3- قبط طايفه اى از مردم بومى مصر, ساكنان اصلى مصر قديم .قبطى : منسوب به قبط, يك تن از
4- قبايل بدوى از عرب كه حدود قرن 4 ق .م .در قسمت جنوبى فلسطين سكنى گزيده و تمدنى 5- مـنـسـوب بـه سوريه , بين النهرين و بلاد شام , قومى از نژاد سامى كه در شمال بين النهرين و 6- ابـن حـجـر در جلد دوم الاصابة صفحه 802 مى گويد: ابن عباس سه سال و به قولى پنج سال 7- الاصابة , ابن حجر عسقلانى , ج 2, ص 84 و 85.جامع بيان العلم و فضله , از ابن عبدالبر, ج 1, ص 8- جامع بيان العلم و فضله , ج 1 ص 96.9- مسند احمد بن حنبل , ج 1 ص 252, 253, جامع بيان العلم و فضله از ابن عبدالبر, ج 1, ص 111 10- سيرة ابن هشام , ج 1, ص 320 ـ 321.11- همان ماخذ, ص 330 ـ 334.12- تفسير طبرى , ج 1, ص 138.13- تفسير طبرى , ج 4, ص 138.14- الاتقان سيوطى , ج 1, ص 9 س 34, كه مجاهد از ابن عباس درباره تشخيص آيات مكى قرآن از 15- همان ماخذ, ص 11.16- همان ماخذ, ص 19, س 13.17- همان ماخذ, ص 20, س 16.18- همان ماخذ, ص 27, س 4.19- تفسير طبرى , ج 3, ص 75, در صفحه 76 همين كتاب .در روايت ديگرى , عكرمه از ابن عباس
20- الاتقان سيوطى , ج 1, ص 11, س 3.21- همان ماخذ, ص 28, س 19.22- تفسير طبرى , ج 1, ص 399 و 400.23- هـمـان ماخذ, ص 390, شايد تعبير به نسخ در اين جا صحيح نباشد, چرا كه نسخ آن است كه 24- الاغانى , ابوالفرج اصفهانى , ج 1, ص 72.26- الاغانى , ابوالفرج اصفهانى , ج 10, ص 289.و تكرار آن در ص 290 و 27- همان ماخذ, ج 2, ص 192 و 193.28- همان ماخذ, ج 11, ص 5 .29- عيون الاخبار, ابن قتيبه , ج 2, ص 191.30- الاغانى , ج 1, ص 73.31- جامع بيان العلم وفضله , ج 1, ص 106.32- عيون الاخبار ابن قتيبه , ج 1, ص 37, س 3.33- تفسير طبرى , ج 2, ص 94.34- همان ماخذ, ج 3, ص 29.35- همان ماخذ, ج 1, ص 29.36- الاصابة , ابن حجر, ج 2, ص 812 .37- الاصابة , ابن حجر, ج 2, ص 812 .38- همان ماخذ .39- تفسير طبرى , ج 4, ص 208.40- همان ماخذ, ج 1, ص 24.41- همان ماخذ, ص 247.42- تفسير قرطبى , ج 1, ص 25.43- الاتقان سيوطى , ج 1, ص 121 و ص 134.45- همان ماخذ, ص 242.46- تفسير طبرى , ج 1, ص 281 .47- الاتقان سيوطى , ج 1, ص 115, س 29.48- هـمـان مـاخـذ, ص 120, س 5. سيوطى از صفحه 115 تا 121, ج 1 مطالبى را در مورد تفسير
49- تفسير طبرى , ج 14, ص 132.50- تفسير كشاف , زمخشرى , ج 2, ص 533 .51- مشكل القرآن و غريبه , ابن قتيبه , ج 1, ص 48.52- يـكـى از شـبـه هـاى قـبيله ازد كه به همان رفتند, اسلام آوردند و سپس مرتد شدند.اعلام 53- مشكل القرآن و غريبه , ابن عباس قتيبه , ج 2, ص 133.54- الاتقان , سيوطى , ج 1, ص 135, س 1.55- الاتقان , سيوطى , ج 1, ص 135, س 12.56- همان ماخذ, س 17.57- تفسير طبرى , ج 1, ص 6 .58- همان ماخذ, در همان جا.59- همان , ماخذ, ص 340.60- تفسير طبرى , ج 1, ص 146.61- همان ماخذ, ج 4, ص 107.62- تفسير طبرى , ج 1, ص 275.63- الاصابه , ابن حجر, ج 2, ص 807.64- جامع بيان العلم وفضله از عبدالبر, ج 2, ص 26.65- تفسير