هر كه خورشيد خرد بر او دميد
بايد آگه باشد از سود و زيان
گر دهد خيرى بر آن ورزد شتاب
هر كه نادانسته كارى را بكرد
هر چه تازد مركبش پر شورتر
وانكه قبل از كار خود، انديشه كرد
در مثل باشد بسان آن سوار
رهرو بينا چو راهى بسپرد
تا ببيند پيش رانده خوب و چيست؟
نكته اى گويم از آن گيريد پند
هر چه ظاهر هست، آن را باطنيست
ظاهر ار پاك است، باطن هم تميز
راستگو پيغمبرى، كه بعد از او
دوست دارد بنده اى را كبريا
گاه باشد كه نكو افتاده كار
در مثل هر كار، همچون ميوه است
مى شود هر ميوه اى زرد و تباه
آب اگر پاكست، كشتش هست پاك
آنچه از جوى پليدى، آب خورد
ميوه اش هم بر پليدى راه برد

شكر آن را كافريده كائنات
كى تواند عقل اندازد كمند
در پى او گر چه كرده، جستجو
ايزدى بر حق و بر عالم پديد
عقل كى داند، حدود كردگار
كى بداند قدر او ميزان وهم
از كسى ناموخت اما آفريد
داد امرى، امر خلقت شد تمام
گفت لبيكى و بر سويش شتافت
از شگفتيهاى خلقت، شب پرست
نور بر هر چيز بخشد انبساط
چون كه تاريكى پر خود گستراند
چشم ايشان ناتوان، كز آفتاب
يا نمايد ارتباطى برقرار
حركت ايشان فتد در اضطراب
در نهانگاهى سيه، ماند نهان
پلكهاى خويش مى بندد به روز
تيرگى شب شود او را چراغ
موج تاريكى شبهاى سياه
بار ديگر كه عروس آفتاب
روشنى گيرد ز نورش آشكار
پلك را بر هم نهد بار دگر
پاك يزدان شام او را كرد روز
او بود مخمور از خوابيدنش
بالهايش را ز گوشش آفريد
بالهائى كه اگر سازى نظر
ليك رگها دارد آن جا همچو جوى
بالهائى كه نه سنگينى كند
مى پرد، طفلش بدو چسبيده است
گر نشيند يا بپرد، هر دو حال
خود نمى گردد جدا از مادرش
آگه آيد تا چسان بايد بزيست
پس منزه باشد ايزد كافريد
آفريد اما به ابداع خودش
كى ز ديگر كس فراگيرى بدش؟

هر كسى دارد توان، وقت بلا
گر خدا خواهد، چو فرمانم بريد
گرچه راهى سخت هست و پر خطر
آن زنى كه چون زنان انديشه كرد
سينه اش چون كوره ى آهنگرى
گر از او مى گشت خواهشها بسى
هيچ بر ايشان نمى دادى جواب
در دل ما حرمت او پابجاست
چون حساب كار، تنها با خداست

هست راهى باز و روشن اين مسير
از نكوئى مى توان ايمان شناخت
علم آبادست از ايمان به دين
مرگ چون آيد، رود دنيا ز دست
بهر هر كس كو در اين عالم بزيست
كس از اين ميدان نمى يابد گريز
نقطه ى پايان بود در رستخيز

مدتى خفتند در تيره مغاك
عده اى آرام و جمعى بى قرار
هر كسى را خانه اى در خورد حال
از صفات ايزدى هست اين صفات
مرگ را نزديكتر كى كرده اند؟
راه جوئيد از كتاب كردگار
دردها را هست درمانى مفيد
حافظ هر كه بدان افكنده دست
راه قرآنى چو راه انبياست
نه بگردد خارج از حق هيچگاه
كى برون گردد مضامينش ز ياد
راستگو شد هر كه قرآن را شناخت
(ناگهان پرسيد شخصى زان ميان
هيچ آيا از نبى پرسيده اى
گفت ايزد آيتى را داده است
»مردمان دارند آيا اين گمان
گشتم آگه تا نبى در بين ماست
گفتم اين فتنه چه باشد، مصطفى؟
گفتمش بس شاكيم از بخت خود
داده بودى گرچه از آن پيشتر
گفت آرى عاقبت گردى شهيد
گفتمش اين، بار نبود، مژده است
گفت پيغمبر پس از من مردمان
بر خدا منت نهند از دين خويش
چون امان يابند مى خوانند پاك
پرورانده در دماغ خود هوس
آب جو، خوانند مى را آن غفال
هديه مى خوانند، وجه رشوه را
گفتم اى پاكيزه خلق راستگو
مرتدند آيا ز دين بيرون شدند؟
گفت مفتونند و خورده بس فريب
چونكه بردند از جهان قدرى نصيب

