يكي از قديمي ترين انواع رودوزي ها در گيلان كه پيشينه آن حتي به سال هاي 550 تا 330 پيش از ميلاد مي رسد، قلابدوزي يا رشتي دوزي است در اين دوخت، زمينه پارچه از جنس ماهوت به وسيله نخ هاي ابريشمي رنگارنگ با نقوشي زيبا، بديع و اصيل تزيين مي شود. قلابدوزي از زمان هاي بسيار دور در گيلان خصوصاً در رشت از رونق خاصي برخوردار بوده و هنوز از درخشان ترين جلوه هاي هنر تزييني اين سرزمين است. در همه نمونه هاي قلابدوزي، نقوش به صورتي زيبا و ماهرانه در زمينه اي با رنگ تيره دوخته شده كه بسيار دلنشين و چشم نواز است. علاقه خاص هنرمندان گيلاني به نقوش گياهي و هندسي و روي آوردن آنها به رنگ هاي جذاب و ناب، از عشق به طبيعت سرچشمه گرفته و اين يكي از خصوصيات و ويژگي هاي اصيل هنر بومي منطقه محسوب مي شود. قلابدوزي ازجمله هنرهاي خاص و بومي اين منطقه است كه آشنايي با آن ازنظر تكنيك دوخت، رنگ آميزي، خلق اشكال هندسي و نباتي و تركيب موزون آنها، به مراتب جالب توجه است. ريشه اين هنر- صنعت در گيلان به طور دقيق مشخص نيست؛ بر كسي معلوم نيست كه نخستين اثر قلابدوزي به دست كدام هنرمند و در چه زماني به وجود آمد. مسلم اينكه، قلابدوزي از زماني رونق گرفت كه پرورش كرم ابريشم و توليد آن در گيلان رونق يافت و اين استان توليدكننده عمده اين محصول شد. در واقع اگر پرورش كرم و توليد ابريشم علت اصلي رواج اين هنر- صنعت نبوده، لااقل از دلايل عمده و مهم آن به شمار مي آيد؛ چرا كه يكي از مواد اوليه قلابدوزي، نخ ابريشم خالص است كه به سهولت در دسترس استادكاران قرار مي گيرد. همزمان با ركود صنعت پيشرفته توليد ابريشم در گيلان، ورود كالاهاي تجاري مشابه و برخي مسائل فرهنگي و سياسي منطقه و دلايل اقتصادي ديگر، امروزه اين كالا اعتبار پيشين خود را از دست داده است. در وصف قلابدوزي رشت مطالب چنداني نوشته نشده، اما اين نوع دست دوزي ها ازجمله مواردي است كه بررسي كامل و وسيعي را مي طلبد. اين هنر ازنظر طرح و رنگ همچنان يگانگي خود را حفظ كرده است. قلاب دوزان رشت غالباً به دليل تحولات اجتماعي چند دهه گذشته، از اين پيشه دست كشيده و كارگاه هاي كوچك خود را به كارهاي ديگري اختصاص داده اند. خوشبختانه با حمايت هاي همه جانبه سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان گيلان، گام هايي در جهت ارتقاي كميت و كيفيت و رشد و شكوفايي اين هنر ظريف برداشته شد كه البته اگر علاقه مفرط استادكاران قلابدوز به اين هنر زيبا و ارزشمند نبود، شايد امروز نامي از آن باقي نمي ماند. استادكاران گيلاني در كارگاه هاي كوچك خانگي كار مي كنند و اغلب در رشت سكونت دارند. از ميان استادكاران چيره دستي كه از چند دهه پيش تاكنون نسبت به اين هنر ارزنده وفادار مانده و موجب پيشرفت و بقاي آن گشته اند مي توان از: مرحوم استاد حسين رشتي ، مرحوم استاد هدايت فرودي ، مرحوم استاد حسين مظلوم ، استاد عباس حافظي و استاد عباسعلي بي پناه نام برد. قلابدوزي يا رشتي دوزي درحال حاضر براي تزيين سجاده، جاقرآني، لبه پرده، زيرليواني، رويه ميز، رويه كوسن، رويه دمپايي زنانه، كفش زنانه، بقچه سوزني و... مورد استفاده قرار مي گيرد. در هر قطعه قلابدوزي شده وحدت و هماهنگي ميان نقوش، رنگ بندي، جنس پارچه زمينه، مرغوبيت نخ ابرايشم ثبات رنگ آن و تكنيك دوخت، سبب زيبايي كار مي شود. صنعتگران براي پديد آوردن هر قطعه قلابدوزي گام به گام پيش مي روند؛ ابتدا طرح مورد نظر را انتخاب مي كنند، آن را به روي پارچه انتقال مي دهند و سپس به نحوه رنگ بندي و در نهايت به دوخت آن مي پردازند. با رعايت اصول و فنون قلابدوزي مي توان به يك اثر با كيفيت مطلوب و زيبا دست يافت. طرح ها و نقوشي كه در قلابدوزي مورد استفاده قرار مي گيرند، عموماً برگرفته از آثار گذشتگان بوده و ريشه اي كهن در فرهنگ و هنر اين سامان دارند. نقوش و طرح هاي متداول قلابدوزي، اعم از گياهي، هندسي و جانوري عبارتند از:
1. نقوش گياهي
بته جقه، گل و بوته، گل انار، غنچه، سه برگ تاجي، سه برگ بته جقه اي شاهبرگ گل پنج پرهلالي، سه دندانه، گل آهار، گل پيله، آلبالو، خوشه انگوري و...
نقوش گل و مرغ، نقش پاطاووسي قلاب مهمترين وسيله اين هنر- صنعت است كه جنس آن فلزي بوده و دسته اي چوبي و خراطي شده دارد. جريده، كارگاه و كتل نيز از ديگر ابزار كار قلابدوزي است. استادكاران در نحوه رنگ آميزي به دو شيوه سنتي و في البداهه(بدون پيش طرح) عمل مي كنند. در شيوه سنتي پس از انتخاب طرح و انتقال آن بر روي پارچه، هر يك از نقوش را با قلاب مي زنند، رنگ هايي از پيش تعيين شده اما در شيوه في البداهه، رنگ خاصي به طور قراردادي درنظر گرفته نمي شود و در همه اين نمونه ها نتيجه كار بسيار زيبا است. انواع قلابدوزي عبارت از معمولي(گلدوزي)، رودوزي، تكه دوزي و معرق دوزي(ته دوزي) است كه با دوخت هاي متنوعي چون زنجيره دوزي، دندان موشي(بند)، كومه و پيچ(پشت دوزي) پارچه هاي ساده را تزيين كرده و روحي جاري مي بخشد.
لطفا منتظر باشید ...
