فاضل رابط، خوشنويس و تذهيب كار: هنر؛ جستجوي براي رسيدن به كمال

جواد احساني مقدم

فاضل رابط متولد 1349 شهرستان بهشهر و دانش آموخته رشته مديريت و فارغ التحصيل انجمن خوشنويسان ايران است. وي كه اكنون به عنوان دبير هنر در دبيرستان بهشهر فعاليت دارد، از جمله خوشنويسان قرآني است كه به واسطه آشنايي عميقش با خط و تذهيب، آثار ارزشمندي پديد آورده است.

چطور شد به خوشنويسي روي آوردهايد؟

در طول روزگاران وسپري شدن عمر گرانمايه آدمي، هر انساني در پي يافتن گمشده دروني خود براي رسيدن به كمال است، من نيز گمشده دروني خود را در عرصه بي تكلف هنر يافتم و اميدوارم عنايات حضرت حق همراهم باشد.

در پرداختن به هنر خوشنويسي چه چيزي مشوق شما بوده است؟

بر خلاف برخي از كساني كه همواره عده خاصي را مشوق خود ميدانند، سرگذشت استادان بزرگ و گرانقدر عرصه هنر باعث شوق و اشتياق شگرفي در من شده است، عزيزاني كه سراسر عمرشان را با عشق و دلسوختگي، با رنج و سختي و دلدادگي سپري كردند تا كاروان هنر و عرفان همواره در حركت باشد، سراسر زندگي اين بزرگان هر چند كه در حضور آنان تلمذ نكردهام، مشوقم بوده و البته در اين زمينه، تشويقهاي مادرم نيز براي ادامه دادن به اين فعاليت مؤثر بوده است.

چه رابطهاي ميان هنر خوشنويسي و قرآن وجود دارد و تأثير متقابل آنها بر همديگر چقدر است؟

در جهان سلام حضرت اميرمؤمنان علي (ع) نخستين كاتب وحي الهي و از اولين خوشنويسان و كاتبان وحي به شمار ميرود و در مذهب ما نگارش، خصوصأ نگارش آيات قراني از اهميت خاصي برخوردار است. با اين اوصاف، هنر خوشنويسي هنري است دروني و شخص خوشنويس تا آيينه درون را صيقل ندهد، نميتواند ادامه طريق داده و ره بپيمايد، پس اين شخص بايد ابتدا خود مراحل تزكيه را پشت سر بگذارد كه بتواند آيات الهي را به زيبايي و در شأن آن به نگارش در آورد و از اين رو، ميتوان گفت آيات قرآني هميشه باعث رونق و گسترش خوشنويسي بوده است.

از چه زماني به نگارش آيات قرآني مشغول هستيد؟

سابقه نگارش آيات قرآن و خوشنويسي من به سالها قبل بر ميگردد و شايد دقيق نتوانم زمان خاصي را براي آن ذكر كنم، از كودكي به اين هنر علاقه مند بودهام و در نوجواني نيز به آموختن بيشتر و بهتر آن پرداختهام و شايد بهتر باشد براي اين موضوع بيتي از حافظ شيرين سخن نقل كنم:

مي خور كه عاشقي نه به كسب است و اختيار اين موهيت رسيد ز ميراث فطرتم

آثار خوشنويسي شده خود را تا كنون در چند نمايشگاه شركت دادهايد؟

تا كنون در دوازده نمايشگاه حضور داشتهام كه از اين تعداد دو نمايشگاه به صورت انفرادي و سه نمايشگاه در تهران و هفت نمايشگاه جمعي در شهرستانها و مراكز ستادها بوده است.

خوشنويسي آيات قرآن چه تأثيري بر روحيه شما داشته است؟

سؤال بسيار جالبي كرديد. اما پاسخگويي به آن كمي دشوار به نظر ميرسد. چون اين يك مواجهه است و قابل توصيف نيست. به نظر من بايد توفيق پيدا كرد. چه چيزي بالاتر از آن زمان كه به ديدارت ميخوانند و از سر بنده نوازي جامي از ميناب مينوشانند. در آن وادي لطف طبع و خوبي اخلاق نصيب آدمي ميكنند و هنرمند هر دم براي چنين لحظهاي به شكرانه منتظر مينشيند و آنگاه است كه او خود فرمان ميراند و مينگارد و ما هيچ و ما نگاه.... .

عدهاي اعتقاد دارند هنر خوشنويسي ميتواند باعث جذب جوانان به سوي يك فعاليت مفيد قرآني باشد كه اين بحث در نهايت به آشنايي با دستورات و مفاهيم قرآني و عمل به آن منجر ميشود، نظر شما در اين مورد چيست؟

من هم بر همين اعتقادم، چون همواره فطرت انساني نيازمند مفاهيم ناب قرآني است، روح پاك جوانان امروز تشنه آن است. با اين توصيف اگر مفاهيم و آيات قرآني به شيوهاي نو و با نگارش زيبا در معرض ديد علاقمندان قرار گيرد، تلفيق نگارش، با آيات الهي ميتواند چشم نوازتر باشد و مورد پسند افتد. همان گونه كه خواندن قرآن با صوت زيبا و موسيقي خاص آن هر شيفتهاي را فرا ميخواند. حتي ميتوانم بگويم اين تأثير آنقدر زياد و مفيد است كه نگارش زيباي آيات الهي و بكار بردن صوت زيبا در قرائت آن ميتواند موارد اشتباه در رفتار و كردار را در آدمي متذكر شود.

