لطفا منتظر باشید ...
معرفي صنايع دستي يزد
از زمانهاي بسيار دور زندگي مردم استان يزد، با صنايع دستي عجين بوده است و تا امروز اين صنايع مورد توجه صنعتگران، هنرمندان و مردم هنرشناس كشور و جهان قرار دارد.
به گزارش خبرگزاري فارس در يزد ، اين استان ،با موقعيت خا ص آب و هوايي ، وضعيت اقتصادي و دور افتادگي از مركز ، از علتهاي روي آوردن مردم به صنا يع دستي بوده كه اين صنايع از زمانهاي بسيار دور تا به امروز مورد توجه صنعتگران، هنرمندان و مردم هنر شناس كشور و جهان قرار دارد .
گرچه بسياري از اين صنايع به فراموشي سپرده شده و يا درحال حاضر با پيشرفت فن آوري اين صنايع از شكل و فرم اصلي خود خارج شده است، اما بازهم در بازارهاي شهر و كارگاههاي صنايع دستي مي توان تاريخ گذشته و هنر يزدي ها را مشاهده نمود.
در اين گفتار به برخي از صنايع دستي اصيل خطه كوير يزد و آثار دستي هنرمندان اين استان را اشاره مي نماييم تا مورد توجه و كنكاش بيشتر هنرمندان و هنردوستان قرارگيرد.
قالي بافي :
عمده ترين صنعت دستي يزد، فرشبافي است . هم اكنون در استان يزد ، نزديك به 65 هزار دارقالي برپاست و 130 هزارنفر بافنده به اين هنر ديرينه اشتغال دارند ، توليد متوسط 5 متر مربع در سا ل به ازاي هر بافنده حاصل آن است .
از توليدات قالي دستباف استان پنج درصد مصرف داخل استان ، 45 درصد خارج از استان و 50 درصد راهي بازارهاي خارج از كشور مي شود .
قاليها در اندازه هاي 3 در 4 ، 5/2 در 5/3 ، 3 در2 ، 5/2 در 5/2 و 1 در1 توليد مي شود ، اما سفارش مشتريان نيز در تغيير اين اندازه ها مؤثر است .
نقشه هاي اصيل فرش يزد به نامهاي هراتي ، گل وماهي ، سردار جنگل ، كرماني و نقوش مشابه است . 75 درصد فرش استان از خامه ي پشم و 25 درصد از خامه ي كرك بافته مي شود .
زيلو بافي :
از ديگر زيراندازهاي معروف استان زيلو است، زيلو يكي از مناسبترين و بادوامترين كف پوشها ، به ويژه براي مناطق كويري است .
مركز زيلو بافي استان ، شهرستان ميبد است كه تا مدتها پيش مخارج صدها خانوار از توليد آن تامين مي شد.
قدمت زيلو بافي در اين شهر به دوره پيش از اسلام مي رسد و قديمي ترين زيلو ،با قرنها سابقه ي بافت هم اكنون در مسجد جامع ميبد است .
زماني تعداد بافندگان زيلو حدود1 هزار و 500 نفر بود و بر سر هر كوي و برزني آهنگ كوبيدن شانه ي زيلو بافي بيانگر حيات اقتصادي و شكوفايي اين صنعت بود .
زيلو از نخ پنبه اي بافته مي شود ، در بافت آن طرحها و نقشهاي شايان توجهي به كار مي رود و رنگها غالبا آبي و سفيد است كه گاهي از قرمز و نارنجي و سبز هم استفاده مي شود .
هم اكنون زيلو هاي مرغوب به نام زيلوي نفتا ل شهرت دارند . در حال حاضر بيشتر توليد زيلو به مصرف كفپوش مساجد و تكايا مي رسد . نقشهاي زيلو به نامهاي پرت توره ، زلفك ، ركنه دوني ( ركن الدين ) ، هشت پر كوچك و هشت پر بزرگ ، بند رومي و كليد مشهورند .
