آفتاب داغ مزد استاد نيست سرپنجه عبابافان ناسور شده

قبل از سفر به استان بوشهر تحقيقاتي درخصوص صنايع‌دستي استان انجام شد و متوجه شديم به غير از رشته‌هايي مانند گليم و گبه، منبت، معرق، مينياتور و ... عبابافي نيز از صنايع‌دستي خاص استان است كه در روستايي دور افتاده و در كارگاه‌هاي ساده با دستگاه‌هاي نه چندان مدرن بافته مي‌شود.

در طول سفر از بوشهر به روستاي "كردوان" توانستيم اطلاعاتي مختصر و جامع از اين هنر كسب كنيم اما لازم بود كه خود از نزديك با نحوه كار هنرمندان اين ديار آشنا شويم.

به محض ورود به اين روستا، فضاي آرام و دور از هياهوي آن براي ما شهرنشينان كه به سر و صدا و هياهوي شهر عادت داريم كمي غير عادي بود، اما پس از مدتي آنچنان تحت تاثير فضاي حاكم بر روستا قرار گرفتيم كه ديگر تمايلي براي بازگشت به شهر نداشتيم.

پس از گذشتن از چند راه و بيراه به تنها كارگاه آموزشي عبابافي رسيديم. باور كردني نبود كه بافت عباهايي با آن ظرافت توسط چند دستگاه معمولي انجام شود. البته تلاش زنان و دختران روستايي براي جدا كردن مو از پشم هاي شتر را نبايد ناديده گرفت.

مي‌گويند قدمت عبابافي در استان بوشهر به 400 سال پيش باز مي‌گردد، اما به مرور زمان و به دليل بي‌توجهي مسئولان، اين صنعت فراموش شد تا چندي پيش كه معاونت صنايع‌دستي استان آن را مجددا احيا كرد و در حال حاضر در چند كارگاه روستاي "كردوان" عبابافي انجام مي‌شود.

عباي شتري استان بوشهر به لحاظ ثبات رنگ، لطافت و دوام پارچه آن مرغوبترين نوع عبا در كشورهاي عربي محسوب مي‌شود.

براي بافت عبا نخست موهاي داخل پشم‌ها از آن جدا و ريسيده شده و به صورت كلاف‌هاي بزرگ در مي‌آيد؛ سپس توسط دستگاه‌هاي مخصوص به دوك‌هاي كوچك تبديل مي‌شود و اين دوك‌ها داخل محفظه‌هاي فلزي كوچك به نام "نيز"(ماكو) قرار مي‌گيرد و آنگاه با دستگاه‌هايي شبيه دارهاي قالي بافته مي‌شود.

اغلب كارگاه‌هاي عبابافي فضاي كوچك اما جالبي دارند، به طوري كه ناخودآگاه پس از ورود انرژي آنها بازديدكنندگان را مجذوب خود مي‌كند، در كارگاه‌هاي عبابافي چندين جوان در حال ريسيدن نخ‌ و قرار دادن آنها داخل دوك‌ها هستند و بقيه نيز پشت دستگاه‌ها قرار مي‌گيرند تا بافت عبا را شروع كنند.

ساكنان بوشهر تاكيد داشتند كه در روستاهاي اين استان كارگاه‌هاي قديمي نيز وجود دارد. آنها درست مي‌گفتند. در روستاها به شكل باورنكردني عبا بافته مي‌شود با دستگاه‌هايي كه نيم آن در دل زمين و نيم ديگر بر روي زمين قرار گرفته است. پشم‌هاي ريسيده شده به وسيله طنابي به داخل حياط كشيده مي‌شود تا از آفتاب زمستاني جا نماند زيرا با پشم خيس نمي‌توان عبا بافت.

دستگاه ريسندگي كوچك و قديمي، شانه چوبي و ... در اين روستاها از قدمت چندين ساله برخوردارند و علاقه‌مندان را دست كم به 100 سال قبل مي‌برند.

يكي از بافندگان و استاد كاران عبابافي در روستاي كردوان درباره بافت عبا مي‌گويد: بافت عبا با پشم شتر، از صنايع‌دستي است كه در روستاي شهرستان دشتي استان بوشهر سابقه ديرينه دارد.

"غلامرضا زارعي" مي‌افزايد: اجرت توليد يك قواره پنج تا شش متري عبا كه تامين تمام مواد اوليه آن نيز بر عهده واسطه ‌است، براي بافنده ? ???? تا ? ???? هزار ريال هزينه دارد در حالي كه واسطه، همين عبا را به راحتي با قيمت سه ميليون ريال در بازارهاي عربي به فروش مي‌رساند.

وي اظهار مي‌دارد: عباي شتري بوشهر از بهترين و مرغوبترين بافت و نخ است كه به اين لحاظ نيز در داخل و خارج از كشور متقاضي فراواني دارد.

زارعي مي‌گويد: صنعت عبابافي صنعتي منحصربه‌فرد است كه در ميان روحانيون و كشورهاي حاشيه خليج فارس مشتريان بسياري دارد و امروزه به علت نبود حمايت‌هاي لازم در اين زمينه، بافت آن از رونق افتاده است.

اين هنرمند ادامه مي‌دهد: در بهترين حالت مي‌توان 6 تا 7 عبا در ماه بافت زيرا تنها مرحله نخ‌ريسي آن براي توليد يك كيلو نخ 3 ماه به طول مي‌انجامد كه مدت بسيار زيادي است.

