زمزم زمزمه‏ها

بسم اللّه الرحمن الرحيم

نيايش، زمزمه نهاني و نداي شبانه و روزانه هر نيايشگري است؛ گفت و گوهاي تنهايي و بيان دردهاي طالب براي مطلوب و عاشق براي معشوق.

همواره هر قومي و شخصي به زبان و به اقتضاي حال خود با حضرت رب الارباب به نجوا مي‏پرداخته است. ماجراي حضرت موسي(ع) و شبان شاهدي بر اين مدعاست.

ادبيات عرفاني ما مملو از نيايشهاي عارفانه و زمزمه‏هاي عاشقانه است. عرفا نيز به اقتضاي حال و مقام خود نيايشي داشته‏اند كه گاه برخي از آنها بر روي كاغذ ثبت شده است.2

حضرت امام خميني(ره) نيز به عنوان عارفي وارسته نيايشهايي در قالب نظم و نثر از خود به يادگار گذاشته‏اند. در ذيل، به برخي از نيايشهاي آن حضرت كه در قالب نظم ارائه شده است و نيز شرح و تفسير آنها اشاره مي‏كنيم:

دلدار را سزد كه فقط به دلبر دلبند باشد و دلبر حقيقي جز صاحب و خالق دل، كسي ديگر نيست؛ زيرا او خود، دل را خانه خويش و حرم امن و رصدگاه انوار ربوبي قرار داده است. از اينرو، جز او كسي را نسزد كه حول اين حريم پر بزند:

"القَلبُ حرمُ اللّهِ فلاتُسكنْ في حَرَمِ اللّهِ غيرَ اللّهِ"؛3

دل خانه خداست. در خانه خدا، جز خدا را راه مده.

چون دل خانه اوست، هميشه رو در رصدگاه دل، دادرسي جز او نيست.

آن كه بي‏مثل و مثال است بي‏شريك هم هست؛ زيرا هيچ چيز شبيه او نيست.

"ليسَ كمثلهِ شئ"؛6

هيچ چيز همانند او نيست.

از اينرو، معشوق بي‏مثال است و چون عاشق هواي چنين معشوقي داشته باشد، هوسي جز او نخواهد داشت.

آن جان جهان در نهان همه هست:

"اِنّ اللّهَ يحولُ بينَ المرءِ و قلبه"؛7

خداوند ميان انسان و دلش حايل مي‏گردد.

از اين رو، هيچ گاه از او جدا نبوده است؛ زيرا او از هر چيز بدو نزديكتر است:

"نحنُ اَقربُ اليهِ مِن حَبلِ الوريدِ"؛8

ما از رگ گردن به او نزديك تريم

اما آنچه موجب مي‏شود آدمي خود را از خدا جدا ببيند غفلت او از اين تقرّب است:

اين سوال مطرح مي‏شود كه وقتي او جان جهان است، پس فراق جان از جهان چه معنايي دارد؟

همان‏گونه كه آدمي در اثر توجه به جسم، از جان غفلت مي‏ورزد گاهي نيز در اثر شدت توجه به جسم جهان، از جان جهان غافل مي‏ماند:

پرده داري و بي‏حجابي يكي از صفات جامع الاضداد حضرت معشوق است؛ همان‏گونه كه اوليت و آخريّت، ظاهريّت و باطنيّت، و رحمانيّت و قهّاريّت از صفات متضاد اوست. آشكار و نهان بودن نيز از جمله صفات او مي‏باشد؛ آشكار است از آن نظر كه همه چيز اثر وجودي او و نشانه اوست، نهان است از آن نظر كه هر موجودي در حدّ خود، موجب اشتغال انسان شده و آدمي را از توجه به منبع انوار و رخ بي‏نقاب او باز مي‏دارد.

بنابراين، اگر عارف خواستار بركنار زدن "پرده" از روي معشوق است تا به ديدار رُخش نايل آيد، بر او پرده‏هاي نوراني است كه در عين نشانه بودن، نقاب او نيز هست.