شكر ربى را كه نعمت داده بيش
فضل خود را هم بدان سازد فزون
اى بدنهائى كه اكنون سرخوشيد
چرخ گيتى پيش از اينها چون گذشت
آنچه زان بگذشت كى آيد بكف
آخر و آغاز آن هم چون همست
هر يكى گردد زمانى آشكار
پس قيامت خلق را خوانده به خويش
چون شتربانى كه مى آرد ندا
از حساب نفس هر كس غافلست
خويش را در مهلكه افكنده است
در نگاهش زشت را نيكو كنند
هر كه پيشى جست در نيكى ز غير
وانكه كرده در نكوئى كاهلى
ترس از يزدان دژى هست استوار
ساكنان خويش را سازد تباه
هست تقوى در مثل چون پادزهر
مى توان تنها به توفيق يقين
اى عبادالله ترسيد از خدا
چونكه نفس خويش را داريد دوست
راه حق را كرده يزدان آشكار
انتهاى راه يا خوشبختى است
چون زمانه مى رود سوى فنا
امر بر رفتن بداده كردگار
داده بهر كوچ هم انگيزه اى
در مثل هستيد چون آن كاروان
پس چه جويد از جهان، آن رهگذر
چون فنا گردد چه مى جويد ز مال
وعده ى خيرى كه فرموده خدا
كس نزيبد تا كند رغبت به شر
اى خلايق ترس از روزى سزاست
اضطرابى سخت، افتد در ضمير
مردمان آگه شويد از اين سخن
ثبت مى سازند كردار شما
چون نفس از سينه مى آيد برون
نيستند از چشم ايشان در پناه
هيچ دربى گرچه باشد استوار
پشت امروزست فردائى نهان
مى رود امروز با هر چه دروست
گوئى اينك هر كسى در آن سراست
آرميده در درون آن مغاك
وه كه بس سختست در آن خانه زيست
پس غريبانه، جدا از جمله يار
گوئيا جانها رها گشته ز بند
جملگى برخاستيد از خاك گور
بردريده پرده ى پندارها
گشت بر دلها حقيقتها پديد
پندها گيريد از هر سرگذشت
بهره ها گيريد از پيغمبران
راه پوئيد از پى آن رهبران

مصطفى در روزگارى شد نبى
هيچ پيغمبر نبود آئينه دار
پايه هاى دين بدى سست و خراب
نور احمد شد در عالم جلوه گر
شمع راه نيكبختى بر فروخت
نور قرآنست از آن جوئيد راه
در سخن آييد با بطن كتاب
ليك من دارم خبر از پاسخش
ز آنچه مى آيد خبرها داده است
دارد اخبارى ز آينده ز دور
ادامه ى خطبه: شرح دولت بنى اميه.
تيره گردد بر خلايق روزگار
در بيابان چادرى، بيتى به شهر
پر كنند آن را ز كينه ها و غم
نيست باقى در زمين و آسمان
كو نبد شايسته ى اين انتصاب
كه نبد آبشخورش در هيچ حال
از ستمكاران بگيرد انتقام
مالهائى كه ز مردم برده اند
مى چشاند تلخ چون زهر گياه
ليك ترسويند و در دلها هراس
پشتشان بار معاصى و گناه
بر خدائى كه گشايد چاره اى
پايه هاى تخت خود را كرد سفت
همچو خلطى كان ز سينه شد جدا
مزه ى آنرا نخواهندى چشيد
مزه ى آنرا نخواهندى چشيد

تا كه رختم بود در تخت جهان
سعى كردم كارتان يابد نظام
بند خوارى را بريدم از شما
سعى من تنها بدى بر اين اساس
گرچه از خوان نكوئى شما
چشمپوشى، كردم از صد كار بد
كز شما هر لحظه اى بر من رسد

امر او نافذ ولى از حكمتست
حكم اگر راند بود از روى علم
خاص تو باشد سپاس اى كردگار
زخم را بهبود اگر باشد ز تست
بهترين و خوشترين و برترين
شكرهائى از قلوبى پر ز مهر
شكرهائى كه كند پركائنات
شكرهائى كه ترا باشد پديد
گر شمارندش بود بى انتها
ما كجا دانيم كه حد تو چيست
آنقدر دانيم كه دارى حيات
هوشيارى و نمى گيرد فرا
پاى دانش لنگ باشد از حضور
ديده از ديدار تو كورست كور