طبرى , ج 1, ص 104.66- تفسير طبرى , ج 3, ص 7 .67- الاتـقان , سيوطى , ج 2, ص 28, س 26, و در موطا مالك ج 1, صص 302 و 303 آمده است كه 68- جامع بيان العلم وفضله , از ابن عبدالبر, ج 2, ص 42.69- تفسير طبرى ج 1, ص 183.70- طبقات ابن سعد, ج 7, بخش اول , ص 161.71- تفسير طبرى , ج 17, ص 10.72- عيون الاخبار ابن عباس قتيبة , ج 1, ص 146.73- جامع بيان العلم وفضله , از ابن عباس عبدالبر, ج 1, ص 106.74- العرائس ثعلبى , ص 18.75- همان ماخذ, ص 24.76- عيون الاخبار, ابن قتيبه , ج 1, ص 76 .77- ياقوت در معجم البلدان , ج 1, ص 507, نقل مى كند كه ابن عباس گفت .بحرين از توابع عراق 78- الاصابه , ابن حجر, ج 2, ص 803 .80- تفسير طبرى , ج 3, ص 149.82- الاتقان سيوطى , ج 2, ص 126, س 31.83- اسد الغابة , ابن اثير, ج 3, ص 383.85- الاصابة , ابن حجر, ج 2, ص 804 .86- ظاهرا مراد اين است كه رفع سماوات به وسيله متعلق جار وبحرور است و در اصل استقرت
87- روايـات فراوانى در منابع اهل سنت و شيعه از شخص پيامبر(ص ) نقل شده كه نشان مى دهد
88- معجم الادباء ياقوت حموى , ج 19, ص 158 و 159.89- برگ سوم نسخه خطى مجاز القرآن ابوعبيده , عكس بردارى شده توسط دانشگاه عربى .90- حـسن بن عبداللّه مرزبانى سيرافى متوفاى 368 ه.ق در مناظره اى كه در معجم الادباء, ج 8 91- تفسير كشاف .92- مجاز القرآن ابوعبيده , برگ چهارم .93- همان ماخذ, برگ 4 و 5 .94- برگ 6 از مجاز القرآن ابوعبيده .95- تفسير مجمع البيان .96- به اعتبار اخير حرف جر به كار رفته است .م .97- كشاف .98- برگ 7 از كتاب مجاز القرآن ابوعبيده .99- برگ 39 از كتاب مجاز القرآن ابوعبيده .100- برگ 108 از كتاب مجاز القرآن ابوعبيد.101- برگ 163, همان ماخذ.102- برگ 20, همان ماخذ .103- برگ 69 و 70 از كتاب مجاز القرآن ابوعبيده .104- برگ 49 همان ماخذ .105- معجم الادباء, ياقوت , ج 19, صص 158 و 159.106- الاضداد, اصمعى , ص 64 ـ 65.107- اخبار النحويين البصريين , سيرافى , صص 58 و 67 از انتشارات فرنيس كرنكو.108- اخبار النحويين البصريين , سيرافى , ص 58 تا 67 .109- معجم الادباء, ج 19, صص 158 و 159.110- معجم الادباء, ج 7, ص 261.111- تفسير طبرى , ج 1, صص 44 و 45.112- معجم الادباء, ج 19, س 155.113- تفسير طبرى , ج 1, صص 62 و 63 و 109.114- هر دو مثال : ج 1, ص 54 ـ ج 1, ص 3 ـ 62 ـ ج 1, ص 109 از تفسير طبرى .115- نسخه خطى مشكل القرآن ابن قتيبه , برگه 9 .116- اين روايت را راويان خبر داده اند .117- معجم الادباء, ج 16, ص 255 .118- كشف الظنون , ج 1, ص 112.119- مـعجم الادباء, ج 6, ص 129.اين روايت را ناشر معجم الادباء از طبقات المفسرين داودى ص 120- مجاز القرآن ابوعبيده , ص 98, سوره اسراء.121- مجاز القرآن , ابوعبيده ورق 105, سوره مريم .122- كتاب , ثلاثة كتب فى الاضداد, ص 72.123- كتاب , ما اتفق لفظه واختلف معناه من القرآن , از مبرد, ص 2 .124- كتاب الاضداد فى اللغة , ص 2 .125- المزهر سيوطى , ج 2, ص 234.126- همان ماخذ.