او با اين كه همه جا هست، در هيچ جايي نيست؛ در عين هر جايي بودن هيچ جايي است؛ با همه است و جداي از همه:

از نظر حضرت امام، ارزش آدمي به اين است كه به كمالي رسيده باشد كه دلبرش را در برابر ببينيد، وگرنه به قدر بال مگسي ارزش نخواهد داشت. ولي در بر او بودن يك امر طبيعي است كه سنّت الهي بر آن استوار مي‏باشد و انسان در اثر رياضت و خودسازي مي‏تواند به اين درجه از آگاهي برسد كه پيوسته خود را در محضر ربوبي او بدارد و همواره با انوار او مواجه باشد. در اين صورت، حاضر نمي‏شود كه يك جلوه معشوق را با جنّت و حور و قصور عوض كند؛ بلكه هر دو عالم را، كه يك فروغ روي اوست، با يك نظر به روي دوست مي‏بازد:

جلوه جمال ربّ جميل، كه جمال الكل و كلّ الجمال است، بر در و ديوار و عرش و فرش نمايان است:

"فاَينما تُولّوا فَثَمّ وجهُ اللّهِ؛14

به هر طرف كه رو كنيد آن جا روي اوست

هر ديده‏اي كه با اين رخ زيبا رو به روست، به يقين اين ندا را به گوش خود مي‏شنود كه:

"اِنّي اَنَا اللّه ؛15

من همان خدايم.

و چون او خالق و رازق و داناي راز است، همه دستها به سوي او گشوده است:

"يَسالهُ مَن فيِ السّمواتِ والارضِ كلّ يومٍ هو في شانٍ"؛16

هرچه در زمين و آسمان است او را طلب مي‏كند و او هر روز دركاري جديد است.

كشف نقاب از جمال رب الارباب و نظر به پرتو حضرت "نورُ السّمواتِ والارضِ"17

عارف را از خرقه و مسند و پرداختن به غير او بيزار ساخته است و از اين رو، چنين مي‏گويد:

معبود، منظور عارف است و هرجا باشد با اوست؛ به هرچه مي‏نگرد جز جمال يار نمي‏بيند. او پيرو امام العارفين ، علي(ع) است كه مي‏فرمايد:

"ما راَيتُ شيئاً اِلاّ و راَيتُ اللّه قبلَهُ و مَعهُ و بَعدهُ"؛18

هيچ چيز را نديدم، مگر آن كه خدا را پيش از آن و با آن و پس از آن ديده‏ام.

بدين روي، اگر عابد سنگ و گل را قبله خود ساخته، عارف خداي دل را قبله قرار داده و سر بر آستانش سوده است، كه:

"اللّهُ في قِبلةِ المُصلّي"؛19

خداوند در قبله نمازگزار قرار دارد.

در نظر عارف، همه جا حريم خداست و حريم خدا حرم او نيز هست. از اين رو، او در حرم خدا مرتكب حرام نمي‏شود؛ همان گونه كه حضرت امام خود نيز بدين اشاره كردند كه عالم محضر خداست و معصيت در محضر او نشايد.

عرفا از اين موضوع گاهي به "معيت با خدا" تعبير كرده و براي آن آدابي كه سزاوار اين معيّت است ذكر كرده‏اند. آن كه پيوسته خود را در محضرخدا مي‏بيند بايد ادب حضور نگه دارد.

آن يار هرجايي كه همه جا، جاي اوست ولي هيچ‏جا جايگزين نمي‏شود خداست؛ زيرا منزه از تعلّق به زمان و مكان است:

"هُو الّذي فيِ السّمأِ اِلهٌ و فيِ الارضِ اِلهٌ"؛20

اوست آن كه در آسمان خداست و در زمين، خدا.

با آن كه او در همه جا با انسان است؛

"هُو معكم اَينما كنتم"؛21

هرجا باشيد او با شماست،

با اين حال، چگونه مي‏توان او را نديد و جام وصلش را نچشيد؟ مگر آن كه چشم و گوش و دل بسته باشد؛ همانند آنان كه در وصفشان فرمود:

"لَهُم قلوبٌ لايَفقهونَ بِها و لَهُم اَعينّ لايبصرونَ بِها ولَهُم آذان لايَسمعونَ بها"؛22

آنان دلهايي دارند، اما در نمي‏يابند و چشماني دارند، اما نمي‏بينند و گوشهايي دارند، اما نمي‏شنوند.

ولي آنان كه توفيق، يار و حق نگه دارشان بوده چشم دل باز كرده و آن را پرواز داشته و سرود معيّت با او سرداده‏اند:

سخن گفتن ما درباره معشوقي كه عاشقش با او روبه روست و چشم به خال و خط او دوخته بيهوده است؛ زيرا آنچه را ما مي‏دانيم او مي‏بيند و "شنيدن كي بود مانند ديدن؟" راهي كه با علم و خرد قابل شناسايي است، با عشق طي شده است. بدين روي، آنان كه درِ عشق به رويشان گشوده است، نيازي به نگريستن از روزنه علم و خرد ندارند و خود را در محضر معشوق مي‏يابند.