زيلو غالبا با سفارش قبلي بازرگانان و اشخاص بافته مي شده و در گذشته يكي از اقلام مهم تجارت استان بوده است .
شعر بافي:
اين صنعت داراي رشته هاي مختلف است . اساس كار شعربافان دستگاههاي چوبي است كه به اقتضاي نوع توليد در ابعاد مختلف طراحي وساخته مي شود .
ابتدا زنان خانه دار بر روي اين دستگاهها كار مي كردند و شايد ابتكار اختراعش نيز از آنان باشد ، اما در مراحل بعدي كار به صورت كار گاهي و مردانه در آمد .
تا چند سال پيش صداي كار اين دستگاهها ، در كوچه هاي پيچ در پيچ يزد به گوش مي رسد و به آن شعر بافي مي گفتند كه طرح كلي آن دستگاهها از دو نورد ، تعدادي پدال ( پوشال ) شانه ، ورد ، ميل ميلك تشكيل شده كه در هر محل اسامي ويژه خود را دارند .
كارهاي « شعر بافي » متنوع و دست بافته هاي آن بدين گونه است :
ترمه :
ترمه پارچه اي است در نهايت زيبايي كه تار آن از ابريشم طبيعي تابيده و پودش از ابريشم ، نخ ، پشم و كرك الوان است .
در قديم ترمه را با انگشتان دست مي بافتند و هم از اين جهت به انگشت با ف هم شهرت داشت . اما در حا ل حاضر توليد آن نيمه دستي است .
ترمه در انواع شا ل چارقدي ، شال بندي ، شال راه راه ، شال محرمات ، شال اتابكي ، شا ل كشميري ، شال رضايي ، شال اميري و شا ل يزدي بافته مي شود . نقشهاي عمده ي ترمه ، بته جقه ، شاخ گوزني ، گل شاه عباسي ( گل محمدي ) است .
اين صنعت در ايران سابقه اي 400 ساله دارد و ابتدا توسط زردشتيان از آن براي تهيه ي شلوارهاي كبري كه مخصوص مجالس جشن و عروسي شان است ، بهره مي گرفتند .
زري:
از بافته هاي قديمي است و قدمت آن به دوره ساسانيا ن مي رسد . مراكز عمده ي توليد آن در گذشته اصفهان ، ابيانه ، يزد و كاشان بوده است . ماده ي اوليه آن ابريشم طبيعي ونخ زري است .
مخمل:
توليد اين پارچه كه به طور دستبا ف در يزد انجام مي شود ، بافته نفيسي را به دست مي دهد كه هر بيننده اي را به تحسين وا مي دارد . در بافت مخمل از ابريشم طبيعي استفاده مي شود .
شمد:
نوعي پارچه نازك است كه در بافت آن نخ پنبه يا ابريشم مصنوعي ويسكوز به كار رفته و در فصل تابستان به عنوان رواند از از آن استفاده مي كنند . شمد اغلب داراي نقشهاي ساده به صورت چهار خانه است .
چادر شب:
چادر شب نوعي ديگر از دست بافته هايي است كه در شهرستان يزد ، اردكان و بخش زارچ مي بافند .
دو نوع چادر شب توليد مي شود : نوع اول كه نازك و منقوش است و به نام چادر شب رختخواب پيچ معروف است.
نوع دوم كه ضخامت بيشتري داشته و چادر شب صحرايي نام دارد كه براي حمل علوفه و محصولات كشاورزي استفاده مي شود و داراي نقشهاي راه راه است . توليد اين بافته ها در ابعاد 90 در 90 است كه به عنوان سفره نيز از آن استفاده مي شود .
دستمال
دستمال يزدي در ابعاد مختلف و طرحهاي متنوع براي مصارف گوناگون توليد مي شود . انواع اين دستمال ها به نامهاي عشايري ، ابريشمي ، ومرسريزه معروفست .
