نخستين گام در تدوين و نگارش حديث - نخستین گام در تدوین و نگارش حدیث نسخه متنی

فرهنگ همدان ـ شماره 14و13 ، بهار وتابستان 1376

نخستين گام در تدوين و نگارش حديث

از ديدگاه آيه الله العظمي بروجردي(ره)

حسينعلي تركماني

عضو هيأت علمي دانشگاه بوعلي سينا

مقدمه

اهميت حديث و گردآوري آن:

يكي از افتخارات مسلمين روي آوري به سنت معصوم به منظور فهم صحيح و كامل كتاب آسماني قرآن است اين روي آوري كه راه نجات و رستگاري امت اسلام به شمار مي‌آيد در پاسخ به دعوت رسول گرامي(ص) مبني بر تمسك بر ثقلين شريفين صورت گرفته است.

قرآن يا ثقل اكبر، كتاب هدايت است و از بيان هر حقيقتي كه هدايت مردم بويژه متقين و پرهيزگاران به آن بستگي دارد، كلام خداوند، در موارد چند، به طور مبهم يا متشابه، عام يا مطلق بيان شده است و گاه در زواياي كلمات و آيات قرآني، اجمال ديده مي‌شود، علت اين است كه قرآن، به طرح اصول كلي وچارچوب انديشه توحيدي و اسلامي مي‌پردازد و جز در مواردي چند از ورود به جزئيات و ذكر مصاديق، خودداري مي‌نمايد. شايد راز آن، ترغيب بشر به انديشه و تدبر در آيات و كشف و استنباط مفاهيم جزئي و تطبيق احكام برمصاديق مختلف آن باشد.

اسلوب بيان قرآن، به گونه‌اي است كه نياز علمي و هدايتي پيروان خود را تا آخرالزمان پاسخگو است. در اين كتاب آسماني زمينه‌هاي لازم براي تدبر و استنباط احكام و تعاليم نظري و علمي (اعتقادي، اخلاقي، سياسي و رفتاري) وجود دارد. اين مهم موقعي حاصل مي‌شود كه شروط لازم در مراجعه به قرآن آماده باشد و يكي از مهم‌ترين اين شرايط، توجه به سنت و سيره معصوم ـ عليه السلام است.

به اعتقاد ما شيعيان، پيامبر بزرگ اسلام(ص) و ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ بهترين مفسر و مبين كلام الله مي‌باشد. ملكه عصمت در اين بزرگان، آنان را از هر خطا و نقصي در بيان و تفسير كلام الله ايمن و مصون ساخته است. قطعاً روي‌آوري و بازگشت به قرآن بدون همراهي احاديث تفسيري و الهام از شوارق ملكوتي ثقل اصغر جز سؤ فهم و تأويل غلط آيات، چيزي در پي نخواهد داشت. بنابراين قرآن و سنت در هدايت انسان، نقش تكميلي دارند، شايسته است اين نكته را بيفزائيم كه منظور، از اين تأكيد و بيان، غفلت از ساير منابع و روشهاي تفسير قرآن نيست.

براين اساس، توجه به سنت معصوم و تدوين و احيا و نشر آن، از سالهاي نخستين ظهور اسلام و تكوّن مدنيت سياسي اسلام، مورد توجه مسلمين (صحابه، تابعين، تابع تابعين و آيندگان) قرار گرفت و پيروان مذاهب مختلف اسلامي، هر يك براساس اصول و ضوابط خاص خود، به جمع و كتابت احاديث پرداختند. يكي از نكات مهم در تاريخ تدوين حديث كه مورد توجه محدثين، مفسرين، فقها و حديث پژوهان قرار گرفته،اهتمام وسبقت شيعه در جمع آوري، تدوين و نگارش احاديث رسول الله(ص) و ائمه اطهار(ع) است. اسناد تاريخي نشان مي‌دهد كه اولين مجموعه مكتوب حديث، كتابي است به نام «صحيفه جامعه» كه به املاي پيامبر(ص) و دست خط علي(ع) نگاشته شده است.

تلاش گردآورندگان احاديث نتايج چشمگيري در نمو و حراست انديشه اسلامي داشت. نياز امت اسلام به تفسير كلام خدا و رجوع مستمر اصحاب به پيامبر(ص) و امام(ع) منتهي به صدور احاديث تفسيري گشت.