معناشناسی اوصاف الهی نسخه متنی

بهترين نام

با توجه به توضيحات فوق بايدمعلوم شده باشد كه چرا «كسى كه هست‏» مناسب‏ترين نام و وصفى است كه به خدا مى‏توان نسبت داد.

زيرا از ديدگاه توماس اين اسم دال بر «وجود داشتن‏» است و تحليل آن، اين است كه فقط او «وجود فى نفسه‏» است و به معناى حقيقى كلمه فقط در مورد او مى‏توان گفت «كه هست‏» ساير موجودات امكانى و مخلوق حقيقتا «بهره‏مند از وجودند» نه موجود.

اين نكته را قبل از توماس، بوئتيوس بيان كرده بود:

زيرا «وجود محض‏» در نزد او، (ipsumesse) براى بودن از هيچ چيزى بهره‏مند نمى‏شود، در حاليكه «آنچه هست‏»، ( qoudeste) براى بودن بايد از وجود بهره‏مند شود.

بدين ترتيب دو نوع موجود نزد بوئتيوس يافت مى‏شود: يكى وجود عام (مطلق) كه عارى از هر نوع تركيبى است و بسيط مى‏باشد و ديگرى موجود مركب و محدود كه وجود عام (مطلق) علت وجودى موجود محدود است و اين عليت‏بنابر اصل «بهره‏مندى‏»، (Participation) توجيه مى‏شود كه ريشه در انديشه افلاطون دارد. البته بايد توجه داشت كه تمايز ميان وجود و موجود بعينه همان تمايز و تشخص بين ماهيت و وجود ابن سينا و سنت توماس نيست ولى بى شك اين تمايز راه را براى تمايز ماهيت از وجود بازكرده است. (13)

«دو نوع سؤال: از هستى و از چيستى‏» از ديدگاه ارسطو

ارسطو بطور واضح و آشكارى بين «دو سؤال اساسى در باره هر موجودى تمايز قائل مى‏شد:

1 - سؤال از هستى: آن شى‏ء هست؟ هل هو موجود ام لا؟

2 - سؤال از چيستى: آن شى‏ء چيست؟ ماهو فى ذاته؟

سؤال نخست (سؤال از هستى) را از دو طريق مى‏توان پاسخ گفت:

الف - از راه تجربه حسى و از طريق يكى از قواى حسى

ب - استدلال عقلى: كه ما ناچاريم براى توجيه يك امر حسى و مشهود امر نامحسوس ديگرى را فرض كنيم.

مثلا وجود x راگاهى به اين دليل مى‏پذيريم كه x را احساس مى‏كنيم كه در اين صورت چون x مشهود است پس وجود دارد» و يا اينكه ما ناچاريم براى توجيه y « محسوس‏» وجود x « نامحسوس‏» را فرض كنيم. ولى مادر پاسخ به اين سؤال كه «اين شى‏ء چيست؟» با مشاهده، توصيف يا تعريف سر و كار داريم از ديدگاه ارسطو ذات يك شى‏ء متعلق تعريف است و وجود يك شى‏ء متعلق اثبات مى‏باشد. و از راه شناخت چيستى يك شى‏ء به هيچ وجه نمى‏توان به شناخت هستى آن شى‏ء دست‏يافت او مى‏گويد: «اين واقعيت كه ماهيت انسان چيست، با اين واقعيت كه انسان وجود دارد، يكى نيست‏»

ارسطو شكى نداشت كه براى گذر از مرتبه ذات (تعريف) به مرتبه وجود بالفعل، فرد ناچار است كه بر وجود آن ذات استدلال كند:

«بنابراين هستى هر چيزى به عنوان واقع، موضوع استدلال است و اين روش واقعى علوم است زيرا هندسه‏دان معناى واژه مثلث را فرض مى‏كند، اما اين كه مثلث واجد بعضى از صفات است. بايد به اثبات آن بپردازد...» (14)

بنابراين تعريف به حوزه منطق مربوط مى‏شود و اثبات به حوزه مابعد الطبيعه و به هيچ روى نمى‏توان از منطق به سوى مابعد الطبيعه و از تعريف به سوى اثبات سير نمود.

ابن سينا نيز در اشارات همين موضع را اتخاذ نموده و مى‏گويد:

«اعلم انك قد تفهم معنى المثلث و تشك هل هو موصوف بالوجود فى الاعيان ام ليس؟ بعد ما تمثل عندك انه من خط و سطح و لم يتمثل لك انه موجود فى الاعيان.»

مرحوم خواجه نصير در شرح مى‏گويد:

«يريد الفرق بين ذات الشى‏ء و وجوده فى الاعيان...». (15)

توماس نيز در رساله «در باب هستى و ماهيت‏» مى‏گويد:

«اكنون هر ذات يا ماهيتى مى‏تواند، بدون اين كه چيزى در مورد وجودش شناخته شود، فهميده شود من مى‏توانم بدانم كه يك انسان يا يك سيمرغ چيست و با اين حال جاهل باشم كه آيا در خارج وجود دارد يا نه؟ از اين امر واضح مى‏شود كه فعليت هستى، متفاوت از ذات يا ماهيت است; مگر اينكه موجودى باشد كه ماهيت آن، عين فعليت وجودش باشد و فقط يك موجود مى‏تواند چنين باشد كه آن موجود نخستين است‏».

توماس مى‏گويد:

«موجودى وجود دارد; يعنى خدا كه ذات آن همان فعليت هستى است. اين امر توضيح مى‏دهد كه چرا بعضى از فيلسوفان را مى‏يابيم كه ادعا مى‏كنند خدا ماهيت‏يا ذات ندارد زيرا ماهيت او جداى از فعليت هستى او نيست و در واقع، نتيجه‏گيرى ابن سينا دقيقا چنين بوده است كه، موجود نخستين ماهيت ندارد». (16)