اگر همه موجودات جلوه‏اي از جلوات حق و "يك فروغ رخ ساقي است كه در جام افتاد"، پس چگونه مي‏توان با قلم و دفتر، كه خود ذرّه‏اي بي‏مقدار از ميان ذراّت بي‏نهايت است، به شرح آن جمال جميل پرداخت؟ چگونه مي‏توان عظمت لايتناهي را در قلبهاي محدود حروف 28 گانه درآورد؟

اَلا اِنّ ثوباً خيطَ منِ نسجِ تسعةٍ

و عشرينَ حرفاً عَن مَعاليهِ قاصرٌ24

پس آنچه مي‏گويند براي تخليه درون و تحليه برون و آرامش خويش است:

زيرا آن حقيقت عظما با ذهن و زبان و قلم و كاغذ قابل وصف و بيان نيست:

آن قبله دل، كه همه دلها به سوي اوست، به مقتضاي جامع الاضداد بودنش، در عين عيان بودن، نهان است و در عين آن كه همه راهها به او ختم مي‏شود، هيچ راهي به سوي او نيست. سبوحيّت و قدوسيّت و جلالتش وي را از مجالست و مجانست با مخلوقات منزّه كرده است:

"تنّزه عَن مجانسةِ مخلوقاتهِ و جَلّ عن ملائمةِ كيفيّاته و بَعُدَ عَن لحظاتِ العيونِ"27

او از مجانست مخلوقات خود مبّرا و برتر از دست‏رسي به كيفيات و دور از حسّ ديده ظاهري است از اين روست كه:

"جَلّ جناتُ الحقِ عَن يكونَ شريفةً لِكلِ واردٍ"28

حضرت حق ساحتش برتر از آن است كه آبشخور هر تازه واردي باشد.

بنابراين، مي‏توان گفت:

و به قول حافظ:

اما از اين نظر كه او معشوق و معبود همه و آفتابي است كه در دل هر ذرّه نهان مي‏باشد؛ چنان كه :

و به مقتضاي "فَاينما تُولوّا فَثّم وجهُ اللّهِ"،31 همه جا منزل و محفل اوست و جايي را خالي از او نمي‏توان يافت. از اين رو، مي‏توان گفت:

حاجيان به منا و صفا و مروه وارد آيند تا خدايشان را در آن جا شاهد باشند، اما عارف، كه مرام طاق ابروي يار محراب و مشهود اوست، هميشه و در همه جا حاجي و در هر لحظه در صفاست.

در حيطه هدايت تكويني، همه موجودات تسليم خدايند و او را تقديس مي‏كنند و فرمان فرمايي جز حضرت معبود ندارند:

"قُل مَنِ بيدهِ ملكوتُ كُلِّ شئٍ"؛32

بگو كيست كه عنان همه چيز در دست اوست؟

اما در حيطه هدايت تشريعي، كه مرحله انتخاب و رّد و قبول است، انسانها، به صالح و طالح و مومن و كافر تقسيم مي‏شوند. با اين كه در اين جا نيز همه يك چيز مي‏طلبند، ولي زبانِ طلب در بين انسانها فرق مي‏كند و راه آنها از همديگر جداست، اما در نهايت يكي بيش نيست:

وصال و فراق، هر دو در جان انسان است؛ مقصود و مطلوبِ همه جان جانان است. از اين رو، هركه او را فراموش كند خود را فراموش كرده است:

"وَلا تَكونُوا كَالّذينَ نَسوا اللّهَ فَاَنسيهم انفسهم"؛34

همانند كساني مباشيد كه خدا را فراموش كردند، پس خويشتن را فراموششان ساخت.

بنابراين، خوديابي و خدايابي و خودفراموشي خدا فراموشي است:

"مَن عَرفَ نفسهَ فقد عرف ربّه"؛36

هركس خود را شناخت، حتماً پروردگار خويش را شناخته است.

پس سير و سلوك عرفاني از خود شروع مي‏شود و به خود خاتمه مي‏يابد و به قول مرحوم علامه طباطبايي(ره)، آدمي پس از سالها تلاش و زحمت و خودسازي، مي‏فهمد كه خودش خودش شده است.

