سنّت معصومانعليهم السلام، بزرگترين ميراث به يادگار مانده براى انسانهاست. حديث، در حقيقت، چراغ راه انسانها و هدايتكننده انديشههاست و زندگى بشر را از معنويت و كردار حكيمانه سرشار مىكند. سنّت يا حديث، پس از قرآن كريم، دومين منبع دينى مسلمانان است كه در شناساندن اسلام و شكلگيرى و بالندگى علوم اسلامى سهم بزرگى دارد.تلاش دانشمندان و حافظان حديث و سنّت، در ثبت و ترجمه و شرح احاديث، قابل تحسين است؛ اما از آنجا كه در طول سالهاى متمادى، جاعلان، به تحريف احاديث و اضافه كردن، روايات ساختگى در ميان مجموعه احاديث معصومانعليهم السلام پرداختهاند و در گذشته به علت محدوديتهاى كار جمعى، تلاش هماهنگ و جامعى براى سازندهى احاديث صورت نگرفته است، نياز به وجود مركز مستقلى كه اقدام سازمان يافتهاى را در زمينه دستهبندى، پالايش، تبيين و ترويج معارف حديثى و پژوهش در مسائل مربوط به حديث انجام دهد، احساس مىشد.مؤسسه فرهنگى دارالحديث در جهت پر كردن اين خلأ، به عنوان نخستين مجموعه مستقل حديثپژوهى در جهان تشيّع، درباره حديث و مسائل مربوط به آن، فعاليت مىكند. اين مؤسسه در تاريخ 22/8/1374، در زادروز فرخنده فاطمه زهراعليها السلام در شهر قم، با پيام مقام معظم رهبرى و مديريت حجةالاسلام و المسلمين محّمد محمدى رىشهرى به طور رسمى آغاز به كار كرد. مركز تحقيقات دارالحديث (پژوهشكده) در كنار دانشكده علوم حديث يكى از اركان اين مؤسسه است.كار پژوهش و تحقيق در زمينه حديث و علوم مربوط به آن وظيفهاى است كه بر عهده اين مركز است. مركز تحقيقات دارالحديث، در جهت تحقّق اين اهداف، فعاليت مىكند:يك. پژوهش و تحقيق در علوم وابسته به حديث با هدف دفاع از سنّت و پالايش احاديث؛دو. تبيين و ترويج معارف حديثى؛سه. تدوين كتب حديثى؛چهار. تربيت محققان در حوزههاى مخلتف علوم حديث.اين مركز در جهت رسيدن به اهداف خود، در قالب شش گروه پژوهشى فعاليت مىكند. همچنين انتشار سه نشريه تخصصى در موضوع علوم حديث و اطلاعرسانى در حوزه حديث و كتابخانه تخصصى حديث از ديگر فعاليتهاى اين مركز است. شرح وظايف هر يك از اين گروهها و ساير بخشها به اختصار در زير مىآيد.
1. گروه موسوعهسازى
براى استخراج پاسخهاى دين به انتظارات و پرسشهاى عصر حاضر و مستند بودن اين پاسخها لازم است همه متون دينى - اعم از قرآن و سنّت و احاديث فريقين - يكجا گرد هم آيند تا بررسى و فهم و نقد احاديث همخانواده بتوان پاسخ را به دين منصوب ساخت.اين گروه براى برآوردن ساختن اين نياز و يارى رساندن به پژوهشهاى كاربردى تشكيل شده است. و اهداف ذيل را پى مىگيرد:يك. تدوين مجموعههاى روايى با موضوعات خاص و عام از احاديث همه فرق اسلامى؛دو. بسترسازى براى فعاليتهاى افراد و گروههاى مستقل در جهت همگانى ساختن مفاهيم حديث؛سه. تهيه شناسنامه احاديث؛ گروه موسوعهنگارى، باسابقهترين بخش مركز است. يكى از طرحهاى بزرگ اين گروه، تدوين موسوعة ميزان الحكمة است كه تاكنون بخشها (كتابها)ى مستقلى از آن منتشر شده است؛ مانند اهل بيتعليهم السلام در قرآن و حديث؛ علم و حكمت در قرآن و حديث؛ حج و عمره در قرآن و حديث. از طرحهاى بزرگ ديگرى كه توسط اين گروه به انجام رسيده، تدوين موسوعة الامام علىعليه السلام في الكتاب و السنة و التاريخ است كه در دوازده مجلد عرضه و به فارسى نيز ترجمه شده است. كتاب التنمية الاقتصادية فى - الكتاب و السنّة از آخرين پژوهشهاى انجام شده در اين گروه است. از طرحهاى در دست اقدام اين گروه مىتوان موسوعة الامام حسينعليه السلام في الكتاب و السنة و التاريخ؛ موسوعة الامام مهدى(عج)، في الكتاب و السنة و التاريخ؛ الطب في الكتاب و السنة و معرفة اللّه في الكتاب و السنة را نام برد.
