاك و تواضع او سرچشمه ميگرفت. اينها درست؛ ولي ادب اقتضا ميكند كه كوچكترها به بزرگترها سلام كنند. در حديث آمده است كه پيامبر اكرم(ص) فرمود:
سيره رفتاري پيامبر خدا آن بود كه به هر كه ميرسيد ـ حتي كودكان ـ ابتدا به او سلام ميكرد، بخصوص در مورد سلام كردن به كودكان ميفرمود: پنج صفت است كه تا زندهام، آنها را رها نخواهم كرد، يكي هم سلام دادن به كودكان است، تا پس از من «سنت» گردد.(5)
«مِنَ التّواضُعِ اَنْ تُسَلِّمَ عَلي مَنْ لَقيتَ»(3)
راستي ... سلام دادن به ديگري نه تنها چيزي از قدر و جايگاه انسان نميكاهد و هيچ گونه ضرر و زيان مادي، پولي، آبرويي و ... ندارد، بلكه محبتآور و صفابخش است و خداپسند و سيره رسول خدا(ص) و روش و منش اولياء الهي است. به علاوه، نشانهاي از تواضع و فروتني و نداشتن كبر است. انسانهاي متواضع، نه تنها زيان نميبينند، بلكه عزّت و محبوبيّت هم پيدا ميكنند. امام صادق(ع) فرمود:
در حديث ديگري امام صادق(ع) از قول خداوند نقل ميكند كه: بخيل، كسي است كه از سلام دادن به ديگري بخل ورزد:
پيامبر اكرم(ص) نيز فرمود:
از نشانههاي فروتني اين است كه به هر كس برخوردي، سلام دهي.
اخلاق معاشرت (4) سلام و مصافحه
«البخيلُ مَن بَخِلَ بِالسّلامِ»(2)«اِذا تلاقَيْتُم، فَتَلاقُوا بِالتسليم و التَّصافُح»(4)
كوچك به بزرگ سلام كند،
ادب و آداب سلام
يك نفر به دو نفر،
و سواره بر پياده،
هرگاه يكديگر را ديدار كرديد، با «سلام» و «دست دادن» با هم ديدار كنيد.
و جمعيت كم به جمعيت فراوان،
دست دادن و دست هم را صادقانه به گرمي فشردن، نشان ديگري از محبت و صميميت و خيرخواهي است. دلها را به هم نزديكتر و محبتها را بيشتر ميسازد. تماس دو دست، قلبها را نيز به هم نزديكتر ميكند، اگر منافقانه و دروغ و فريب نباشد!
و رهگذر، بر كسي كه ايستاده است.
يا اگر سلام ديگري را جواب دهيد؛ اما آهسته و زير لب، به گونهاي كه نفهمد و نشنود، شايد پيش خود فكر كند مسألهاي، خصومتي و ... پيش آمده، يا شما سرسنگين و متكبّر شدهايد كه حتي جواب سلامش را هم نميدهيد يا با دشواري و بيعلاقگي جواب ميدهيد.
و البته كه اگر جز اين باشد، نشانِ تواضع نخواهد بود!
سلام را بايد آشكارا، بلند و با صداي رسا ادا كرد. احاديث فراواني با عنوانِ «الجهرُ بالسّلام» و «افشاء سلام» آمده كه سفارش اكيد دارد كه سلامها، رسا و بلند باشد، نه زير لب و آهسته و نامفهوم و ناقص. جواب سلام نيز بايد همين گونه باشد، يعني بلند و واضح، تا طرف بشنود.
راه جلوگيري از اين سوءتفاهمها و بدگمانيها، رعايت همان دستور ديني در معاشرتها است، يعني آشكارا سلام كردن.
«هرگاه يكي از شما سلام ميدهد، سلامش را آشكارا بگويد. نگويد كه «سلام دادم، ولي جوابم ندادند»، شايد سلام داده ولي آنان نشنيده باشند! و هرگاه يكي از شما جواب سلام ميدهد، جواب را آشكارا و بلند بگويد، تا آن مسلمان ديگر نگويد كه «سلام كردم ولي جوابم را ندادند!»(7)
دست دادن نيز، همچون سلام، ادب و آدابي دارد. يكي از آنها پيوستگي و تكرار است. در يك سفر و همراهي و ديدار، حتي چند بار دست دادن نيز مطلوب است.
امام صادق(ع) ميفرمايد:
اگر در برخورد با ديگران يا ورود به جلسه و جمعي، يا رسيدن به خانه و محل كار، سلام بگوييد، ولي آهسته، شايد سلامتان را نشنوند. با اينكه شما سلام دادهايد، ولي به دليل سر و صدا يا جمع نبودن حواس يا هر عامل ديگر، سلامتان را نشنوند، شما را بيادب و بياعتنا خواهند شمرد و متكبّر خواهند پنداشت.
* پيامبر اكرم(ص): پنج صفت است كه تا زندهام، آنها را رها نخواهم كرد، يكي هم سلام دادن به كودكان است، تا پس از من «سنت» گردد.
