جواد احساني مقدم حميدرضا اكبري، متولد 1357 دانشجوي سال چهارم رشته صنايع دستي از دانشگاه هنر و از خطاطان كتيبهنگار جوان كشور است كه در نهمين دوره از نمايشگاه بينالمللي قرآن كريم در بخش آثار دانشگاهي حضور دارد، با وي پيرامون شروع فعاليت هنري وي گفتوگويي داشتهايم كه بخشهايي از آن را ميخوانيد. در ابتدا كمي درباره شروع فعاليت خوشنويسي خود توضيح بدهيد؟خوشنويسي را از دوره راهنمايي و دبيرستان شروع و بعد از كسب مدرك ديپلم احساس كردم، اين كار با روح من عجين شده است، و از آن پس تمايل پيدا كردم اين كار را ادامه دهم. آشنايي من با اقلام سته مخصوصا خط ثلث تحت نظر استاد اسماعيل قوچاني، شاگرد مرحوم سيدحسن ميرخاني كه از بستگانم هستند، آغاز شد و بعد از ورود به دانشگاه هنر تهران با استاد خط ثلث در سبك ديگر، يعني سيدمهدي موحد آشنا شدم و كار را با ايشان دنبال كردم. همچنين بعد از گذشت چند سال و آشنايي با استاد حميد عجمي فراگيري خط معلي را نزد ايشان ادامه دادم.اغلب كارهاي هنري شما، در زمينه كتيبهنگاري است، لطفا تاريخچهاي از هنر كتيبهنگاري بيان كنيد.قبل از اينكه خط ابداع شود، بشر با زبان تصويري، صحبت ميكرد و براي برقراري ارتباط با ديگران القاء مفاهيم مورد نظرش، حكامي تصاويري بر روي سنگها در درون غارها پديد ميآورد و خط تصويري منشاء پيدايش خط هيروگليف مصري شد و در ادامه تغييرات خط، و بر شكلگيري خطوط مختلف جهان قديم تأثير گذاش از جمله خطهاي شكل يافته در طول زمان، خط كوفي است كه انواع مختلفي دارد و از جمله نويسندگان خط كوفي حضرت علي (ع) است كه اولين كاتب وحي بود و نمونههايي از قرآنهاي دست نوشته آن حضرت و نيز امام حسين (ع) و امام جعفر صادق (ع) درموزه آستان قدس رضوي، واقع در شهر مشهد، نگهداري ميشود. زماني كه معماري مساجد تكامل پيدا كرد، هنر كتيبهنگاري در دورههاي سلجوقي و تيموري و مخصوصا در دروه صفوي از برتري بالايي برخوردار شد و هنرمندان بري افزايش زيبايي معماي مساجد، از يك سري نقوش اسليمي و ختايي، در كتيبههايي كه به خط ثلث و كوفي يا هر دو نوشته شده بود، و به صورت تركيبي استفاده كردند.درجمع كاشيها، كاشي معرق اصالت بيشتري دارد كاشي زرين فام نيز، هم از لحاظ هنري و هم از حيث زحمتي كه هنرمند در ساخت آنها ميكشد، از اصالت بيشتري برخوردار است.در حال حاضر نيزدر معماري مساجد از اين هنر استفاده ميشود و از بين نرفته نسل به نسل گشته والان هرچه بهتر و كاملتر اجرا ميشود. مخصوصا در حال حاضر شاهد نمونههاي خوبي از اين هنر در حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) در كنار حروف و گرهچينيها هستيم. همچنين لازم به ذكر است كه اين كتيبهها منحصر به كاشي نميشود و در كارهاي چوبي نظير معرق، منبت و نيز در سنگتراشي از آن استفاده ميشود.اصولا كار كتيبهنگاري به چه صورت است ودر چند مرحله شكل ميگيرد؟ اغلب كتيبهها در جهت طول و به مساحت چندين متر نگاشته ميشود كه براي اطراف در ورودي يا محراب و اطراف صحن و رواق حرم به كار ميرود. گاهي نيز به صورت تك لوحهايي در شكلهاي هندسي مختلف به مناسبت محل نوشته ميشود.كار كتيبهنگاري دو مرحله دارد. در مرحله اول، كتيبهنگار بهوسيله پرگار طرح كمرنگي از كتيبه مورد نظرش را روي كاغذ را مينويسد و پس از اطمينان از صحت تركيببندي و مفردات آن، مجددا بهوسيله مركب كمرنگ و قلم پارويي يا قلم دانگ درشت، مجددا روي آن مينويسد و مرحله دوم، تكميل طرح بر روي كاشي يا معرق، منبت است، به عبارت ديگر طرح كشيده شده، سوزني شده و برروي كاشيهاي سفيد چيده شده قرار ميگيرد و بهوسيله گرده زغالي كه برروي كشي منتقل ميشود ادامه اين مرحله، قلمگيري طرح و لعاب گذاري و قرار دادن كاشي در كوره براي پختن است. در كتيبهنگاري و تركيببندي كتيبهها، خط ثلث يك ويژگي خيلي خوب نسبت ساير خطوط دارد و آن، استواري است. چون خط ثلث با كاشي كاريها و طرحهاي نقاشي و رنگها آهنگي خاصي پيدا ميكند كه خطوط ديگر فاقد آن است. همچنين خط ثلث درشت اندام و با حركت گرم گوناگون از فاصله دور چشمگيرتر و باشكوهتر است به اين جهت، و اغلب كتيبهها با اين خط نوشته ميشود.چند نفر ازاستاداني را كه در زمينه كتيبهنگاري قبلا كار كردهاند يا الان فعاليت دارند، نام ببريد؟در حال حاضر مشهورترين كتيبهنگار، استاد موحد است كه كتيبههاي ضريح جديد حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) را طراحي و كار كرده. استاد اسماعيل قوچاني هم كارهاي فريادي در مساجد مختلف كشور انجام داده.استاد قنبري، استاد بني رضي، استاد حاكم، استاد صمدي، مرحوم حبيبالله فضايلي، استاد بغدادي، استاد محمد شوقي و استاد حقي ديگر اساتيد اين هنر هستند همچنين در كشور پاكستان استاد رشيد بت را ميتوان نام برد.از جمله اساتيد قديمي اين هنر در دروه صفوي؛ حافظ هروي، عليرضا عباسي، باقر بنا، محمدمحسن امامي، قابل اشارهاند، كه آثارشان بيشتر دراصفهان محفوظ مانده است. همچنين از استادان دوره قاجار ميتوان محمدباقر شريف شيرازي را نام برد. كار كتيبهنگاري از چه زماني به شكل امروزي شروع شده است؟نميتوان يك مبداء زماني خاصي براي شروع هنر كتيبهنگاري تعيين كرد و ظاهرا در پي نكامل خط و كاربردي شدن آن كتيبه نگاري نيز شكل گرفته است. در زمانهاي گذشته هنرهاي تزئيني و دكوراتيو كه در حال حاضر داريم، بيشتر جنبه كاربردي داشت، شايد الان يك ظرف سفالي را به عنوان ظروف تزئيني استفاده كنيم، اما در گذشتههاي دور بعنوان يك ابزار كاربردي در منازل مورد استفاده قرار ميگرفت.كتيبهنگاري چه كاربردي دارد؟كاربرديترين نقش كتيبهنگاري همان تزئيني بودن نقوش آن است كه فضاي روحاني و معنوي مكانهاي مذهبي و خصوصا فضاهاي بيروني و داخلي مساجد و بقاع متبركه ميدهد.