آشنايى با مركز جهانى علوم اسلامى(1)

به طور كلى در طول تايخ حوزه‏هاى شيعه و حوزه‏هاى دينى داراى ابعاد بين المللى بوده‏اند، زيرا مكتب اسلام و اهل بيت، فرامليتى و جهان شمول است و مخاطبين آن همه وجدان‏ها و انسان‏هاى عالم هستند. به همين دليل حوزه‏هاى دينى و شيعى ماهيتى فرامليتى و جهان شمول داشته‏اند.

نمونه‏هاى حوزه‏هاى شيعى در بغداد و جبل عامل و حوزه هزار ساله نجف و بالاخره بزرگ‏ترين حوزه علميه در حال حاضر، حوزه علميه قم است كه نگاه فرامليتى و جهان شمولى بر آن‏ها حاكم بوده است. اگر چه هر يك از آن‏ها در يك خطه و قلمرو جغرافيايى خاص تأسيس شده و رشد كرده‏اند، اما اين نگاه در آن‏ها وجود داشته است كه افرادى از مليت‏هاى مختلف، در كنار هم به فراگيرى علوم دينى، تحقيق، پژوهش، و توليد انديشه و آثار دينى بپردازند.

پس از پيروزى انقلاب اسلامى و نگاه جهان شمولى كه انقلاب داشت، حوزه قم وارد عرصه و فضاى جديدى شد و از سال 1358 آموزش و تربيت طلاب و فضلاى غير ايرانى در حوزه، به عنوان يك نهاد، تحت عنوان شوراى سرپرستى شكل گرفت و در تحول تدريجى خود، در نهايت به عنوان مركز جهانى علوم اسلامى شناخته و رسميت يافت. وى با بيان اين كه در دنيا براى آموزش‏هاى بين المللى و جذب نيرو براى آموزش و تربيت در كشورهاى مختلف اهتمام خاصى مبذول مى‏شود، اظهار داشت: در سراسر دنيا دولت‏ها هزينه‏هاى هنگفتى صرف مى‏كنند و نيروهايى را از سراسر دنيا جذب مى‏نمايند و آموزش داده و تربيت مى‏كنند. به طور كلى آموزش‏هاى بين المللى هم در دنياى غرب و هم در جهان اسلام، از جايگاهى متعالى برخوردار است، ولى متأسفانه ما از ظرفيت هايى كه در كشورمان وجود دارد، غفلت ورزيده‏ايم كه مهمترين آن در حوزه علوم اسلامى و انسانى با نگاه اسلامى است، زيرا ممكن است كه در رشته‏هاى ديگر، اين ظرفيت بالا را نداشته باشيم كه بتوانيم نيروهاى فراوانى را جذب كنيم، ولى اين پتانسيل در حوزه علوم اسلامى و دينى و معارف اهل بيت (عليهم‏السلام) موجود است تا بتوانيم در عرصه بين المللى حضور بيابيم.

مركز جهانى علاوه بر آموزش علوم اسلامى مى‏تواند اهداف ديگرى از قبيل ارتباط ميان فرهنگ و تعامل فرهنگى با تمدن‏ها و ملت‏هاى ديگر، ارتقاى فرهنگى كشور، گسترش ادبيات فارسى، تثبيت جايگاه معرفتى، فكرى و فرهنگى كشور را در دنيا و به خصوص در جهان اسلام دنبال كند. اين مركز مى‏تواند بهترين منفذ براى تعامل و گفت و گو و ارتباط فرهنگى با سراسر دنيا باشد. به همين منظور جايگاه مهم مركز جهانى از هر منظر قابل ملاحظه است.

وى با اعلام اين مطلب كه در حال حاضر حدود ده هزار دانشجوى علوم اسلامى از سراسر دنيا در مركز جهانى علوم اسلامى مشغول تحصيل هستند كه حدود دو هزار نفر از آنها در آموزش عالى به تدريس مشغول مى‏باشند، از مسئولان آموزش عالى كه از اين آمار و ارقام آگاه هستند (براى آن‏ها قابل تأمل نيز است) اظهار نارضايتى كرد و گفت: با توجه به اين كه مركز جهانى، به عنوان حوزه‏اى بين المللى اساسنامه‏اى دارد كه شوراى عالى انقلاب فرهنگى نيز آن را تأييد كرده است، آن دسته از مسئولان كشور كه در كارهاى فرهنگى، علمى و آموزشى دستى دارند، بهاى لازم را به چنين حركت بزرگ علمى، دينى و حوزوى نداده‏اند.