در همان جا.127- همان ماخذ, ص 228 .128- الاضداد, ابن انبارى , صص 235 و 236 و همچنين صفحات 260 و 261, 321 و 322.129- افـراد ديگرى نيز در اين باره كتاب نوشته اند به كشف الظنون ج /2, ص 367 و 368 مراجعه - الاضداد, ابوحاتم سجستانى , ص 88 .131- تاريكيهاى شب چون رو آورد و ظلمت و سياهى را بر شب حكمفرما سازد....132- الاضداد, ابوحاتم سجستانى , صص 97 و 98 .133- الاضـداد ابوحاتم سجستانى , صص , 114 و 115.فرزدق از شاعران برجسته عرب بوده و همه
134- تفسير طبرى , ج 16, ص 2 .135- نـبط يا انباط از قبايل بدوى عرب بودند كه تا قرن 4 ه.ق كوچ نشينى مى كردند و بعدها 136- مجاز القرآن ابوعبيده , ورقه 8 .137- المزهر, سيوطى , ج 1 ص 157.138- المزهر سيوطى , ج 1, ص 158 .139- همان ماخذ , ص 159.140- بـخشى از اين مشاجره را سيوطى در فصلى از كتاب اتقان , ج 2, ص 4 ـ 173 آورده و اندكى 141- الحيوان ج 1, ص 18, نشر عبدالسلام هارون .142- همان ماخذ, ص 3 ـ 142.143- البيان و التبين , ج 3, ص 7 ـ 375, نشر عبدالسلام هارون .144- الحيوان , ج 6, ص 200.145- الحيوان , ج 4, ص 12 ـ 210.146- الحيوان ج 5, ص 5 ـ 544 .147- همان ماخذ, ص 5 ـ 524: در زمينه اين تفكر كه براى راهنمايى بشر از آن استفاده مى كنند 148- الحيوان , ج 3, ص 299.149- البيان والتبين , ج 1, ص 79/ 80 .150- الـبـيـان والـتـبيين ج 8, و ص 7 ـ 9 و ما براى اين به كارگيرى ادبى مثالهاى گوناگونى 151- الحيوان , ج 3, ص 6 ـ 85.152- الحيوان , ج 6, ص 429 و نيز, ج 5, ص 240 و مثالهاى ديگر در كتاب البيان والبيين , ج 2, ص 153- جـمـع سـرقت است و سرقت ادبى اين است كه كسى سخن ديگران را به خود نسبت دهد و 154- الحيوان , از جاحظ, ج 3, ص 125.155- مـا آسـمـان پايين را با چراغهاى پر فروغى زينت داديم و آنها را تيرهايى براى شياطين قرار 157- شـرعا نوعى از خرق عادت است كه به پيامبران پيش از نبوت عطا مى شود, وجه تسميه اش
159- ترشيح : آماده شدن براى كارى پاورقى الحيوان , ج 6,
160- زيرا شريح بن اوس از شعرايى است كه جاهليت و اسلام را درك كرده و جاحظ از او شعرى در 161- الحيوان , جاحظ, ج 6, ص 281 ـ 272 .162- نفيل بن حبيب است چنان كه در سيره ابن هشام نقل شده است .163- الحيوان , ج 7, ص 196 ـ 200.164- الحيوان , ج 1, ص 207.165- الحيوان , ج 5, ص 5 ـ 542 .166- الحيوان , ج 2, ص 2 ـ 190, و گفتار جاحظ درباره حريت اراده در كتاب الحيوان , ج 1,ص 2 ـ 167- عـمـر الذباب اربعون يوما والذباب فى النار مگس فقط چهل روز عمر دارد و مگس در آتش 168- الحيوان , ج 3, ص 7 ـ 393.169- بـخـتـنصر, كسى است كه بيت المقدس را خراب كرد, اصمعى گفته : در اصل (غير عربى )
170- الحيوان , ج 2, ص 139.171- همان ماخذ, ج 4, ص 9 .172- الحيوان , ج 4, ص 6 ـ 435 در اين مورد, جاحظ در مسائل ديگرى نيز از معتزله انتقاد كرده , 173- اصـل صـرفـه : عـقـيـده بـه منصرف كردن خدا بندگانش را از آوردن مثل قرآن , از كتاب 174- الـحيوان , ج 4, ص 85 ـ 93.همچنين درباره آيات مسخ كه در قرآن وارد شده , دهريه به دو 175- الـحيوان , ج 4, ص 427 ـ 436.در همين ماخذ ج , 5, ص 69, جاحظ اشكالات مجوس راجع