عرفاي عظام بهشت حقيقي را ادراك قرب جانان و جهنم حقيقي را فراق او مي‏دانند.

همه موجودات جهان مظهر تجلّي اسمأ الهي اند. بنابراين، هر موجودي در حدّ سعه وجودي خود، شاني از شوون الهي و جلوه‏اي از جلوات ربّاني است. در اين جا، رابطه مزبور به رابطه موج و دريا تشبيه شده است. موج دريا را نمي‏توان "دريا" ناميد، اما از آن جدا هم نيست. به همين صورت هيچ موجودي خدا نيست، در حالي كه از خدا جدا هم نيست.

همه هستي جلوه‏هاي جمال حضرت ذوالجلال است، به گونه‏اي كه هيچ چيز بدون تجلّي او به وجود نمي‏آيد.

به عبارت ديگر، عالم همه نور است:

"اللّهُ نور السّمواتِ والارضِ"؛40

خداوند نور آسمانها و زمين است.

با وجود اين، آن يار پرده‏نشين با صد هزار جلوه در صد هزار نقاب است. ظاهريّت او اقتضاي ظهور و تجلّي دارد و باطنيّتش اقتضاي پرده‏نشيني و نقاب داري. هريك از عوالم امكاني پرده عالم مافوق است؛ عالم ناسوت پرده عالم ملكوت و عالم ملكوت پرده عالم لاهوت.

با اين كه همه عالم نور است، در عين حال، حجاب هم هست. همان‏گونه كه شعاع خورشيد حجاب آن است و به همين سبب، آدمي نمي‏تواند بدان بنگرد، تجليّات الهي نيز حجاب اوست:

"اِنّ للّهِ سبعينٍ الفَ حجابٍ مِن نورٍ"؛41

براي خداوند هفتاد هزار حجاب از نور است.

از اين رو، در "مناجات شعبانيه" مي‏خوانيم:

"اَنِرْ اَبصارَ قلوبِنا بضيأِ نظرِها اِليكَ حتّي تَخرقَ اَبصارُ القلوب حُجبَ النورِ"؛42

(پروردگارا) چشمان دل ما را به پرتو نظرش به تو نوراني گردان، چنان كه چشمان دل، حجابهاي نور را بدرد.

از اين جاست كه نه تنها اشياي نوراني، بلكه حتي خود نور هم سايه و حجاب ربّ‏النور مي‏شود:

آن معشوق كل نه تنها مطلوب خاكيان، بلكه مطلوب افلاكيان و قدسيان نيز هست و همان گونه كه ناريان از فراق او مي‏سوزند، نوريان و حوريان نيز در فرقش مي‏گدازند:

جلوه جمال او جمال آراي جهان شده و خود در وراي اين همه زيبايي نهان گرديده است، تمام خوبي خوب رويان از يك فروغ روي اوست كه از او به عاريت گرفته‏اند:

ناز معشوق و نياز عاشق رمز و راز عشق و عاشقي و مايه حركت است. همه دادها و فريادها و اشكها و سوزها و سازها از ناز و نياز برمي‏خيزد. طبيعت خوب رويي و غنا ناز است و طبيعت جمال‏جويي و كمال طلبي نياز و خواهش؛ دل بردگي از آن سو و سرسپردگي از اين سو.

بانگ جرسي كه از غلغل اجزاي عالم برخاسته زمزمه وصال عرشيان و فرشيان و نوريان و ناريان است. اما از اين ميان، عده‏اي زبان قالشان برحالشان چيره است و عده‏اي به عكس اين:

اينان چون زبان ظاهري ندارند، ندا و صداي ظاهري هم ندارند؛ نداهايشان همه دروني و حالي است.

اما از بين اين عده، عارف دل سوخته زبان سَر بازبان سِرّ به صدا درمي‏آورد؛ در درون مي‏سوزد و در برون، فريادش به آسمان مي‏رود:

و به قول خواجه عبداللّه انصاري:

"خال" نقطه تعيين و نمود است، مركز ظهور كثرت از وحدت، و مايه بود و ثبوت.