اين مركز زير نظر مقام معظم رهبرى است كه اعضاى هيئت امناى آن نيز از سوى ايشان منصوب مى‏شوند و با توجهات مراجع و علما اداره مى‏شود.

از ده هزار دانشجوى علوم اسلامى 8500 نفر در قم هستند كه 500 نفر از آن‏ها خواهر هستند، 1500 نفر در شعبه مشهد به سر مى‏برند كه اين نمايندگى اخيرا در اين شهر فعال شده است. يك مدرسه، مختص به اهل سنت نيز در گرگان وجود دارد كه افرادى از آسياى ميانه در آنجا درس مى‏خوانند كه حدود صد نفر مى‏باشند. طلاب خارجى از 86 مليت در اين مركز در حال تحصيل هستند و تا كنون اين مركز از 96 مليت پذيرش داشته است. بيش از بيست مدرسه در قم تحت پوشش مركز جهانى است كه علاوه بر آن يك مركز تخصصى آموزش زبان فارسى كه از مراكز بسيار موفق كشورى است، زير نظر مركز جهانى فعاليت مى‏كند.

ادوار و مراحل آموزشى به شكلى تنظيم شده كه يك دوره تمهيدى و مقدماتى وجود دارد، و دانش پژوهان در دوره مقدماتى كه حدودا يكسال طول مى‏كشد، زبان فارسى را مى‏آموزند و همسان سازى معلومات به عمل مى‏آيد. پس از دوره تمهيدى و مقدماتى دوره كارشناسى يا سطح يك (به اصطلاح حوزه) است و پس از آن دوره ارشد و يا سطح دوم است و مرحله چهار هم دوره دكترى يا دوره سطح سوم و سطح عالى است. اين دوره‏ها به گونه‏اى طراحى مى‏شود كه طلبه بتواند در هر مقطعى فارغ التحصيل شود كه تا به حال دو تا سه هزار نفر فارغ التحصيل شده و از قم رفته‏اند. وى گفت: مراجعت اين افراد به كشورهاى خود جهت حضور در عرصه‏هاى فكرى و فرهنگى، از سياست‏هاى اصلى ما است.

رشته‏هاى فقه و اصول، فلسفه، كلام، عرفان، قرآن، حديث، تفسير اديان مذاهب، و تاريخ اسلام در اين مركز فعاليت مى‏كنند كه بخشى هم به عنوان معارف اسلامى كه همان نظام سنتى حوزه است، به عنوان رشته عمومى در رشته فقه و معارف اسلامى فعاليت دارد.

مدارس اين مركز در حال جهت‏گيرى به سوى تخصصى شدن است و نيز دوره‏هاى كوتاه مدتى در نظر گرفته شده كه افراد تحصيل كرده و فعال فرهنگى در دنيا را جذب مى‏كند كه اين افراد در مؤسسات و دانشگاه‏ها حضور دارند و فعال هستند كه در قم براى اين افراد برنامه ريزى‏هاى يك ساله‏اى انجام شده است كه اين آموزش غير از نظام آموزش رسمى اين مركز مى‏باشد و از بخش‏هاى بسيار موفق مركز است و شامل خواهران و برادران و اهل سنت و شيعه مى‏شود.

در حال برنامه ريزى آن است، تا آموزش‏هاى غير حضورى را به صورت سايت آموزشى از طريق اينترنت فعال كند. قدم هايى در اين زمينه برداشته شده است و در مدرسه‏اى خاص، بر روى آموزش‏هاى غير حضورى و به اصطلاح يك دانشگاه اسلامى مجازى كار مى‏شود كه اين كار طى يك سال آينده راه اندازى شود.

با حضور 500 محقق، نويسنده، مؤلف و مترجم در قم، مى‏توان گفت كه اين خود از سرمايه‏هاى كشور، فرهنگ و حوزه‏ها است كه به همين منظور صدها جلد كتاب به زبان‏هاى خارجى توسط اين محققان ترجمه شده است. جهت‏گيرى اين مركز اين است كه آثار دينى به زبان‏هاى گوناگون دنيا ترجمه شود. بايد براى 86 مليتى كه در اينجا حضور دارند، ده‏ها زبان زنده دنيا را داشته باشيم كه اين مجموعه محققان، پژوهش گران و دانشجويان دينى بتوانند توليدات بيشترى در حوزه معرفت دينى به زبان‏هاى مختلف داشته باشند.