امام باقر(ع) فرمود: هر دو نفر مؤمني كه با هم دست بدهند، دست خدا ميان دست آنان است و دست محبت الهي بيشتر با كسي است كه طرف مقابل را بيشتر دوست بدارد.(9)
آن كه سلام ميدهد، پاسخش را بايد گرمتر و بيشتر داد، چرا كه سلام نوعي تحيت و هديه از سوي يك مؤمن است و هديه را بايد پاسخي بهتر ارائه داد، تا نشان قدرشناسي باشد. و اين تعليم قرآن كريم است كه تحيّت ديگران را به گونهاي بهتر پاسخ دهيد: «... فَحَيُّوا بِاَحْسَنَ منها»(8)، يا مثل همان را بازگردانيد.
دست دادن
و نيز امام صادق(ع) فرمود:شيوه مصافحه
اگر سلام مستحب است، جوابش واجب است. البته بيشترين ثواب نيز از آنِ كسي است كه شروع به سلام كند.هنگامي كه دو برادر ديني به هم ميرسند و با هم دست ميدهند، خداوند با نظر رحمت به آنان مينگردد و گناهانشان، آن سان كه برگ درختان ميريزد، فرو ميريزد، تا آنكه آن دو از هم جدا شوند.(10)
* امام باقر(ع) فرمود: هر دو نفر مؤمني كه با هم دست بدهند، دست خدا ميان دست آنان است و دست محبت الهي بيشتر با كسي است كه طرف مقابل را بيشتر دوست بدارد.
بر اساس «مكتبي» بودن مرز دوستيها و رابطهها و معاشرتها، دست دادن با نامحرم، حرام است و صِرف دوستي و رفاقت و آشنايي و همكار بودن، دليل نميشود كه كسي با نامحرم و اجنبي، مصافحه كند. روشنفكر مآبي در اين مسأله جايي ندارد. رسول خدا فرمود: با زنان دست نميدهم(19) (البته زنان نامحرم). و در حديث نبوي ديگري آمده است:
جابر بنعبداللّه ميگويد: در ديدار با رسول خدا(ص) بر آن حضرت سلام كردم. آنحضرت دست مرا فشار داد و فرمود: دست فشردن، همچون بوسيدنِ برادر ديني است.(13)
ابوعبيده نقل ميكند: همراه امام باقر(ع) بودم. اول من سوار ميشدم، سپس آن حضرت. چون بر مركب خويش استوار ميشديم، سلام ميداد و احوالپرسي ميكرد، چنان كه گويي قبلاً يكديگر را نديدهايم. آنگاه مصافحه ميكرد. هرگاه هم از مركب فرود ميآمديم و روي زمين قرار ميگرفتيم، باز هم به همان صورت، سلام ميكرد و دست ميداد و احوالپرسي ميكرد و ميفرمود: «با دست دادن دو مؤمن، گناهانشان همچون برگ درختان فرو ميريزد و نظر لطف الهي با آنان است، تا از هم جدا شوند.»(11)
از آداب ديگر مصافحه، فشردن دست، از روي محبّت و علاقه است، اما نه در حدي كه سبب رنجش و درد گردد.(12)
همچنين هنگام مصافحه، طول دادن و دست را زود عقب نكشيدن از آداب ديگر اين سنّت اسلامي است. در مصافحه، پاداش كسي بيشتر است كه دستش را بيشتر نگه دارد.(14)
باري ... محبت قلبي را بايد آشكار ساخت.
و ايستاده بر كسي كه نشسته است.(6)
پيامبر اسلام(ص) نيز اين سنّت نيكو را داشت كه چون با كسي دست ميداد، آن قدر دستِ خود را نگه ميداشت، تا طرف مقابل دست خود را سست كند و عقب بكشد.(15)
علاقه، گنجي نهفته در درون است كه بايد آن را استخراج و آشكار كرد، تا از بركاتش بهره برد. روشنترين خير و بركتش، تقويت دوستيها و تحكيم آشناييها و رابطهها است. به دستور اسلام، هرگاه مؤمني را ملاقات ميكنيد، مصافحه كنيد، خوشرويي و چهره گشاده و بشّاش و خندان به هم نشان دهيد.(16)
از آثار ديگر مصافحه، «كينهزدايي» است. پيامبر خدا(ص) فرمود:
«تَصافَحُوا، فَاِنَّ التّصافُحَ يُذْهِبُ السَّخيمَة»(17) و «تَصافَحُوا فَاِنَّهُ يَذْهَبُ بالْغِلِّ».(18) مصافحه كنيد و دست دهيد، چرا كه آن، كينه و كدورت را ميزدايد.
دست دادن با زنان
«اگر زني بخواهد با مرد نامحرم دست بدهد (كه نبايد دست دهد) و ناچار باشد، يا بخواهد با او «بيعت» كند، از پشت لباس (و با وجود حايل و پوشش دست، دستكش) مانعي ندارد».(20)البته معيار عمل، فتواي مجتهدي است كه از او تقليد ميكنيد و هر مسلمان متعهّد، بايد براي عمل خود ملاك و حجّت شرعي داشته باشد. ادامه دارد.
گفتيم كه «مصافحه» هم، «دوستيآور»، «كدورتزدا» و «محبتآفرين» است. ما علاقه خود و صميميت را با دست دادن ابراز ميكنيم. برعكس، اگر با كسي كدورت و دشمني داشته باشيم، از دست دادن با او پرهيز ميكنيم. به همين خاطر، اين دستور مقدس و پربركت اسلامي، در تحكيم رابطههاي دوستي و اخوّت، ثمربخش است.