ماده اوليه اين بافته ها فعلا ابريشم مصنوعي ( ويسكوز ) است .
دارايي ( ايكات )
دارايي از با فته هاي زيبا و ويژه يزد است . براي تهيه دارايي نخهاي تار را قبل از بافت به روشهاي خاص رنگ مي كنند كه به تدريج رنگها در حين بافت مشخص مي شود .
ماده اوليه آن ابريشم طبيعي بوده ولي در حال حاضر نخ ويسكوز است .
روتختي
از ديگر فرآورده هاي كارگاههاي دستبافي ، توليد انواع روتختي در ابعاد 240 در 300 سانتيمتر است . ماده اوليه آن از نخ ويسكوز و پشم است .
خورجين بافي ( لبافي )
بافت خورجين كه وسيله ايست براي حمل بار ، از قديم در شهرهاي اشكذر و اردكان معمول بوده است. خور جين بر روي دارهاي عمودي و شبيه زيلو با نقش كمتري بافته مي شود .
ماده اوليه خورجين نخ پنبه اي است .
جيم
جيم بافته اي ساده و يكرنگ است ، مانند ارمك و كرباس كه به وسيله زنان در خانه توليد مي شود . ماده اوليه آن نخ پنبه اي است و براي تهيه لباس ( عمدتا شلوار ) از آن استفاده مي شود .
سجاده
از سجاده براي اداي فريضه ي نماز استفاده مي شود و طرح ورنگ خاص خودش را دارد .
ماده اوليه آن نخ پنبه اي است كه در رنگهاي سياه و آبي توليد مي شود .
پتو
توليد پتوي دستباف در بخشهاي اشكذر و خرانق به طور خانگي توسط زنان مرسوم است . ابعاد بافت ، نواري است به عرض 50 و طول 22 متر كه بعد از چهار تكه شدن به هم دوخته شده ، پتو به دست مي آيد .
بقچه ، لنگ
اين بافته ها بيشتر به صورت پارچه هاي الوان و با رنگهاي شاد در ابعاد 150 در 110 سانتيمتر توليد مي شود كه بيشتر به مصرف بقچه و لنگ حمام مي رسد . براي بافت لنگ غا لبا از نخ پنبه اي استفاده مي شود.
احرامي:
پارچه ي « احرامي » با تارو پود پنبه اي معمولا در اندازه ي 70 در 100 سانتيمتر و 120 در 90 سانتيمتر تهيه مي شود ، اين پارچه بيشتر مورد مصرف حجاج قرار مي گيرد .
قناويز:
قناويز نوعي پارچه است كه در گذشته در يزد بافته مي شده ولي در حال حاضر توليد نمي شود . نخ مورد اين پارچه ابريشم است .
دنداني :
دنداني يا گل خورد كه به جامه ي زردشتيان يزد شهرت دارد ، داراي شيوه ي بافتي ظاهرا ساده اما پر زحمت است.
شال بافي
تهيه پارچه اي به نام « شال » نيز در شهر يزد در گذشته معمول بوده كه به صورت كارگاهي توليد مي شده . قسمت عمده مواد اوليه آن نخ پنبه اي است .
در بسياري از مناطق روستايي كه بافندگي در آنها رواج دارد تهيه نوعي سفره مربع شكل در ابعاد 90 در90 سانتيمترنيز رايج است . براي تهيه اين نوع سفره از نخ پنبه اي كارخانه اي نمره 10 توسط زنان به صورت خانگي ويا دستگاه چاله اي ( با شانه ي بيست ) بافته و توسط خود بافنده رنگرزي مي شود .
رو فرشي
نوعي پارچه نخ پنبه اي كه معمولا با عرض 96 سا نتيمتر و به رنگهاي سياه و سفيد يا آبي و سفيد به صورت راه راه بافته ميشود وبه تناسب سطح فرش به عنوان رو فرشي از آن استفاده ميكنند .مصرف اين پارچه امروزه كاهش يا فته است .