يك نكته در رابطه با محتواي كتيبهها، بخصوص كتيبههاي خط ثلث بايد ذكر شد و آنهم اينكه غالبا كتيبهها داراي تركيبهاي پيچيدهاي است و احتمال دارد عامه مردم به راحتي نتواند آنها را بخوانند. ولي در برخورد اوليه با آن تصوير درگير با يك حالت معنوي و روحاني ميشوند و شايد فلسفه اصلي استفاده از كتيبهنگاري در مساجد و زيارتگاهها همين امر باشد.يكي ديگر از دلايل استفاده از خط ثلث در كتيبهنگاري آن است كه مراجع تقليدت دراين زمينه معتقدند خود كتيبه در اطراف محراب و جلوي شخص نمازگزار باعث از بين رفتن تمركز حواس نمازگزار ميشود و به اين جهت، خط ثلث با توجه به ويژگيهاي تركيبي آن كه ناخواناست، اين حالت رااز بين ميبرد و چون شخص به راحتي نميتواند آن را بخواند و فقط بعنوان يك تصوير معنوي باعث ايجاد حالت روحاني در او ميشود اين مشكل نيز حل شده است.هنر كتيبهنگاري چه جايگاهي درفرهنگ اسلامي كشورمان دارد؟ ملت ايران داراي اصالتي است مذهبي قوي است و خطوط اصلي ما نستعليق و شكسته نستعليق است و از لحاظ ادبي نيز براي اينكه آثار بزرگان ادبيات فقط و نسل به نسل منتقل شود، خوشنويسان بسياري از آثار آنها را بصورت زيبا نوشتهاند و آن نوشتهها چون به صورت يك اثر هنري درآمد و آثار هنري انرژي زاست، كه خوشنويسان باعث حفظ آن آثار ادبي شده است. از طرف ديگر چون كشور ما يك كشور اسلامي و داراي اصالتهاي مذهبي و معنوي است، آنچه گفته شد، در نگارش نيز مصداق پيدا ميكند. اگر قرآن در يك قالب هنري ارايه شود، هنري بودن و همچنين آسماني بودن قرآن دست به دست هم ميدهد تا كلام وحي بهتر حفظ شود.چه كسي مشوق شما در ادامه اين كار بود، و اصولا چه هدفي از فعاليت اين رشته هنري تعقيب ميكنيد؟ جا دارد از مادر مرحومم كه مربي قرآن و مشوق اصلي من بود، يادكنم و متذكر شوم وي عامل اصلي حركت من در اين راه بود. مسئله مهمي كه نبايد ناگفته گذاشت اينكه امروزه بهعنوان ثال در هنر نقاشي مردم به سمت هنر مدرين غرب گرايش يافته و اصولا دوست دارند همه چيز را به شكل امروزي داشته باشند. اما در عين حال اصالتهاي خودشان را نيز دوست دارند و علاقهمندند اصالتها حفظ شود ولي امروزي پيش برود. با توجه به اين موضوع، همچنين بهعنوان يك دانشجوي دانشگاه هنر و آشنا با موضوعات روز، سعي كردهام اين نكته را در آثارم دخالت بدهم تا حد ممكن از تكرار مكررات بپرهيزم و تغييراتي در تركيبات قالبهاي سنتي بدهم، تا باعث جذب مخاطبان به آن هنر شود و تجربه به من ثابت كرده و همين تازهگي باعث حفظ اثر ميشود. شما تاكنون در چند نمايشگاه داخلي و خارجي حضور داشتهايد؟تاكنون پنج نمايشگاه انفرادي از آثارم در داخل كشور برگزار شده و در 7 نمايشگاه جمعي نيز حضور داشتهام و در چهارمين فستيوال هنري مقاطع متوسطه كل كشور در رشته خط ثلث رتبه اول را كسب كردهام. در نمايشگاههاي خارجي نيز با شركت در نمايشگاه جمعي در كشورهاي سوريه، پاكستان، تركيه، مالزي و عربستان حضور داشتم و همچنين در هشتمين دوره از نمايشگاه بينالمللي قرآن كريم نيز حضور داشتم و در بخش جوانان، رتبه دوم را به دست آوردم
لطفا منتظر باشید ...
