محسن بيدارفر طبقه بندي مطالب در علوم مختلف از باارزشترين كارهايي است كه دانش پژوهان همواره به آن توجه داشته‌اند. اين كار متناسب با هدفهاي گوناگوني كه هر دانشي پي‌جويي مي‌كند، كيفيتهاي مختلفي به خود گرفته و دائماً نيز در حال تكامل است. احاديث نقل شده از سوي رسول خدا –ص- و ائمه و اهل بيت-ع- بخش عظيمي از علوم اسلامي را تغذيه مي‌كند. از اين رو محدثين براي دستيابي بهتر و آسانتر به مضامين و الفاظ حديث روشهاي گوناگوني را به كار گرفته و در تكميل آن كوشيده‌اند و كتابهاي فراواني كه هر كدام به گونه‌اي احاديث را طبقه بندي مي‌كند، تدوين نموده‌اند. روشي كه در زمان ما مورد توجه قرار گرفته‌است، تدوين معجم‌الفاظ است تا مراجعه‌كننده بتواند با در دست داشتن يك يا چند كلمه از حديثي، به متن كامل و منبع آن دسترسي پيداكند. كاري كه با نبودن چنين فهرستي ، عمرهايي را تلف مي‌كند. آخرين معجمي كه درين زمينه منتشر شد و موجب خوشوقتي بسيار است، ((المعجم المفهرس لالفاظ الاحاديث عن الكتب الاربعة است))، كه جلد نخست آن پس از انتظار زياد به دست مشتاقان رسيد. در اين كتاب، احاديث كتب اربعه شيعه ( كافي،من لايحضر الفقيه، استبصار، تهذيب) به صورت واژه‌اي فهرست شده است و كار دستيابي به احاديث موجود در اين چهار كتاب را كه پس از قرآن، منبع اصلي علوم اسلامي نزد شيعيان است بسيار آسان مي‌گرداند. در اين معجم كه به همت موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي و با زحمات زياد مولفان آن تدوين شده‌است، از تجربه‌هايي كه در كتابهاي مشابه آن انجام يافته ، استفاده شد، و بعضي كاستيهاي آنها نيز برطرف شده‌است. نگارنده با خوشحالي زياد جلد اول معجم را تهيه كردم و در مراجعات مكرري كه داشتم، نكاتي به نظرم رسيد كه اگر مراعات شود ، هدف تدوين كتاب را بهتر تدوين مي‌كند. برخي از اين نكات مربوط به كيفيت تنظيم معجم و برخى نيز مربوط به كيفيت چاپ آن است كه در ذيل آورده‌مي‌شود: 1. در مقدمه معجم بايد چاپهاي مورد استناد معرفي مي‌شد و به شهرت آنان در بازار بسنده نمي‌گشت. چون اولاً اين معجم تنها براي امروز تدوين نمي‌شود و در آينده به چاپهاي متعددي از اين كتابها به بازار عرضه خواهد شد. لذا كسي كه اين كتاب به دستش مي‌رسد بايد بداند چاپ مورد استناد در اين كتاب كدام است. افزون بر اين ، از بعضي از كتابهاي فهرست شده، هم اكنون بيش از يك چاپ در بازار موجود است و در دست خوانندگان قرار دارد. 2. ترتيب تنظيم مشتقات توضيح داده نشده وخوانندبه[خواننده] به دريافت خود حوالت شده‌است. در صورتي كه اين توضيح براي كسي كه بار نخست به استفاده از اين كتاب مي‌پردازد، لازم است. بويژه با روش خاصي كه مورد استفاده قرارگرفته و ترتيب ابجدي به جاي ترتيب صرفي در تنظيم مشتقات به كار گرفته شده‌است. روشي كه براي مراجعه‌كنندگان تا حدي نا‌آشناست. 3. امكان داشت با مطالعه بيشتر روشي پيش گرفته شود كه حديث در چاپهاي گوناگون هر كتاب پيدا شود، تا كسي كه چاپهاي غير از آنچه مورد فهرست قرار گرفته‌است، به دست دارند، بتوانند از اين معجم استفاده كنند؛ بويژه كه امكان چاپهاي جديد متعددى نيز وجود دارد. 4. در تنظيم احاديث وارده، ذيل يك واژه هيچ ترتيبي در نظر گرفته‌نشده‌است. و اين در واژه‌هايي كه شمار ورودشان در احاديث زياداست، زحمت زيادي ايجاد مي‌كند و وقت زيادي را تلف مي‌نمايد. خصوصا كه معجم به خاطر مراعات امور فني با خط ريزي نيز چاپ شده‌است. به هر حال اگر مثلا كلمه وارده پس از كلمه فهرست شده نيز مورد نظر قرارمي‌گرفت و در ترتيب ابجدي به حساب مي‌آمد، كار را بسيار آسـانتر مي‌كرد. 5. كلمات بايد بيش از اين از هم جدا مي‌شدند. مثلاً ذيل واژه(( ابا)) تمامي وجوه آن (ابا ، اباه، اباك، اباهم، ابا000) يكجا به صورت درهم آمده‌است كه اگر اينها از هم تفكيك مي‌شد و هر كدام به رديف كنار هم مي‌آمد، كار مراجعه‌كننده آسانتر مي‌شد. 6. حروفچيني كتاب طوري است كه حجم كتاب را بدون اينكه نيازي باشد، نزديك به دو برابر كرده‌است. يعني شماره‌هاي ذكر شده هر كدام به خط مستقلي آمده‌است، در صورتي كه به سادگي امكان داشت حاشيه ، سفيد كتاب كمتر گرفته شود و با بيشتر شدن عرض خطوط، بخش وارده از حديث و شماره نشاني آن هر دو در يكجا چاپ شود و مقدار زيادي از حجم كتاب و هزينه آن كم گردد. 7. موارد ياد شده در سرصفحه‌ها كه عنوان هر صفحه محسوب مي‌شود، در طرف داخل صفحات است، در صورتي كه سليقه فني ايجاب مي‌كند در طرف بيرون باشد. اين نكته اگر چه بسيار كوچك است، ولي در مراجعه اهميت دارد. 8. صحافى كتاب به صورت بسيار نا مطولبي( ته چسب) انجام گرفته‌است وبراي اين كتاب كه بايد در دست مراجعه‌كننده مرتبا ورق بخورد، نامناسب است. 9. بررسي ميزان دقت اين معجم فرصت ديگري را مي‌طلبيد ولي در حين بعضي مراجعات به چند غلط چاپي بر‌مي‌خوردم كه شايد تذكرشان بي‌فايده نباشد.
لطفا منتظر باشید ...