176- ايـن حـديـث در كتاب لسان العرب , ماده خلل به اين عبارت است : ان اللّه يبعض البليغ من 177- الـبـيـان والـتـبيين ج 1, ص 3 ـ 270 و از مثالهاى احتجاج گران معتزلى با فرقه هاى ديگر 178- الـحـيوان , ج 3, ص 383 و در همين ماخذ, ج 4, ص 38 ـ 40 جاحظ مشاجره عقلى مى كند 179- تفصيل اين بحث در كتاب البيان والتبيين , ج 3, ص 6 ـ 290 آمده است .180- الحيوان , ج 7, ص 220 .181- رسـالـه مـفـاخـرة الـجـوارى والـفلمان , از مجموعه رسائل جاحظ, ج 2, ص 95 ـ 101, نشر 182- اين نظريه ظاهرا بدون دليل ذكر شده است .م .183- رساله مفاخره الجوارى والغلمان , ص 105, و در البيان والتبيين , ج 3, ص 5 ـ 7 نمونه هاى از 185- همان ماخذ, ج 5, ص 96, مثالهاى ديگر براى اين آگاهى 186- نـسـاة بـه ضـم اول و سكون سين , مقصود همان منسى ء است كه در قرآن ـ سوره توبه / 38 187- الحيوان , ج 7, ص 211 ـ 217, مثالهاى ديگر نيز در باره نگارش تفسير اجتماعى از جاحظ در 188- البيان والتبيين , ج 1,ص 178 ـ 98 .189- در كتاب الحيوان , ج 6, ص 35 مى نويسد: پس از اين , موارد شك و حالاتى را كه موجب شك
190- پرنده اى است بسيار ترسو كه به آن مثل مى زنند.فرهنگ جديد, منجد الطلاب
191- كـرمى است با سر سياه و بدن سرخ كه چوبهاى نازك را با لعاب دهانش به هم مى چسباند و 192- اليحوان , ج 1,ص 212 ـ 214.193- تنوط: مرغى خرد كه در جنگلهاى از برگ درختان تارها سازد و به شكل ماروره آنها را بافته 194- الحيوان , ج 1, ص 35 ـ 37 .195- الحيوان , ج 2, ص 114 ـ 116 .196- الحيوان , ج 2, ص 5 ـ 134 .197- الـحـيـوان , ج 5, ص 59, و از مثالهاى روش علمى معتزله , دو قصيده از بشر وجود دارد كه 198- گـيـاهـى اسـت خود رو و پرشاخ و برگ , بلنديش تا هشتاد سانتى متر مى رسد, برگهايش 199- درمنه يا درمنه , درمنه تركى گياهى است بيابانى و خود رو, داراى ساقه اى است و سخت و
200- الـحـيوان , ج 6, ص 399.جاحظ اين خبر را كه شايع شده بود كه دنبلان شتر و شقشقه اش
201- الحيوان , ج 4, ص 407 .202- الحيوان , ج 2, ص 11 ـ 110.203- گـروه اسـبـور مـاهـهاى دريايى مشهورى است كه جمله آنها, مرجان و سرغوس و سرب و 204- الحيوان , ج 4, ص 101.205- الحيوان , ج 4, ص 4 ـ 100 .206- الـحـيوان ج 4, ص 426.از نمونه هاى ديگرى كه چنين صورت علمى دارد, تفسير جاحظ از
207- ياقوت در معجم الادباء, ج 16, ص 74 مى نويسد كه جاحظ در بسيحان از نواحى بصره , نان و 208- كتاب الجاحظ, از شارل يللات , ص 100, چاپ دمشق , داراليقنطة العربيه 1961 م .209- به عنوان مثال جاحظ را مى بينيم كه در روش روان شناسانه , چگونه جد را با هزل در آميخته
211- البيان والتبيين , ج 1, ص 12 ـ 21 .212- الحيوان , ج 1, ص 62 .213- الحيوان , ج 2, ص 6 ـ 105 .214- الحيوان , ج 3, ص 228.215- الحيوان , ج 4, ص 39 ـ 4. مثال ديگر: جاحظ علت روانى ترس قوم فرعون از عصاى موسى را
لطفا منتظر باشید ...