"عاقل" آن است كه واله و ديوانه مظهر جمال و كمال گردد. آن كه مي‏فهمد و مي‏يابد ديوانه مي‏شود. ديوانه اين وادي جز به سلسله زلف يار قرار نمي‏يابد:

اين گونه ديوانگي يا از وصال و ادراك است و يا از مستي جام ساقي. مستاني كه از دست ساقي، مي هستي چشيده‏اند به حيات جاويد رسيده‏اند و عمر حقيقي خود را در اين حال سپري كرده‏اند. در اينجا، باده عين ساقي و ساقي همان مي باقي و مستي، غنودن در هستي است و هركه از آن بخورد چراغ خوديّتش بميرد و جان به جان آفرين سپرد. بعضي از عرفا از اين مستي به "لذت تخصيص" تعبير كرده و گفته‏اند:

قرآن مجيد از اين مي مستي به "شراب طهور" تعبير كرده و ساقي آن را حضرت باري تعالي دانسته، مي‏فرمايد:

"سقاهم ربّهم شراباً طهوراً"؛51

خدايشان به آنان شرابي پاك مي‏نوشاند.

ميل به اين باده عاشق را به اين باديه افكنده كه ساحلي ندارد و هستي بدون مستي حاصلي ندارد.

قافله هستي از صبح ازل با "اِنّا للّهِ" به راه افتاده و تا شام ابد، كه هنگام "اِليهِ راجعونَ" است، به حركت خود ادامه مي‏دهد. موج عشق گوهر مستي را از ژرفاي درياي امكان به ساحل وجود افكنده و بساط عدم را برچيده و سفره قدم چيده است. همه ممكنات در ساحل وجود، در عشق رسيدن به درياي وجوب در تب و تابند.

َّآن پرده نشين، كه صد هزار پرده به رخ كشيده و احدي رخش را نديده و گل از باغ رويش نچيده است، با هرپرده كه كنار مي‏زند هزاران جان به نار مي‏كشد.

نگراني دل باختگان دو سويه است: از يك سو نگرانند كه آيا پرده كنار خواهد رفت و جمال يار را خواهند ديد و از سوي ديگر نگرانند كه آيا آنچه را ديده مي‏شود مي‏توان فهميد و از حولش نرميد.

مستي مستان به ياد اوست و بت‏پرستي بت‏پرستان به عشق همو. تب هر بت پرستي در نظرش مثال روي اوست و راهنماي كوي دوست؛ چنان كه قرآن كريم از قول آنان حكايت مي‏كند كه مي‏گفتند:

"ما يَعْبُدْهُم اِلا ليُقرّبونا اِليَ اللّهِ زُلفي؛53

ما آنها را پرستش نمي‏كنيم، مگر براي آن كه ما را به خدا نزديك كنيد.

اما اين صورتگري و بت‏تراشي زماني است كه پرده از رخ يار كنار نزده‏اند؛ هنگام كشف جمال جميل او، همه صورتها به نار خجلت سوخته يا سر به جيب ندامت دوخته است.

درد آن كيفيت نفساني يا جسماني است كه قرار و آرام را از انسان مي‏گيرد و تا برطرف شدنش او را رها نمي‏سازد. درد عشق نا آرامي رواني در راه رسيدن به معشوق است. اين درد مايه حركت و شور و اشتياق مي‏گردد. دواي اين درد عنايت حضرت معشوق است كه مرام خواهان اين درد است.

طبيب عشق، همواره دردمندان وادي وصال خود را مي‏نوازد و زخمهايشان را به عنايت خود بهبود مي‏بخشد. اما از آنجا كه اين نوازش پس از آن سوزش و سازش است، دردمندان او به بهبودي ميلي ندارند و بهروزي را در غير بهبودي مي‏دانند:

عاشق پيش از آنكه دوا بخواهد، درد مي‏خواهد و پيش از آنكه طالب نوا باشد، طالب غصّه است.

طبيب درد همچون مسيح(ع) بر بالين بيمار خويش حاضر مي‏شود و تا زماني كه انسان گرفتار چنين دردي نگردد، نوازش دست اين مسيح را در نخواهد يافت:

همان گونه كه آب به پستي برود و از بلندي برمد، رحمت حق نيز از افلاك برخاك رسيد:

پس درمان، مولود درد است؛ تا درد نباشد درمان نخواهد بود و تا زماني كه درد هست طبيب شفيق بر بالين بيمار حاضر است.

جفا و وفا همچون درد و درمان است؛ تا جفا نباشد وفا نيايد:

"اِنّ مَعَ العُسرِ يُسِراً"؛60

با هر سختي گشايشي است.