دانشجويان مركز جهانى فعاليت‏هاى فرهنگى‏اى كه دارند، مجلات متعدد و بولتن‏هاى مختلفى توليد مى‏كنند و سايت‏هاى متعددى در اختيار دارند كه با كشورهاى خود در تماس هستند و مطالبى را منقل مى‏كنند. وى گفت: در بخش پژوهش يك كار كارشناسى براى شناسايى فرهنگ‏ها و مليت‏هاى مختلف دنيا صورت مى‏گيرد كه مى‏تواند هم به حوزه علميه و هم به مراكز علمى و پژوهشى كشور سرويس بدهد.

با توجه به اين كه كار ما داراى ابعاد بين المللى است، ارتباط خاصى با وزارت خارجه و بخش‏هاى خارج از كشور داريم. به همين منظور ما طرحى داريم بر اساس آن كه فارغ التحصيلان اين مركز را در سراسر دنيا شناسايى كنيم و افرادى كه كم و بيش اطلاعاتى از آن‏ها وجود دارد، و فعاليت‏هاى خوبى هم در دنيا انجام مى‏دهند، شناسايى شوند.

يكى از سياست‏هاى مركز شفاف سازى و رسميت بخشى به فعاليت‏هاى مركز است تا از آن حالت ناشناختگى بيرون بيايد و هم در كشور و هم در دنيا شناسانده شود. وى خاطرنشان ساخت كه پذيرش‏هاى ما رسمى است و به صورت هيئت‏هاى پذيرشى با هماهنگى وزارت خارجه انجام مى‏شود، يا به صورت اينترنتى و يا توسط نهادهاى فعال فرهنگى كشور، مانند رايزنى‏هاى كشور در دنيا انجام مى‏شود.

سياست ما در راستاى شفاف سازى، گسترش ارتباطات بين الملل و عقد تفاهم نامه و ارتباط با دانشگاه‏هاى خارج از كشور، و گسترش اين ارتباطات علمى است.

سياست ديگر مركز سياست نخبه گرايى است و تلاش بر اين است كه قم به عنوان حوزه عالى تشيع و كانون فكر و معرفت و اشاعه معارف اهل بيت (عليهم السلام) باشد تا نخبگان در آن جذب و تربيت شوند و سطوح پايين‏تر علمى در خارج از كشور و شهرهاى ديگر ارايه شود. در اين سياست هم چنين بر نگاه پژوهشى و توليد اثر به زبان‏هاى مختلف دنيا تأكيد شده است.

نظام بخشى و سازماندهى مناسب، به نحوى كه پاسخ گوى نيازهاى گسترده امروز جهان اسلام باشد، در دستور كار اين مركز قرار دارد. همچنين استاندارد كردن نظام آموزشى و پژوهشى بر اساس اصالت‏هاى حوزه، از سياست‏هاى مركز جهانى علوم اسلامى است.

حركت به سمت مدارس تخصصى، رشته‏هاى متنوع و متكثر و انعطاف داشتن در برنامه‏ها، براى آن كه بتواند به نيازهاى سراسر دنيا و مليت‏هاى مختلف و فرهنگ‏هاى گوناگون پاسخ بدهد و گسترش رشته‏هاى اين مركز به سمت علوم انسانى و اجتماعى با نگاه اسلامى كه افراد در قالب‏هاى تعريف شده و شناخته شده دنيا تحصيل كنند و در عين حال بتوانيم معارف خود را به دنيا منتقل كنيم. در نهايت هماهنگى با نظام اسلامى و سياست‏هاى كلان كشور و استراتژى‏هاى ملى و توجه به تحولات بين المللى از ديگر سياست‏هاى مركز است.

چنين حركت بزرگ و عظيمى هم در ميان فرهنگ عمومى جامعه و هم در ميان مسئولان كشور شناخته شود تا بتوان در پرتو هماهنگى و هم فكرى، در اين مقوله قدم‏هاى بزرگ‏تر و برترى برداشته شود.