هنر خوشنويسي را نزد كدام استاد مشق كردهايد؟

هنگامي كه مدرسه ميرفتم، به ط ور ذاتي از بهترين شاگردان خط بودم همچنين لطف خداوند بر سرم سايه افكند و از روي استعدادي ذاتي، سالها از روي خطوط خوشي كه از قدما و معاصرين به دستم ميرسيد، مشق ميكردم. پس از طي اين دوره و پس از اينكه آگاهي بيشتري در اين زمينه كسب كردم، به طور غير مستقيم از طريق برخي كتب منتشر شده از خطوط استاد غلامحسين اميرخاني بهدهمند شدم. سپس گرايش به خط شكسته باعث شد از محضر استاد اسرافيل شيرچي نيز استفاده كنم و علاوه بر ايشان خطوط شكسته استادان گذشته نيز سرمشق كارم قرار گيرد.

گويا شما به آموزش خوشنويسي نيز مشغول هستيدو شاگرداني نزد شما به يادگيري خوشنويسي مشغول هستند؟

بله در تهران برايم فرصتي پيش آمد تا در مدارس غير انتفاعي و دولتي به آموزش هنر و برخي دروس مرتبط با آن بپردازم و هم اكنون در پي آنم تا در شهرستان خودم با توجه به ضرورتي كه احساس ميشود، آنرا انجام دهم.

بيشتر به نگارش چه خطي علاقمند هستيد؟

پس از طي دورههاي انجمن خوشنويسان ايران و فارغ التحصيلي از آن مركز احساس كردم در زمينه خط شكسته نستعليق داراي استعداد بيشتري هستم. در اين بخش هم بسيار تلاش كردم تا به ظرايف آن آشنا شدم و پس از اينكه دريافتم خطم استواري بيشتري پيدا كرده، براي اشاعه و حفظ آن اقدام به برپايي نمايشگاه كردم چون هنوز با تلاشي كه از سوي استادان محترم در اين بخش صورت ميگيرد، جاي شناساندن دارد و بايد بسيار تلاش كرد و دليل ديگر اينكه با حفظ قواعد خاص و پيچيده آن، آزادي و كش و قوس يا به تعبير ديگر قول و غزل و شور و رحمت خداي لايزال مرا شيفته اين نوع خط كرد و از طرفي حركات موسيقايي خط شكسته نيز يكي ديگر از دلايل علاقه من به اين خط است.

تعريف شما از خوشنويسي آيات قرآن چيست؟

چنين قلم را خاكسارانه برداشتن و لعلش را به مركب آغشته كردن و آنرا در طريق سماع رهاندن به انتظار شنيدن آواي دوست و اينكه تا نياز نياوري و تمنا نكني، نتواني كه بستاني.

يك خوشنويس آيات قرآن بايد داراي چه خصوصياتي باشد؟

كسي كه در اين وادي قدم ميگذارد و اقدام به نگارش آيات الهي ميكند در صورتي ميتواند آثار بديع و چشم نواز پديد آورد و با خالق رابطه عاطفي و معنوي بر قرار كند كه داراي صفات و اخلاق نيكو باشد و هر چه را كه باعث نزديكي او به بزرگترين هنرمند آفرينش ميشود، به قدر وسع به كار بندد.

خوشنويس آيات قرآني براي پيشرفت در كارش بايد چه كاري انجام دهد؟

انجام هر كاري سختي و ملال به همراه دارد و بخش هنر مضاعف است خاصه هنر خوشنويسي. اما اين ملال با شكوه و البته ره آموزي است و به تعبيري هزار نكته غير حسن بيايد. به نظر من حال كه خداوند بر هنرمند منت نهاده و از ذات پاك خود به او امانتي سپرده بايد كه تنها از او خواست تا به سر منزل كمال و زيبايي رسيد و همچنين تمرين و ممارست نيز از شرايط اصلي است.

در كنار و حاشيه قطعات خوشنويسي شده شما آثار تذهيب و گل مرغ هم ديده ميشود، رابطه اين هنر با نگارش آيات قرآني را چگونه ميدانيد، و اگر اين آثار نيز هنر شماست آنرا چگونه آموختهايد؟

از زمانهاي گذشته نگارگري و تذهيب در خدمت نگارش آيات قرآني بوده و قرآن كريم مزين تذهيب بزرگان اين هنر شده است. تذهيب گل و مرغي كه از دوران صفويه به جا مانده فوق العاده زيبا ست و هر بيننده خوش ذوق و مشكل پسند را مسحور ميگرداند، من نيز در نگارش قرآن سعي كردهام از آنها الهام بگيرم و در كارهايم استفاده كنم زيرا بازنگاري برايم بسيار لذتبخش است. رنگهايي چون لاجوردي، ارغواني، فيروزهاي، سبز، قهوهاي و... كه از رنگهاي روحاني و آرامبخش است در هر يك از هنرهاي نگارگري، معماري سنتي، و حتي مركبهايي كه براي نگارش مورد استفاده قرار ميگيرد حضور شايستهاي دارند، مجلد هايي اينگونه كه زينت بخش كتابهاي قرآن است گواه آن است، در مورد بخش دوم سؤال شما بايد عرض كنم بخش عمدهاي از هنرها بصري است و بايد از طريق ديدن كسب شود، هنرمند هوشمندانه و خلاقانه از اين طريق به خلق آثار دست ميزند در اين مورد نيز لطف خداوند شامل حال من شده و در كنار خوشنويسي اقدام به نگارگري و تذهيب كردهام و به اذعان دوستان و بينندگان آثارم هماهنگي و هارموني بين اين دو هنر عميقاً ديده ميشود. چون احساس يكسان در هر دو هنر متفاوت بكار گرفته شده است.