جفاي معشوق نسبت به عاشق از وفاي او برخاسته است؛ همان‏گونه كه دردش به سبب درمانش بوده است. از اين رو، عرفاي عاشق جفاي دوست را از خود دوست عزيزتر داشته و درخت اميد نسبت به جفاي يار را از قديم در دل كاشته‏اند:

در ديار عشق ناب، مهمان عزيز را به روزه روزي دهند و با دست خويش كارد بر حلقوم پسر نهند و به تازيانه فراق بنوازند و به آتش محبت مرحم گذارند تا سره از ناسره جدا شود و "تاسيه‏روي شود هركه در او غش باشد". آن گاه كه از امتحان سر بلند بيرون آيند، به خلقت خُلتّ نواخته شوند:

"و اذا اِبتَلي ابراهيمَ ربّه بكلماتٍ فاَتّمهُنّ قالَ اِنّي جاعلكَ للنّاسِ اماماً"؛62

آن‏گاه كه ابراهيم را پروردگارش به كلماتي بياموزد و آنها را به اتمام رسانيد، به وي فرمود: من تو را براي مردم امام قرار دادم.

"اَلّذينَ يَذكرونَ اللّهَ قياماً و قعوداً و علي جُنوبهم و يَتَفكروّنَ في خَلقِ السّمواتِ والارضِ رَبّنا ما خَلقَت هذا باطلاً سبحانكَ فقنا عذابَ النار"؛63

آنان كساني‏اند كه خداي را در حال ايستاده نشسته و خوابيده ياد مي‏كنند و در خلقت آسمانها و زمين انديشه كرده، مي‏گويند: پروردگارا، تو اينها را به باطل نيافريده‏اي. پس ما را از عذاب آتش حفظ گردان.

ذكر و فكر عاشق، ياد معشوق است، بلكه ذاكر و مذكور، هر دو يكي است:

اوست كه خود را به ياد معشوق انداخته و عاشق را با ياد خود آشنا كرده و گفته است:

"اُذكروني اَذكركُم"؛65

مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم.

وقتي محبوب، خود دعا و ذكر باشد، بلكه داعي و ذاكره باشد، ديگر چه جاي خواهش و ذكر و فكر است؟ وقتي او، خود قبله باشد، ديگر به قبل نما چه حاجت؟

همه جا كوي اوست؛ زيرا او در همه جا هست (هو مَعكم اَينما كُنتم) و تنها خاك در دوست است كه توتياي چشم ناظران است. در سويداي هيچ عاشقي جز سوداي سواد چشم بيمار يار نيست. از اين رو، در ميكده و بتكده و مسجد و دير، سجده به سواد چشم كنند تا غمزه‏اي از او به غارت برند:

مشكل حال به قيل و قال مدرسه و درس و بحث شيخ قابل حل نيست، بلكه غمزه مشكل‏گشا لازم است تا به يك نگاه و بي‏قيل و قال، همه را حل كند:

همه ردّ و قبولها و اقامه برهان فرع بر اثبات انانيّت است. هر قدر اوضاع بر وفق مراد باشد پرده‏هاي انانيّت بيشتر مي‏گردد. عاشق دل باخته و خودساخته را به من و ما كاري نيست. آن كه ادعاي تصوف و درويشي مي‏كند و مدام در پي اثبات مدعاي خويش است و بر خصم مي‏خروشد غير از كسي است كه پرده عفاف بر فضايل خود مي‏پوشد، بي‏بانگ و فرياد از جام وصل مي‏نوشد و مي‏گويد:

نيستي فقر كمال و هستي كمال نيستي است. هرجا انانيّت مطرح مي‏گردد، كمال و معرفت طرد مي‏شود؛ زيرا خودستايي با خداستايي قابل جمع نيست؛ همان‏گونه كه شرك يا توحيد. اوج عرفان در از بين بردن تعيّنها و خودبيني‏ها و خودخواهيها و خودستايي‏ها و در بي تعيّني و بي خودي است كه محصول خدابيني و خداخواهي و خداجويي است؛ تحقق كامل





"لا اِله الاّ هوَ وحده وحده وحده"؛

هيچ خدايي جز او نيست، تنهاي تنهاي تنها.