2. گروه احيا و تصحيح
از آنجا كه زحمات تأليف بسيارى از كتب حديث و علوم حديث را گذشتگان بر خود هموار كردهاند و آثار بسيارى از ايشان به صورت مخطوط مانده است، اين گروه، وظيفه احيا و تصحيح آثار گذشتگان را به شيوه علمى و فنّى به عهده دارد. گروه احيا و تصحيح، اهداف ذيل را دنبال مىكند:يك. شناسايى و طبقهبندى آثار حديثى و علوم حديث؛دو. تصحيح و تحقيق و احياى آثار حديثى و علوم حديث؛سه. همكارى با پژوهشگران در تصحيح متون حديثى.در تحقق اين اهداف الرسائل الرجاليّه، در چهار جلد، فائق المقال في الحديث و الرجال و الرواشح المساوية نشر يافته و مجموعه رسالههاى درايه شيعه نيز آماده نشر است. يكى از طرحهاى بزرگ آغاز شده در اين گروه، تحقيق جديدى از كتاب شريف الكافى است.از ديگر طرحهاى بزرگ اين گروه، تدوين فهرستگان نسخههاى خطى حديث و علوم حديث شيعه است. اين فهرستگان در آيندهاى نزديك در قالب كتاب و نرمافزار، عرضه خواهد شد.انتشار مستمر مجموعههاى دفترهاى ميراث حديث شيعه نيز از فعاليتهاى اين گروه به شمار مىرود كه تاكنون بيش از هفتاد رساله خطى حديثى در اين مجموعه تصحيح و انتشار يافته است.
3. گروه ترجمه و تدوين
بنا به ضرورتِ ترويج و نشر معارف حديثى در ميان اقشار مختلف جامعه و هموارسازى راهها براى رسيدن به چشمههاى حياتبخش حديث، گروه ترجمه و تدوين، شكل گرفته است. اين گروه، هدفهاى ذيل را پيگيرى مىكند.يك. ترجمه متون حديثى به فارسى و ديگر زبانها بر اساس نياز؛دو. سادهسازى متون و تدوين مجموعههاى حديثى جهت مخاطبان مختلف؛سه. تهيه مجموعههايى بر اساس معارف حديثى جهت مخاطبان مختلف؛چهار. آموزش نيروهاى كارآمد در عرصه ترجمه حديث و تدوين متون حديثى.برخى از آثارى كه در اين گروه ترجمه شدهاند، عبارتاند از: خردگرايى در قرآن و حديث؛ علم و حكمت در قرآن و حديث؛ اهل بيت در قرآن و حديث؛ حج و عمره در قرآن و حديث؛ تبليغ در قرآن و حديث و... .همچنين برخى از آثار تدوين شده در اين مركز، به زبانهاى انگليسى، اسپانيولى، اردو، تركى استانبولى و... ترجمه شده است. ترجمه موسوعة الامام علىعليه السلام في الكتاب و السنّة و التاريخ به فارسى آماده نشر است. و همچنين كتاب ميزان الحكمة به زبان تركى استانبولى ترجمه شده و آماده چاپ است.
4. گروه رجال
از آنجا كه اكثر روايات غير متواترند و صدورشان قطعى نيست، لازم است قبل از استناد به حديث، اطمينان از صدور آن حاصل شود. از مهمترين راههاى وثوق به صدور احاديث، بررسى ناقلان (رجال) حديث است. گروه رجال در اين راستا اهداف ذيل را دنبال مىكند:يك. بازشناسى منابع اصيل رجالى و مبانى آنها؛دو. نقد و تحليل منابع رجالى؛سه. ارائه ضوابط كاربردى در علم رجال؛چهار. ارائه شيوههاى مختلف ارزشيابى صدور حديث؛پنج. تمييز احاديث معتبر از غير معتبر و بررسى صدور آنها. از آثار منتشره شده اين گروه، مىتوان از معجم مصطلحات الرجال و الدرايه و الرجال ابن الغضائرى نام برد. پژوهشهاى در دست انتشار اين گروه عبارتند از: مأخذشناسى رجال شيعه؛ دانش رجال از ديدگاه اهل سنت و آراى رجالى و مبانى حجيت آنها.
