آفات انقلاب اسلامي

اشاره:

به مناسبت دهه مبارك فجر در روز 17/11/80 ميز انديشه‏اي با حضور آقايان : دكتر سيد علي قادري (نويسنده كتاب خميني روح اللّه)، دكتر نجفقلي حبيبي(رئيس دانشگاه علامه طباطبايي) با شركت كاركنان موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، در محل نمازخانه اين موسسه برگزار شد. طرح پرسشها و اداره اين مسير انديشه را آقاي بهرامپور (مجري صدا و سيما) به عهده داشتند، نظر خوانندگاني گرامي را به خلاصه‏اي از مباحث به عمل آمده در اين نشست جلب مي‏كنيم.

در ابتداي جلسه، آقاي بهرامپور ضمن خوش آمدگويي به حاضران با اشاره به ويژگيهاي انقلاب اسلامي ايران اين پرسش را مطرح كرد كه : "آفتهاي يك انقلاب چيست؟"

دكتر حبيبي: بسم اللّه الرحمن الرحيم. من هم شروع دهه مبارك فجر را خدمت سروران ارجمند تبريك عرض مي‏كنم و افتخار مي‏كنم كه خداوند توفيقي داد كه در اين جلسه شركت كنم. يكي از مهمترين مباحث مربوط به انقلاب همين آفتهاي انقلاب است. انقلابها هم مثل هر پديده اجتماعي در معرض دگرگوني قرار دارند. و ما به عنوان وارثان انقلاب اسلامي بيش از ديگران وظيفه داريم انقلاب را از خطرات احتمالي حفظ كنيم. روشهاي حفاظت و پيشبرد اهداف انقلاب هم ممكن است دگرگون شود. و اين در واقع همان مسئله نقش زمان و مكان است كه حضرت امام فرمودند. ما بايد خودمان را ارزيابي كنيم و راههايي را پيدا كنيم تا مردم همچنان در پيشبرد اهداف انقلاب مشاركت داشته باشند.

دكتر سيدعلي قادري: بسم اللّه الرحمن الرحيم. من هم به سهم خود اين ايام خجسته را خدمت برادران و خواهران عزيز تبريك عرض مي‏كنم.

انقلاب را تا تعريف نكنيم نمي‏توانيم آفتهايش را بشناسيم و انقلاب اسلامي ما از جهتي مانند همه انقلابهاي دنياست، از جهتي ويژگيهاي منحصر به فرد خود را دارد. كشور ما يك كشور مسلمان شيعي بود كه استبداد داخلي برخلاف سنت و فرهنگ ما حركت مي‏كرد تا جايي كه اين استبداد و نيز سلطه خارجي زمينه را براي قيام عمومي و خواست عمومي براي كسب استقلال در قالب حكومت اسلامي فراهم كرد. ضمناً بحث حكومت اسلامي مطرح بود نه جمهوري اسلامي! "جمهوري اسلامي" ابداع حضرت امام بود كه به جامعه عرضه كرد و مردم پذيرفتند و از آن پس به جاي حكومت اسلامي شعار دادند جمهوري اسلامي. به هر حال هر چيزي كه اين سه شعار اصلي انقلاب را ـ استقلال، آزادي، جمهوري اسلامي ـ تهديد كند آفت انقلاب است.

بهرامپور: بهتر است بحث را با توجه به همان عناصر زمان و مكان ادامه دهيم و بپرسيم آيا انقلاب اسلامي توانسته است به سوالات مطروحه در بستر جامعه در تمام شئون زندگي اجتماعي در طي حيات خود پاسخگو باشد يا خير؟

دكتر حبيبي: به نظر من بعضي از آفتهاي انقلاب به حفظ نظام اسلامي برمي‏گردد و بعضي ديگر به آرمانها و اهداف انقلاب مربوط مي‏شود. يك مسئله اين است كه آيا انقلاب همچنان ادامه دارد يا تمام شده است؟ بعضي از مسئولين و متفكران در سخنان خود اشاره مي‏كنند كه ما وارد دهه سوم انقلاب شده‏ايم و اين دهه، دهه تثبيت انقلاب است. يعني انقلاب جا افتاده و حالا بايد اصولش را پايدار كنيم. بعضي ديگر ممكن است اين سخن را قبول نكنند و بگويند وضع فعلي انقلاب نيست، نظامي است كه ما بايد در فكر تداوم آن باشيم.

