صره همایون و کاروان صره در دولت عثمانی (گزارش هدایای ارسالی سلاطین عثمانی به حرمین شریفین) نسخه متنی

حج گزارى در فرهنگ عثمانى، امرى بسيار تأثيرگذار و مهم بوده است. اين اهميت، نه تنها به لحاظ دينى، بلكه به لحاظ سياسى، اجتماعى و نظامى قابل بحث و تعمّق و تحقيق است. تسلّط بر حرمين شريفين، در آخرين سالهاى دولت مماليك (سقوط در923)، يكى از مسائل مهم اختلافى ميان عثمانى ها و مماليك بود; به طورى كه مى توان يكى از دلايل هجوم سلطان سليم به قلمرو عثمانى را همين تسلّط بر حرمين دانست; چراكه تصرّف اين دو منطقه، به معناى تسلّطِ معنوى بر جهان اسلام بود.

اهميت تجارى، سياسى و اجتماعى حج نيز بر زندگى مردمان اين دوره و ادوار بعد، بسيار گسترده بوده كه با تأسف هنوز تحقيقات گسترده اى در اين باره انجام نگرفته است.

شگفت آنكه با تمام اهميتى كه حج در اين روزگار براى دولت عثمانى داشت، حتى يك نفر از سلاطين عثمانى، فريضه حج را انجام ندادند. اين امر در باره سلاطين قاجارى ايران نيز صدق مى كند. دليل عمده آن، طولانى بودن زمان اين سفر بود كه مى توانست به لحاظ سياسى، عواقبى براى اين دولت ها، كه دشمنان فراوانى در درون و بيرون داشتند، در پى داشته باشد.

از ميان سلاطين عثمانى، تنها محمد رشيد، آخرين سلطان عثمانى، آن هم پس از عزل، به حجاز آمد كه در آنجا هم حج به جاى نياورد! از شاهزادگان عثمانى هم تنها و تنها سلطان جم موفق به انجام فريضه حج شد.