از ديگر فرآورده هاي شعر بافي يزد ميتوان به پلاس ، ارمك و كرباس اشاره كرد .
سفال و سراميك
سفالگري از قديمي ترين و شايد نخستين صنعت دست ساخت بشر از خاك بوده كه قدمت ان در ايران به6000 سال قبل از ميلاد ميرسد . ميبد مركز مهم سفال و سراميك استان يزد است كه عمده فعاليتهاي سفال وسراميك درآنجا متمركز شده است .در اصطلاح محلي به توليدات سفال كواره مي گويند .
با استفاده از منابع گل رس و با برخورداري از قرنها تجربه و كارآزمودگي توليد انواع ظروف سفالي وسراميكي در ميبد رواج دارد.
بخش عمده اي از سفالينه هاي ميبد در داخل استان مصرف مي گردد و بخشي نيز راهي بازارهاي داخلي و خارجي مي شود .
سفال وسراميك ميبد با نقشهاي اصيل مرغ و ماهي، خورشيدخانم شهرت دارد .
كواره هاي ساخت ميبد اساسا سه گونه سفا ل ساده بي لعاب، سفال لعابدار واشيا كاشي و سراميك است.
گيوه بافي
زنان روستايي در اوقات بيكاري خود با استفاده از ابزارهاي ساده ، رويه گيوه مي بافند و يا به قول خودشان مي چينند .
در مناطقي چون تفت ، مهريز ، نير ، خونزا ، بغدادآباد و بهاباد هنوز فعاليت گيوه چيني ادامه دارد . ماده اوليه گيوه نخ پنبه اي است . پس از مرحله با فت ، رويه بايستي به تخت دوخته شود . كار تهيه تخت و دوخت بوسيله مردان انجام مي شود كه به آن تخت كشي مي گويند .
آهنگري ( چيلانگري )
آهنگران قديمي يزد با استفاده از وسايلي ساده نظير دم و انبر و چكش به توليد ابزار آلات مورد نياز مردم چون قپان ، قند چين ، چاقو ، زنجير ، انبر ، قفل و كارد مي پردازند كه مركز اين كار در نواحي مهريز ، عقدا ، ندوشن ،سخويد ، اردكان و خضر آباد است .
حصيربافي
حصير بافي با بافت بوريا از قديمي ترين صنايع دستي در ايران است . در استان يزد در مناطقي چون بافق ، بهاباد ، مباركه و روستاي زردين اردكان با فت حصير با استفاده از الياف درخت خرما رواج دارد انواع توليدات آنها شامل : حصير زيرانداز ، انواع كلاه ، بادبزن ، جارو ، سبد وپادري است .
كاشي سازي
مقصود كاشي هاي زيبا و گوناگون سنتي است كه در معماري بناها به كار ميرود و حاصل كار صنعتگران و هنرمندان اين رشته است .اين هنر در استان يزد قدمتي 700ساله دارد . هنرمندان ابتدا اشكال مورد نظر كاشي را تهيه وسپس بر روي آنها نقاشي و لعاب و پخت ميكنند .
از انواع كاشي ها مي توان به كاشي يزدي ، كاشي كمك ، كاشي شبكه ، كاشي شش گوش ، كاشي حاشيه ، كاشي كمند ، جوك وكاشي هفت رنگ اشاره نمود.
سريشم سازي
سريشم نوعي چسب حيواني است . براي ساخت سريشم ، نخست ضايعات پوست و استخوان و پيه را در پاتيل مي پزند وبه صورت مايع غليظي در آورده و پس از پهن وخشك كردن ، بسته بندي شده آماده مصرف مي گردد بيشتر به مصرف خاتم كاري مي آيد . مهريز از جمله مراكز توليد سريشم است.
از ديگر صنايع دستي استان يزد مي توان به قلم زني، شيشه گري،بافت پادري ، كف پوش و چرم سازي، موتابي و نمد مالي اشاره كرد.