من فكر مي‏كنم با توجه به راهنمايي خود حضرت امام علل محدثه مي‏تواند همان علل مبقيه باشد. اگر ما اين را مبنا قرار بدهيم فكر مي‏كنم به نتايج درستي برسيم. يكي از علل پيروزي انقلاب اسلامي وحدت امت بود كه اين امر البته با اختلاف سليقه‏ها تفاوت دارد. حالا هر چيزي كه اين وحدت را برهم بزند از آفات انقلاب محسوب خواهد شد و به نظام اسلامي آسيب مي‏رساند و اگر ما جامعه را به فقير و غني تقسيم كنيم و فاصله ميان آنها به وسايل مختلف زياد شود، انقلاب قطعاً آسيب خواهد ديد. از نظر فرهنگي نيز همينطور است. و اختلاف فرهنگي نيز اگر شدت يابد به اصل نظام صدمه خواهد زد.

مسئله‏اي ديگر باورهاي عمومي است و باورهايي كه مبناي انقلاب اسلامي بود مانند انگيزه الهي و اسلامي و انگيزه اصلي مردم اين بود كه قوانين و ضوابط اسلامي پياده شود. مردم باور داشتند كه با برقراري حكومت اسلامي هم زندگي دنيايي آنها، هم معنويت و اخلاق و آخرت آنها تامين و آباد مي‏شود. لذا هر چيزي كه اسلام را تضعيف كند خطر بزرگي براي انقلاب اسلامي خواهد بود. فهم از اسلام هم مهم است. اسلام امريكايي و اسلام طالباني هم وجود دارد ما فكر مي‏كنيم فهمي كه امام از اسلام تبيين كرد مورد قبول مردم بود نه هر برداشت و انديشه‏اي و اسلامي كه امام معرفي كرد با استقلال، آزادي اصلاً تضادي نداشت. امام ديدگاههاي متحجرانه را از اسلام طرد كرد لذا برداشت دگم و متحجرانه از اسلام يا وسيله قراردادن اسلام براي جذب مردم از آفات انقلاب اسلامي محسوب مي‏شود. همچنين مجاز شمردن اشرافيت در درون اسلام با ديدگاه امام خميني اصلاً جور در نمي‏آيد اسلام آمد كه اشرافيت را از بين ببرد و معنويت را جاي آن بگذارد. در اسلام افراد امتيازي نسبت به هم ندارند مگر بر اثر تقوي. "انّ اكرَمَكُم عِندَاللّه اتقكُم". ضمناً از اعمال نفوذ دستهاي خارجي يا عوامل آنان نبايد غافل بود ولي به هر حال حفظ وحدت به حمايت از محرومين از اصول بسيار مهم حفظ و تداوم انقلاب اسلامي است.

بهرامپور: درباره بحث تثبيت و تداوم انقلاب به هر حال ما به عنوان يك نظام انقلابي در سطح بين‏المللي مطرح شديم. اينك مسئله اين است كه ما در اين سطح چه مي‏كنيم و چه بايد بكنيم. از جهت داخلي نيز مسئله مطالبات مردم در ابعاد مختلف فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و غيره مطرح مي‏باشد. تعادل بين اين دو جهت ضروري به نظر مي‏رسد و بي‏توجهي به آن خطر بحران را در پي خواهد داشت. ببينيم نظر آقاي دكتر قادري چيست.