5. گروه تاريخ و مصطلحات حديث
متون حديثى اى كه امروزه در اختيار ما هستند، توسط نويسندگان و عالمان بزرگ، تدوين و گردآورى شدهاند. بى شك، آنان در گزينش احاديث، تدوين، انتخاب زبان و ابتكارات، تحت تأثير محيط علمى - اجتماعى، شرايط زندگى و محيط پيرامون خود بودهاند. به همين دليل، براى بهتر فهميدن سنت در شكل كلان آن، بايد توجه دقيقى به تاريخ و مصطلحات حديث، صورت گيرد. در اين راه، گروه تاريخ و مصطلحات حديث، هدفهاى ذيل را پى مىگيرد:يك. شناخت مأثير محيطها، گرايشها و مذاهب در تدوين كتب حديثى؛دو. شناخت تأثير محيطها، گرايشها و مذاهب در تدوين كتاب حديثى؛سه. شناخت چگونگى تأثير گذارى مكاتب حديثى بر همديگر؛چهار. شناخت عوامل مؤثر در پيدايش احاديث ساختگى و جريانهاى حديث ساز؛پنج. شناخت اصطلاحات و روند تغيير و تحول آنها.شناخت روش تحقيق محدثان بزرگ شيعه - همچون فيض كاشانى و ميرداماد - و تهيه مجموعه تاريخ حديث شيعه از طرحهاى در دست كار اين گروه است.
6. گروه فقه الحديث
از آنجا كه توجه به محتواى حديث و استفاده از آن، تابع قواعد و ضوابط خاص است و تاكنون كمتر به صورت مستقل، مورد توجه پژوهشگران بوده است. گروه فقه الحديث به تدوين قواعد استنباط، اهتمام دارد.اين گروه، در سه محور فعاليت مىكند:يك. استخراج و تنقيح قواعد كلى و اختصاصى فهم حديث؛د. بحثهاى تطبيقى در زمينه متن حديث، از قبيل: ناسخ و منسوخ، علل الحديث، غريب الحديث و ...؛سه. تبيين محتواى احاديث در ارتباط با علوم روز، همچون: روانشناسى، اقتصاد، جامعهشناسى و ... . بخشى از اين گروه، با عنوان «حديث و علوم روانشناختى» شروع به فعاليت كرده است كه كار بازشناسى معارف حديثى با استفاده از علوم روانشناختى و بازيابى مفاهيم روانشناختى كه در معارف حديثى، و نقد پژوهشهاى روانشناختى با معيار حديث را بر عهده دارد. پژوهشى در موضوع «حيا» در اين بخش در دست انجام است.
نشريات
1. فصلنامه علوم حديثاين فصلنامه، نخستين نشريهاى است كه به صورت علمى - تخصصى در زمينه حديث و علوم مربوط به آن، به زبان فارسى منتشر مىشود و اهداف ذيل را دنبال مىكند:يك. گسترش و نشر فرهنگ حديث و سنّت؛دو. تبيين جايگاه حديث و سنّت در اسلامشناسى؛سه. رسيدن به قواعد روشن در مسير فهم سنّت و حديث؛چهار. ارائه معيارهاى روشن براى پالايش حديث؛پنج. معرفى و احياى حديث شيعه و اهل سنّت؛شش. ارائه ديدگاههاى نو در عرصه حديثپژوهى؛هفت: معرفى پژوهشگران و پژوهشهاى برجسته حديثى.اين نشريه از پاييز 1375 تاكنون (پاييز 1381)، هر فصل، منتشر شده و در 24 شماره، دهها مقاله تخصصى و اطلاعرسانى و گفتگو و... را عرضه نموده است.2. ميراث حديث شيعهميراث حديث شيعه، عنوان سلسله دفترهايى است كه به عرضه ميراث مكتوب شيعى در حوزه حديث و علوم حديث، نظر دارد. در اين مجموعه، رسالههاى مختصرى كه در حجم يك كتاب نيستند، تصحيح و احيا مىشود. هر يك از اين دفترها داراى پنج بخش است:يك. متون حديث؛دو. شرح و ترجمه حديث؛سه. علوم حديث؛چهار. اجازات؛پنج. معرفى نسخهها.از اين مجموعه كه هر سال، دو دفتر آن منتشر مىشود، تاكنون (پاييز 1381)، هشت شماره منتشر شده است كه مشتمل بر بيش از هشتاد رساله در موضوعات پيشگفته است.3. حديث زندگىحديث زندگى، دوماهنامهاى است فرهنگى، ادبى و اجتماعى كه تلاش دارد بخشى از نيازهاى فكرى جوانان را با تكيه بر گفتار و كردار پيشوايان معصوم در قالب مقالات علمى - تربيتى، قطعات ادبى، شعر، داستان، گزارش، گفتگو، مشاوره، معرفى كتاب، آثار هنرى و... پاسخ گويد. بخش مقالات هر شماره به يك موضوع اختصاص دارد. از اين نشريه، چهار پيش شماره با موضوعات دوستى، شادابى، اعتماد به نفس و انس با خدا منتشر گرديد. حديث زندگى از مهر 1380 هر دو ماه يك بار انتشار مىيابد، كه تاكنون هفت شماره آن با موضوعات آراستگى، آرامش و موفقيّت، فراغت، اميد، عفاف و روابط اجتماعى منتشر شده است.