پنجاه در صد طلبه‏ها از كشورهاى همجوار هستند (كشورهاى پاكستان، عراق، افغانستان، هند، لبنان، و آذربايجان)، و از ما بقى كشورها كه هشتاد كشور ديگر دنيا مى‏باشد مانند قاره آفريقا و اروپا حدود سيصد طلبه دارد. سياست اين مركز بيشتر بر اين است كه از كشورهايى كه جمعيت شيعه بيشترى دارند جذب شوند، هر چند بر افزايش و تنوع مليتى نيز تأكيد دارند.

در كنار مركز جهانى علوم اسلامى، سازمان مدارس و حوزه‏هاى علميه خارج از كشور وجود دارد، اين دو نهاد با يك هيئت امناى مشترك اداره مى‏شوند و رؤساى اين دو سازمان و نيز رئيس سازمان فرهنگ و ارتباطات و شوراى عالى حوزه علميه، جمع نه نفره‏اى هستند كه هيئت امناى اين دو مركز را تشكيل مى‏دهند. اما از نظر ساختارى اين دو مركز از هم جدا هستند. مركز جهانى به طلاب و فضلاى غير ايرانى درون كشور مى‏پردازد و متكفل آن‏ها است و سازمان مدارس خارج از كشور كه حدود هفتاد الى هشتاد مدرسه در خارج از كشور دارد، به طلاب ايرانى مقيم كشورهاى خارجى آموزشى مى‏دهد.

آيا بسترهاى شغلى براى دانش آموختگان دينى مركز جهانى در ايران يا كشورهاى متبوع خودشان وجود دارد يا خير؟ ما بر اساسنامه مركز جهانى، مانند خيلى از مراكز علمى ديگر، مستقيما مأموريت بستر سازى براى اشتغال نداريم، اما در عين حال در انديشه آن هستيم، يعنى در واقع ضمن اين كه آموزش مى‏دهيم، نگاهى نيز به آينده دانش پژوهان داريم و اين مسأله در حال پيگيرى است.

اين گونه پيگيرى‏ها براى آن است كه افراد بتوانند با زمينه‏هاى فراهم آمده عضو هيئت علمى شوند و بتوانند استخدام گردند. همچنين در همين جهت، رايزنى هايى با سيستم‏هاى دانشگاهى و مراكز علمى دنيا، مجمع جهانى اهل بيت، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى و وزرات خارجه داشته‏ايم.

هدف اين مركز از اين آموزش‏ها آشنايى با نظام‏هاى اجتماعى، سياسى اسلام در نگاه اهل بيت است، آشنايى اجمالى با عقايد شيعه، كلام شيعى، بحث معرفت‏شناسى و آشنايى با مكتب تفسيرى و مكتب حديثى شيعه ا، اهم محورهايى است كه در اين دوره آموزش داده مى‏شود.

سيزده هزار دانشجوى شما طى چند سال پذيرش شده‏اند؟

در طول بيش از 20 سال گذشته، 13 هزار و اندى نفر پذيرش شده‏اند، يعنى پرونده رسمى در مركز جهانى دارند كه سه هزار و اندى از آن‏ها به كشورهاى خود باز گشته‏اند كه شناسايى دقيق آن‏ها پى‏گيرى مى‏شود.

وى افزود: شايد كسى حس كند كه اين پيگيرى و هزينه كردن در اين مورد ربطى به ما ندارد، ولى اين كار دقيقا با حضور فرهنگى ما متناسب است، زيرا در مقايسه با دانشگاه‏هاى اسلامى ديگر دنيا، مانند الازهر، ام القرى، المدينه در عربستان، ما تعداد بالاى دانشجو نداريم، ولى آن‏ها به خوبى پى برده‏اند كه حضور فرهنگى در دنيا لازم است، از اين رو حتى با نگاه اقتصادى هم اين كارشناسى افراد سود آور است. وى ادامه داد: در حال حاضر دانشگاه الازهر، بيش از 60 الى 70 هزار نفر دانشجو دارد و هر كدام از دانشگاه‏هاى ام القرى و المدينه، ده‏ها هزار دانشجو دارند، دانشگاه‏هاى غربى هم اين گونه است و اصلا تمدن غربى حضور و نفوذ خود را در گروآموزش و پرورش فكر نخبگان در سراسر دنيا قرار داده است.