دكتر قادري: اگر بخواهيم از جهت بين‏المللي نگاه بكنيم انقلاب ما يكي از توفنده‏ترين، قوي‏ترين، توانمندترين و شگفت‏انگيزترين انقلابهاي جهان است كه در عصر نظام دو قطبي توانست ظهور و بروز پيدا بكند. انقلابي كه بدون تكيه بر شرق يا غرب پيروز شد. حضرت امام در سال 64 فرمودند: انقلاب صادر شد يعني حتي اگر ما شكست بخوريم و نابود بشويم باز هم انقلاب وجود دارد و مرز نظام دو قطبي شكسته شده است. حالا هركسي در اين دنيا مي‏تواند نفس بكشد و حرفش را بزند و اين يكي از دستاوردهاي بزرگ بشريت است. علت آن است كه اين انقلاب انساني را داشت به نام "علي(ع)"، انساني را داشت به نام "حسين(ع)". اين فرهنگ ما بود. امام منادي اين فرهنگ بود كه بخش روشنفكري و بخش نخبگان كشور هم رهبري او را پذيرفت. امام توانست كارهاي شگفت‏انگيزي بكند. او توانست صحنه بين‏المللي را در اختيار بگيرد و مقولات دست اول بشري را در سطح جامعه بشري مطرح كند. بحثهاي حقوق بشر امام در پاريس كولاك كرد. امام حقوق بشر را در سطح بسيار بالاتر از سطح سياسي، در سطح فلسفي و انساني مطرح كرد. امام مصالح بشري را هدف قرار داد و انسانهاي روشنفكر و چيز فهم دنيا فهميدند و قبول كردند. به همين دليل بود كه امريكائيها نتوانستند مستقيماً به ايران حمله كنند هرچند ما حدود 45 هزار نفر از آنان را ريختيم بيرون! امام سطوح عالي بشري را مطرح مي‏كند. حتي در جنگ انسانيتي را نشان مي‏دهد كه باور نكردني است. وقتي مي‏خواهند سد در بندي‏خان را بزنند حضرت امام مي‏پرسد بعد از زدن سدآب شرب مردم چه مي‏شود؟ آيا مردم عراق به زحمت مي‏افتند؟ و وقتي مي‏شنود چنين است جلوي زدنِ سد را مي‏گيرد! خوب فكر كنيم و اين را با وضع امروز دنيا مقايسه كنيم. خيلي سطح بالاست انساني است. بعد هم كه امريكائيها به عراق حمله مي‏كنند آنها جايي جز پناه آوردن به ايران ندارند. يك ميليون و سيصدهزار آواره عراقي وارد ايران مي‏شوند و ايران با آغوش باز آنان را مي‏پذيرد. كساني را مي‏پذيرد كه بر روي ما اسلحه كشيدند و برادران ما را كشتند. اين است رشادت و بزرگواري ملت ايران، رهبري خميني بزرگ! حالا هم در اين دنياي شلوغ و آلوده به جنايات ابرقدرتها و قدرتها ايران گفتگوي تمدن ها را مطرح مي‏كند.

به هر حال امام رهبر اين كشور و نخبگان اين كشور بود كه توانست تا اين حد جلو برود اينك يكي از آفتهاي بزرگ انقلاب همان تحجر است يعني بحث نخبه‏كشي! من مي‏خواهم روي سخن آقاي دكتر حبيبي تمركز كنم و بگويم وحدت از عوامل اصلي پيروزي بود اما بايد مواظب باشيم كه اين شعار خود آفت انقلاب نشود. امام وحدت ايجاد كرد بدليل پذيرش كثرت. مي‏دانيم كه رضاخان نيز شعار وحدت مي‏داد. وحدت رضاخاني اين بود كه زنها حجاب اسلامي خود را ترك كنند، همه لباس يكدست بپوشند، همه كلاه فرنگي بگذارند و ...

امام گفت: امت. وقتي مي‏خواهد امت درست كند يعني پذيرش كثرت. همه امام را قبول داشتند. حتي شخصي مثل مرحوم كافي امام را امام خود مي‏دانست. شخصي مثل دكتر شريعتي وقتي كتاب امت و امامت را مي‏نويسد در واقع همان پذيرش ولايت فقيه و پذيرش رهبري امام است. اصلاً امت يعني اين. در امت اسلامي يك مسيحي نيز به رسميت شناخته مي‏شود حضرت امام در سال1357 طي پيامي از مسيحيان جهان خواست تا براي نجات ملت ايران دعا كنند. امام كه ماترياليست نبوده تا همينطوري از روي سياست حرفي زده باشد امام يك مرد خدا بود ببينيد به رسميت شناختن دين تا اين حد كه خواستار دعاي پيروان آن شود...

بهرامپور: يكي از مباحث مطرح اين روزها بحث مردم سالاري ديني است چه نسبتي وجود دارد ميان اين بحث و مساله توجه به نخبگان؟