معاونت اطلاعمعاونت اطلاعرسانى، عهدهدار نشر و همگانى كردن احاديث است. اين هدف از راههاى مختلف ذيل دنبال مىشود:1- واحد پاسخگويى به سؤالات حديثىاين واحد وظيفه پاسخگويى به سؤالات حديثى در موضوعات مختلف را بر عهده دارد. پاسخ به پرسشهاى حديثى از چند طريق انجام مىگيرد:الف. تلفن، 2. اينترنت، 3. مكاتبه، 4. حضورى. تاكنون هزاران سؤال از طريق تلفن 7710010، كه به صورت 24 ساعته فعال است، پاسخ داده شده است. همچنين سؤالات بسيارى كه تاكنون از طريق پايگاه اينترنت و يا به صورت پست جواب قبول دريافت شده، پاسخ داده شده است. پژوهشگران و دانشجويان نيز در تأليف پژوهشها و پاياننامههاى حديثى از خدمات واحد پاسخگويى برخوردارند.2. پايگاه اينترنتپايگاه حديث.نت به منظور انتشار الكترونيك پژوهشهاى انجامشده مركز در شبكه جهانى اينترنت فعاليت دارد و تاكنون همه آثار انتشاريافته مركز را در اين پايگاه قرار داده است. علاقهمندان مىتوانند از طريق مراجعه به پايگاه WWW.hadith.net، به اين پژوهشها دست يابند.3. كانون حديثكانون حديث به منظور گسترش فرهنگ حديثى از طريق ايجاد كانونهاى حديث، همكارى با مراكز و سازمانها در زمينه فعاليتهاى حديثى، برگزارى مسابقات، برپايى نمايشگاهها و ارائه خدمات حديثى فعاليت دارد. كانون حديث تاكنون موفق به تشكيل چندين كانون در مراكز استانها با همكارى سازمان تبليغات اسلامى و تبليغات اسلامى شده است. مراكز و سازمانهاى بسيارى نيز تاكنون از خدمات كانون حديث برخوردار شدهاند.4. تدوين متوندر اين بخش به منظور گسترش فرهنگ حديثى در ميان اقشار مختلف، مجموعههاى حديثى متناسب با نيازهاى آنها تدوين مىشود. برخى از متون تدوين شده در اين بخش عبارتاند از: سالنامه حديثى نور، كه سالانه با تيراژ بيش از چهلهزار نسخه منتشر مىشود؛ حديث مهر؛ سالنماى تحصيلى جوان؛ آينه يادها: مناسبتهاى شمسى و قمرى در قرآن و حديث و مجموعه گزيده متون حديثى كه چند جلد از آن در آستانه انتشار است.5. بانك اطلاعاتدر بانك اطلاعات مركز، نرمافزارهاى حديثى و مرتبط با علوم حديث گردآورى شده است و عموم پژوهشگران مىتوانند از خدمات اين بخش استفاده نمايند.6. بخش نرمافزاراين بخش وظيفه توليد نرمافزارهاى حديثى را بر عهده دارد و تاكنون اين نرمافزارها را توليد كرده است: 1. كنزالعمال؛ 2. ميزان الحكمه؛ 3. موسوعة الامام علىعليه السلام في الكتاب و السنّة و التاريخ و 4. فصلنامه علوم حديث.كتابخانه تخصصى حديثكتابخانه تخصصى حديث، به منظور گردآورى ميراث سترگ معصومان و آثار و منابع حديثى و مرتبط با حديث، شكل گرفته است، تا پژوهشگران اين رشته، دسترسى بهترى به منابع مورد نياز خود (در هر چه مايهورتر ساختن پژوهشها) داشته باشند. متون و منابع اين كتابخانه به گونهاى گردآورى و برنامهريزى شدهاند كه هر پژوهشگر در مراجعه به آن، به تمامى منابع مورد نياز، دسترسى داشته باشد.اين كتابخانه با 24 هزار جلد كتاب چاپى و سنگى، 400 نسخه خطى، 700 نسخه عكسى، يكصد پاياننامه و آرشيو نشرياتى با بيش از يكصد عنوان نشريه اسلامى در خدمت مراجعان است. كتابخانه خدمات خود را از ساعت 30/7 صبح تا 8 شب به طور يكسره و در روزهاى تعطيل 8 صبح تا 1 بعدازظهر، در اختيار عموم پژوهشگران قرار مىدهد. فهرست نسخههاى خطى كتابخانه نيز تدوين يافته و بزودى انتشار خواهد يافت.
لطفا منتظر باشید ...