رئيس مركز جهانى در پاسخ به سؤال ديگرى از خبرنگار هفته نامه پگاه، مبنى بر خدمات رفاهى دانشجويان گفت: از همان مزاياى طلاب داخل ايران استفاده مى‏كنند و علاوه بر آن كسانى كه به سطوح و رشته‏هاى تخصصى راه يابند مساعده هايى اندك (در حدود ده هزار تومان) دريافت مى‏كنند.

وى گفت: با توجه به اين كه چهار الى پنج هزار نفر از دانشجويان مركز جهانى متأهل هستند و واحدهاى در اختيار اين مركز گنجايش 400 الى 500 نفر را دارد، در صدد توسعه مجتمع‏هاى مسكونى هستيم. ضمن اين كه پخش شدن آن‏ها در جاهاى مختلف شهر براى آن‏ها رنج و مشقت هايى دارد.

ايشان در مورد اين سؤال كه فارغ التحصيل اين مركز چه مقدار بازدهى داشته‏اند، گفت: بعضى از آن‏ها در مراكز فرهنگى خود بسيار فعال هستند و بعضى به عنوان استاد يا عضو فعال در مدارس خارج از كشور فعاليت مى‏كنند. برخى از آن‏ها با سفارت ايران در ارتباط هستند و در كشورهاى مختلف به اشتغالات حوزوى و سنتى و يا فعاليت‏هاى رسمى مشغول هستند نمونه‏هاى بسيار خوبى را ما شاهد هستيم، به خصوص در پاكستان و افغانستان كه امام جماعت و يا در آموزش و پرورش و اين گونه جاها مشغول هستند. وى تأكيد كرد: اين دانشجويان سرمايه‏هاى قم هستند و نبايد با نگاه منفى به اين حركت نگريست. ما از رسانه‏هاى درون استان انتظار داريم كه فضا سازى مناسبى براى آشنايى مردم با اين فعاليت‏ها داشته باشند كه اينها با خاطرات خوش از اين جا بروند و حاملان و پيام آوران و سفيران فرهنگ اسلامى، دينى، شيعى و انقلابى ايران و قم باشند. اين‏ها سرمايه‏هاى كشور، نظام، انقلاب، حوزه و استان قم هستند.

وى در ادامه گفت: در فرهنگ عمومى استان، مقوله حضور غير ايرانى براى تحصيل و تحقيق، بايد به عنوان توليد فكر و انديشه تلقى شود تا جايگاه آن تبيين گردد، يعنى بر اخلاق و معاشرت مناسب با اين مجموعه در فرهنگ عمومى شهر و كوچه و خيابان كار شود. در فرهنگ ادارى استان نيز به حسن معاشرت با اين مجموعه توجه شود كه لازمه آن، شناخت جايگاه اين افراد است. با توجه به عرصه فشرده رقابتى اى كه ما در دنيا داريم، توجه به اين حركت در فرهنگ عمومى قم و فرهنگ ادارى و مسئولان در سطح قم و كشور لازم است. حتى اگر مصاحبه‏اى با اين افرادى كه از قاره‏هاى مختلف و كشورهاى گوناگون آمده‏اند، صورت مى‏گيرد، بايد به گونه‏اى باشد كه مهربانى و عطوفت و تعامل موجود احساس شود.

حجت الاسلام اعرافى در پايان در زمينه نقدى بر عملكرد مركز جهانى علوم اسلامى اظهار داشت: عدم اطلاع رسانى مناسب مركز به مسئولان نظام و نهادهاى فعال كشور و نيز استاندارد كردن نظام آموزشى، منعطف بودن نظام آموزشى مركز با نظام آموزشى داخل كشور كه ناظر به نيازهاى بين المللى باشد كه در اين زمينه مشكل داشته و داريم. هم چنين در مورد خدمات رسانى مناسب براى مجموعه بين المللى خارج از كشور، از جمله اشكالاتى است كه در كار ما وجود دارد و اميداوريم كه به تدريج در برنامه ريزى‏هاى جديد، اين مشكلات رفع شود.

1) به نقل از كنفرانس خبرى حجة الاسلام اعرافى رئيس مركز جهانى علوم اسلامى با پگاه حوزه، ويژه حوزه‏هاى دينى، ش 6.