دكتر حبيبي: ابتدا درباره وحدت توضيح دهم كه اين بحث بحثِ دشواري است و ما بايد اول ببينيم وحدت چيست، مولفه‏هاي آن چيست و چه شرايطي دارد؟ آيه شريفه "انا خلقناكم من ذكرٍ و انثي و جعلناكم قبائلاً و شعوباً..." تا آخر بر اين نكته تاكيد دارد كه مردم گروه گروه‏اند هر گروهي آداب و رسوم خود را دارد، زندگي خود را دارد و اين در اسلام يك اصل پذيرفته شده است. حالا اگر كسي بيايد و بگويد من اين تنوع را نمي‏پذيرم او اصلاً دنبال وحدت نيست البته در حال حاضر ما مسئله ديدگاههاي مختلف را داريم. امام در پاسخگويي به ديدگاههاي متنوع اصل قرآني شوري را مطرح كرد مجلس شوراي اسلامي از نظر امام محل بحث و گفتگو و يافتن بهترين راه حل‏هاست. از نظر امام جمعيتها و احزاب آزادند و ديدگاههاي متنوع پذيرفته مي‏شوند و احترام دارند. ولي اجراي اين ديدگاهها در قالب قانون اساسي جمهوري اسلامي است. اين بحث با موضوع مردم سالاري ديني نيز ارتباط دارد. مردم سالاري ديني به عنوان سبكي از جمهوريت در دنيا مطرح شده است. لذا موضوع وحدت كه بنده مطرح مي‏كنم در سطح بالاي است در سطح پذيرش اختلاف نظرها و تنوع سليقه‏هاست ولي در عمل البته راي اكثريت ملاك است و اين همان عين دموكراسي است. دموكراسي يعني اكثريت آرأ. مهم اين است كه رابطه قدرت و مردم براساس راي اكثريت باشد. اين راي مي‏شود جمهوري كه براي ما با محتواي ديني است.

در هر حال تنگ نظري و عدم تحمل نظر مخالف به وحدت و آزادي ما آسيب مي‏رساند. وقتي ما جمهوري اسلامي را پذيرفتيم اختلاف فرهنگي را هم پذيرفته‏ايم. بعضي‏ها هم دم از وحدت و رفاه ملي مي‏زنند و منظورشان اين است كه هرچه ما مي‏گوئيم بقيه از ما اطاعت كنند اين انديشه اساس وحدت را در هم مي‏ريزد. چطور ممكن است اكثريتي فقير با اقليتي ثروتمند كه مال ديگران را خورده‏اند متحد بشوند اينكه امام مي‏گفت من يك موي كوخ نشينان و شهيد دادگان را به تمام اغنيا و ثروتمندان نمي‏دهم، اين چه شجاعتي و چه فرهنگي بود. ما بايد دنبال آن وحدتي باشيم كه امام مي‏فرمود. ما ممكن است در كشور صد تا حزب هم داشته باشيم ولي مديريت كشور يكپارچه باشد. مديريت دوگانه و اختلافاتي كه يكپارچگي اداره كشور را برهم مي‏زند از آفات جدي نظام است. امروزه عده‏اي حتي سخنان روشن امام را غيرمنصفانه به نفع خود يا گروه خود تعبير و تفسير مي‏كنند. ما انشأ اللّه بايد از انديشه‏هاي امام بهره بگيريم و اجازه ندهيم بي‏اعتمادي عمومي بر مردم حاكم شود. ما بايد در عمل وحدت را حفظ كنيم.

دكتر قادري: تنها انقلابي كه در دنيا اصل خود را به رفراندوم گذاشت انقلاب اسلامي ايران بود. يك انقلاب آنقدر متكي به خود است كه مي‏تواند چنين بكند. يك بار حاج احمد آقا از امام پرسيدند اگر خداي نكرده مردم ايران به جمهوري اسلامي راي نمي‏دادند چه مي‏كرديم؟ امام فرموده بودند آن وقت مي‏رفتيم در حوزه و دانشگاه بررسي مي‏كرديم كه اشكال ما كجا است كه مردم به ما راي ندادند.

حضرت امام از بسياري موضوعات اسلامي از جمله موضوع شوري تفسير والاتري داشتند. بعضي‏ها شوري را استفاده كردن از نظر ديگران مي‏دانند ولي مفهوم ديگر اين است كه به نتيجه مشورت با توكل به خدا عمل كن حضرت رسول اكرم(ص) نيز چنين مي‏كردند در واقع شكستي كه متكي بر مشورت باشد ارزش آن خيلي بزرگتر از پيروزي است كه پشت آن مشورت نيست. ما بايد كار كنيم و مواظب باشيم بقول حضرت امام اگر موفق نشويم اسلام سيلي مي‏خورد و شايد نتواند سالها سر بلند كند و يكي از آفتهاي بزرگ انقلاب اين است كه اسلام را و دين را در قم، فقه و روحانيت خلاصه بكنيم. ما در جهان معاصر با توجه به عنصر مكان و زمان منافع ملي را بايد در قالب اسلام ملاحظه كنيم.

اين نشست تا اذان ظهر ادامه يافت و سپس نمازجماعت به امامت حجت الاسلام والمسلمين امامي برگزار شد.