رازهاي تقدس عدد هفت

رازهاي تقدس عدد هفت در فرهنگ ايراني

شيرين احمدي _ قديمي ترين قومي كه به عدد هفت توجه كرد، قوم سومر بود. آنها همچنين نخستين قومي بودند كه براي نخستين بار متوجه سيارات شدند و آنها را به صورت ارباب انواع و خدايان پرستيدند. از همان دوران، سومري ها متوجه هفت تايي بودن بعضي عوامل طبيعي مانند سياره هاي مكشوف جهان باستان، همچنين تعداد رنگ هاي اصلي شدند و آن را مويد رجحان و جنبه ماوراءالطبيعي عدد هفت دانستند.

پس از آن نيز عدد هفت در مذاهب، تاريخ جهان و در تصوف و سنن و آداب اهميت زياد داشته و شماره بسياري از امور و عوامل طبيعي «هفت» بوده است.

همچنين در ميان اقوام هند و اروپايي تقدس عدد هفت آشكار است و در يونان باستان اين عدد مخصوص آپولون،خداوند طبابت، شعر و صنعت است.

نشانه هاي قداست عدد هفت در ايران

تاثير اين عدد به ويژه در فرهنگ ايران بسيار چشمگير بوده است. قداست اين عدد در آيين مهري سبب شده است كه مدارج رسيدن به كمال در اين آيين، همانند تصوف دوره اسلامي و مذهب اسماعيلي، هفت تا باشد . بالاترين درجه آنها «پير» ناميده شده است. اين هفت درجه در ادبيات فارسي نيز بازمانده و «پير هفت خط» يا «پير مغان» در دير مغان بالاترين درجه را ميان آنها داراست. در تاريخ ايران و بناهاي بازمانده از دوره هاي تاريخي گوناگون، جا به جا توجه به عدد هفت مشهود است. دور تا دور قلعه همدان (هگمتانه) پايتخت مادها، داراي هفت ديوار بوده است كه كنگره هايي به رنگ هاي مختلف داشته اند. داريوش با شش تن ديگر از نجباي ايران هفت تني را تشكيل دادند كه دست به دست هم دادند و گئومات مغ كه در زمان كمبوجيه پادشاه هخامنشي قيام و سه ماه بر مردم حكومت كرد را از تخت پادشاهي سرنگون كردند.هفت يار در بين راه هفت جفت كركس ديدند و آنها را به فال نيك گرفتند. در دوره هخامنشي هفت قبيله معروف در فارس مي زيستند. قبر كوروش در دشت مرغاب روي يك سكو قرار گرفته كه داراي هفت پله است. در نقوش نقش رستم بالاي گور داريوش در دو طرف، شش نفر وجود دارند كه با خود مجسمه داريوش، هفت نقش را تشكيل داده اند. در دوره ساساني نيز هفت طايفه از نجباي ايران ممكلت داري را در اختيار داشتند . همچنين در نوروز روي خوانچه اي، هفت شاخه از درخت هاي مقدس مثل زيتون، انار، بيد و ... مي گذاشته اند و در هفت پياله سكه سفيد و نو مي انداختند. هفت سين در سفره نوروز بازمانده اين رسم كهن است. هفت پيكر، كه عبارت است از افسانه هفت زن بهرام گور، در فرهنگ ايران معروف بوده و نظامي آن را به رشته نظم در آورده است.

راز آفريني عدد هفت در اديان ديگر

به نظر مي رسد كه بسياري از فرهنگ ها و اديان عدد هفت را كامل ترين عدد دانسته اند، به ويژه به دليل ارتباط عدد هفت با آفرينش.بنابر روايت تورات، آفرينش عالم در شش روز يا شش مرحله تمام شد و روز هفتم را خداوند به آرامش گذراند. در بسياري از فرهنگ هاي ديگر نيز عقايدي مشابه در مورد آفرينش ابراز شده است. همچنين هفت سياره معروف كه گذشتگان تاثير آنها را بر چهار عنصر طبيعت (آب، باد، خاك، آتش) موجب پيدايش كل موجودات عالم مي دانستند سبب شده است كه اين عدد در نظر بسياري از اقوام و ملل تقدس يابد و در ابعاد زندگي مادي و معنوي آنها تاثير بگذارد.

عدد هفت در پهنه ادب فارسي و شواهد شعري

يكي از مفاهيمي كه در متون ادب فارسي فراوان وجود دارد،هفت اقليم يا هفت بوم است. در گات ها از هفت بوم و در بخش هاي ديگر اوستا از هفت كشور سخن به ميان آمده است. بنا بر روايات روزي كه تيشتر، ايزد باران و رزق و روزي در ايران باستان، بارندگي را آغاز كرد، نصف جهان را آب گرفت و زمين به هفت كشور تقسيم شد. هر يك از اين هفت اقليم نام مخصوص به خود را دارند. مهم ترين اين اقليم ها را كه در مركز عالم نيز قرار دارد، خونيرث (Xvanirutha) مي نامند و سرزمين ايراني ها در آن قرار دارد.

(سعدي)

هفت اختر نيز يكي ديگر از مفاهيم تركيبي با عدد هفت است كه در ادبيات فارسي از آن استفاده شده است.از آن با عناويني چون هفت آينه، اجرام، اژدها، بانو، پدر، سالار، سياره، ستاره نيز ياد مي كنند و شامل قمر، عطارد، زهره، شمس، مريخ، مشتري و زحل مي شود و هر كدام از آنها در يك طبقه آسمان قرار دارند.

(ناصر خسرو)

منابع:

1 _ يشت ها، ابراهيم پورداود، انجمن ايران ليگ، 2 ج، بمبئي، 1928م.

2 _ اساطير ايران، مهرداد بهار، تهران، بنياد فرهنگ ايران.

3 _ مينوي فرد، ترجمه احمد تفضلي، تهران، بنياد فرهنگ ايران، 1354.

4 _ فرهنگ نام هاي اوستا، هاشم رضي، تهران، انتشارات فروهر، 3 جلد، 1346