تشريح سلوك - عرفان اسلامی جلد 4

تشريح سلوك

صاحب « كشف الحقايق » درباره سالكان الى اللّه و تشريح سلوك مى‏گويد :

بدان كه سلوك در لغت عرب رفتن است على الاطلاق ، پس سالك رونده و سلوك رفتن بود مطلقاً و به نزديك اهل شريعت و اهل طريقت و اهل حقيقت سلوك رفتن مخصوص است و همان رفتن است از جهل به علم و از اخلاق بد به اخلاق نيك و از هستى خود به هستى خداى .

پس به نزديك اهل شريعت ، سالك محصل و سلوك تحصيل باشد و به نزديك اهل طريقت ، سالك مجاهد و سلوك مجاهده باشد و به نزديك اهل حقيقت ، سالك فانى و مثبت و سلوك نفى و اثبات باشد ، يعنى نفى خود و اثبات حق تعالى ، اين است معنى « لا إله إلاّ اللّه » و آن عزيز از سر همين نظر گفته است :

يك قدم بر نفس خود نِهْ ديگرى بر كوى دوستهرچه بينى نيك بين با اين وآنت كار نيست

آن عزيز ديگر گفته است :

تو خود را در حجاب خويش مگذارحجاب خود تويى از پيش بردار

و لفظى كه هر سه معنا را شامل است طلب باشد كه تحصيل بى‏طلب نباشد و نفى و اثبات هم بى‏طلب نباشد ، پس سالك طالب و سلوك طلب باشد .

بدان كه سلوك بر دو نوع است : يكى به طريق تحصيل و تكرار است و اين‏ها سالكان كوى ظاهرند و يكى به طريق رياضت و اذكار است و اين‏ها سالكان كوى حقيقت و معنويت اند .

سالك آن است كه هر روز چيزى ياد بگيرد و يكى آن است كه هر روزى چيزى فراموش كند ، در يك طريق وظيفه آن است كه هر روز چيزى از كاغذ سپيد سياه كند و در يك طريق آن است ، ورد ايشان كه هر روز از دل سياه سپيد كنند .

و بعضى گفته‏اند : حرفت كحّال بياموزيم و چشم‏هاى خود را به كحل جواهر و شياف روشنايى علاج كنيم تا نور چشم ما تيزبين و دوربين گردد ، تا هرچه در عالم موجودات است ببيند و بعضى گفته‏اند كه صناعت صيقلى بياموزيم و آينه دل خود را به مصقل مجاهده و رياضت جلا دهيم تا دل ما شفاف و عكس‏پذير شود تا هرچه در عالم موجودات است ، عكس آن در وى پيدا آيد ، بعضى چشم دل را دوربين و تيزبين كردند تا نامه نانوشته را برخوانند و بعضى گوش دل را تيز شنو و دور شنو كردند تا سخن ناگفته را بشنوند .

رعايت چهار اصل در سلوك

در سلوك راه دوست ، چهار چيز بايد رعايت شود :

1 ـ تجريد به اندرون و بيرون .

2 ـ امتثال امر به اندرون و بيرون

3 ـ ترك اعتراض به اندرون و بيرون .

4 ـ ثبات به اندرون و بيرون .

سالك ، اوّل بايد مجرّد شود و از هرچه هست و هركه هست جز حضرت دوست و اين تعليمى است كه همه انبيا و اوليا داده‏اند ، در حقيقت سالك بايد حقيقت « لا إله إلاّ اللّه » را در قلب خود تحقق دهد و بيابد كه رب و مالك و خالق و بارى‏ء و همه كاره عالم اوست .

چون مجرّد شد فرمانبردار محض شود ، يعنى در فرمان بردن از حضرت يار چون مرده در دست غسّال و هم چون گوى در پاى چوگان باشد و هرگز به فكر و انديشه خود كارى نكند .