وي نخ‌ريسي را مهمترين مشكل اين صنعت عنوان مي‌كند و مي‌افزايد: نخ‌ريسي مهمترين و طولاني‌ترين مرحله عبابافي به شمار مي‌رود و كار بسيار دشواري است زيرا جوانان حاضر به انجام آن نيستند و زنان پيري كه اكنون به اين كار مشغولند چشمانشان ضعيف شده و به دليل درآمد اندك آن ترجيح مي‌دهند در مزارع، گوجه‌چيني كنند تا نخ بريسند.

زارعي درخصوص مراحل بافت عبا چنين مي‌گويد: بعد از تهيه پشم آن را مي‌ريسند و به‌اصطلاح تاب مي‌دهند يعني تار و پود آن را از هم جدا مي‌كنند، دولا تار يك‌لا پود، پس از آن مرحله چله‌كشي و گره‌زني است كه به روي دار مي‌رود و بعد از يك هفته كار مي‌توان 6 مترونيم عبا را كه عرض آن 80 تا 85 سانتيمتر است، بافت.

وي با بيان اينكه دوك‌ها داخل محفظه‌اي به نام "فنه" قرار مي‌گيرند، توضيح مي‌دهد: تعداد دوك‌ها 10 تاست و دور هر دوك 60 دور نخ پيچيده مي‌شود.

زارعي ادامه مي‌دهد: طول هر عبا بين 160 تا 180 و عرض آن 75 تا 85 سانتيمتر است كه مي‌توان طول و عرض آن را به‌وسيله شانه بزرگتر كرد.

وي با اشاره به اينكه در قديم عرض كارها 75 سانتيمتر بود، مي‌افزايد: امروزه ما عرض كار را به 85 سانتيمتر رسانديم كه مي‌توان گفت به‌صورت استاندارد درآمده است.

اين هنرمند مي‌گويد: پشم مشكي يكي از كمياب‌ترين نوع پشم است كه بافت آن در كارگاه‌ها براي بافنده 200 تا 300 هزار تومان هزينه دارد.

وي تصريح مي‌كند: اين نوع عبا در كشورهاي حوزه خليج فارس طرفداران زيادي دارد و تمام آنها توسط سران و شيخ‌هاي عربي پيش‌خريد مي‌شود.

زارعي مي‌افزايد: هر چه نخ عبا ظريف‌تر باشد كار زيباتر مي‌شود و مشتري‌هاي بسياري هم خواهد داشت.

وي با بيان اينكه در طول سال حدود 150 عبا بافته مي‌شود، ادامه مي‌دهد: پارچه‌هاي آماده به تهران و قم فرستاده شده و پس از دوخته شدن در كشور توزيع و يا به كشورهاي مختلف صادر مي‌شود.

استاد عباباف بوشهري مي‌گويد: اكثر كارهاي توليدي سفارشي است، اما خود هنرمندان نيز كارهايي را توليد مي‌كنند كه خوشبختانه سريع به فروش مي‌رسد.

وي از كمبود استادكار به‌عنوان عمده‌ترين مشكلات اين هنر، ياد مي‌كند و مي‌گويد: به دليل گرايش جوانان به كارهاي مختلف، كمتر كسي براي يادگيري اين هنر وقت مي‌گذارد، اما به همت صنايع‌دستي استان بوشهر اين صنعت با آموزش‌ رايگان دوباره زنده شده و هم اكنون نيز 6 نفر در كارگاه‌هاي عبابافي حضور دارند.

زارعي در ادامه به وضعيت كارگاه‌هاي توليد عبابافي اشاره مي‌كند و مي‌گويد: در قديم دستگاه بافت عبا در گودي قرار مي‌گرفت و امكان جابه‌جايي آن وجود نداشت، اما دستگاه‌هاي جديد قابل حمل و كار با آنها آسانتر است.

هنرمند بوشهري با اشاره به حضور هنرمندان عباباف در نمايشگاه‌هاي مختلف استاني و سراسري، صنعت عبابافي را هنري منحصربه‌فرد مي‌داند كه در تمام نمايشگاه‌ها مورد استقبال قرار مي‌گيرد.

وي پاشو، دسته، زير دسته،اوزا، شانه، پنبا زن، نورد و نيز ماكو را از ابزار كار عبابافي مي‌داند و مي‌افزايد: در گذشته شانه‌هاي چوبي به وسيله استادكارها ساخته مي‌شد، اما به اين دليل كه به مرور زمان خراب و شكسته مي‌شد، شانه‌هاي فلزي جايگزين آن شد.

وي ادامه مي‌دهد: شانه‌هاي چوبي با ني‌هايي از كشور هند ساخته مي‌شد.

زارعي مي‌گويد: هنگام بافت عبا پشم بايد خشك و روبه‌روي آفتاب باشد زيرا پشم خيس به هم مي‌چسبد و كار خراب مي‌شود. وي تصريح مي‌كند: بيشتر بافت عبا به دليل پايين بودن رطوبت در تابستان انجام مي‌شود.

زارعي هنر عبابافي را موروثي مي‌داند و مي‌گويد: استادكاران قديمي اين هنر را از پدران خود ياد گرفته‌اند.