اين همان توحيد محض (ذاتي و صفاتي و افعالي) است. همه هستي در اين گونه نيستي نهفته و آن كه چشم دلش خفته و دُرِ حقيقت نسفته از معرفت طرفي نبسته، در كوي غفلت نشسته و دل به غير حق نبسته و بند بندگي گسسته و به خيل خودخواهان پيوسته است. چنين كسي هيچ گاه به كمال عرفان نايل نيايد؛ زيرا هستي جويي با اين پندار كه "هستم" حاصل نخواهد شد؛ تحصيل حاصل است و محال.

اما آن كه خود را معدوم و معبود را موجود انگارد و طالب وجود و كمال گردد، منظورِ حضرت معشوق مي‏گردد، از وادي فراق مي‏رهد، به جنّت وصل مي‏رود و در بستر لطف مي‏آرمد.

عنايت با انانيّت سازگار نيست و "اَنا" جز بار "اِنا" ندهد، مگر از كساني كه از دام همه قيود رسته، از شراب وحدت چشيده و به حق پيوسته‏اند كه اينان اگر گويند: "لب"، مراد لب درياست و اگر گويند: "لا"، مراد"الاّ". منظور اين دسته از "اَنا" ، "انتَ" است و "اَناالحقِ" آنان همان "هوالحق"؛ زيرا "اَنا" را پس از فنا مي‏گويند، نه پيش از فنا و ميان اين فرق بسيار است.

1. امام خميني(ره)، ديوان امام خميني(ره)، ص41، غزل3.

2. بخشي از اين نيايشها در كتابي مستقل تحت عنوان زمزمه عشاق در نيايشهاي جاودان به قلم نگارنده جمع‏آوري شده كه در مرحله چاپ است.

3.محمدباقر مجلسي، بحارالانوار، ج67، ص25.

4. صائبي تبريزي، شاعر معاصر

05. مثنوي كلاله خاور، دفتر پنجم، ص210.

5. نام شاعر در ذهنم نيست(!!)

6. شوري،11.

7. انفال، 25.

8.ق، 16.

9. حافظ شيرازي

10. فريدالدين عطار نيشابوري، منطق الطير.

11. شهريار، ديوان.

12. اسرارالتوحيد، ابوسعيد ابي الخير

13.امام خميني، پيشين، ص42، غزل 4.

14. بقره، 115.

15. قصص، 30.

16. الرحمن، 29.

20. زخرف، 84.

23. باباطاهر عريان، ديوان اشعار

24.آگاه باشيد لباسي كه از 29 حرف دوخته شده باشد از پوشاندن به اندام بلند يار كوتاه است.

25. مثنوي مولوي.

26. همان منبع.

27. شيخ عباس قمي، مفاتيح الجنان، دعاي صباح منقول از حضرت علي(ع).

28. ابن سينا، الاشارات و التنبيهات، نمط 9.

29. حافظ شيبرازي، پيشين.

35. ديوان اقبال لاهوري.

36. غرر و درر آمدي ، ج7.

37. جلال الدين محمد مولوي، مثنوي معنوي، دفتر پنجم، ص348، سطر 21.

38. همان، دفتر سوم، ص196، سطر 29.

39. امام خميني، پيشين، ص47، غزل 9.

41. امام خميني، تفسير سوره حمد، ص؟

42. همان، بخش حجاب.

43. ابن فارض، ديوان تائيه.

44. امام خميني، ديوان اشعار، ص53، غزل 15.

45. مثنوي مولوي.

46. جلال الدين محمد مولوي، كليات شمس تبريزي، ص542.

47. خواجه عبداللّه انصاري.

48. امام خميني، پيشين، ص67، غزل 29.

49.مثنوي.

51.انسان، 21.

52. امام خميني، پيشين، ص102، غزل 64.

53. زمر، 3.

54. حافظ شيرازي، پيشين.

55. جلال الدين محمد مولوي، كليات شمس تبريزي.

56. امام خميني، پيشين، ص160، غزل 122.

57.سعدي شيرازي، كليات.

59 جلال الدين محمد مولوي، كليات شمس تبريزي، ص543.

60. شرح،5

61. جلال الدين محمد مولوي،

62. بقره، 125.

63. آل عمران، 191.

64. مثنوي جلال الدين محمد مولوي.

65. بقره، 152.

66. جلال الدين محمد مولوي،؟

67. امام خميني، پيشين، ص54، غزل 16.

68. همان، ص186، غزل 148.

69. مثنوي، دفتر اول، جلال الدين محمد مولوي،

70. جلال الدين محمد مولوي، مثنوي معنوي، دفتر پنجم، ص348 ـ 349.