نه ورا ثروت بود نه قدرتى
دومى آنكس كه شمشير آخته
هر چه دارد در توان و اقتدار
باز مى خواند به ميدان نبرد
جان او غرقه به گرداب گناه
چشم او دنبال كالائيست پست
لقمه نانى بيشتر خواهد كه هم
دوست دارد تا بخوانندش خطيب
هر كسى كو جام عزت را شكست
بس زيانها بيند از سوداى خويش
برگذشت از اجرهاى بى شمار
سومى آنكس كه با روى و ريا
گويد از عقبى وليكن در نهان
بر زمين آهسته بگذارند گام
پس نمايانند خود را بس امين
معصيت سازند دور از هر خطر
چارمين دسته كه دور از هر شكوه
هست آنكس كه بود دور از مقام
زين جهت كردست كنجى اختيار
از قناعت جامه بر تن كرده است
چون به گيتى بگذرى از اين چهار
چشم ايشان بسته باشد بر گناه
ياد رستاخيزشان، از جان و دل
مى گريزند از خلايق ناگزير
بس كه غوغاى زغن آيد بگوش
هم روانه كرده صد تير دعا
دل شكسته غرقه در بحر درون
سخت گمنامند از ترس بلا
چون كه گيتى بوده با ايشان درشت
گوئيا هستند مردان هنر
لاجرم لبهاى خود را بسته اند
پندها دادند، شد نقشش خراب
خسته گشته زانهمه پند مفيد
جاهلان بر هر طرف افكنده دست
كشته ها دادند و در خون كرده زيست
گر شما را هست بر دنيا نگاه
از گياهى خشك هم ناچيزتر
پندها گيريد در اين روزگار
پيشتر از آنكه خود گرديد پند
پس برانيد اين زمان از خويشتن
چونكه او راندست از خود، هر نفس
عاشقان خويشتن را جمله كس

كردگارى كه جهان زو نام يافت
مصطفى را همچو درى تابناك
آن زمانى كه عربها چون دواب
كسى نمى پوشيد رخت ادعا
چون محمد (ص) كرد در عالم حضور
برد بر راهى كه مى بايد كشاند
رستگارى را بر ايشان هديه داد
بود در بين جماعتها شكاف
بر خدا سوگند آن ايام سخت
تا سپاه جاهليت با شكست
ناتوان هرگز نبودم در نبرد
گرچه گرديدست گردون جهان
مى شكافم شام باطل را هنوز
نيست هرگز اتحادم با قريش
آن زمان كز كفر خود بودند مست
اين زمان هم كه فريبى خورده اند
پيش از اين هرگه كه مى جستند جنگ
اين زمان هم نيز استادم چو كوه
گر قريش از ما كشد كينه مدام
كه خداوندى كه جان را آفريد
قومشان مغلوب شد گاه نبرد
كار ايشان در فراز و در فرود
ما بتو داديم عزت اى حقير
اقتدارت چون حبابى بود و كف
اسب و نيزه، نهاديمت بكف

بس كه دادم پند و يكسر شد به باد
خسته گشتم ديگر اى مردان سست
زين دو روز زندگى هستيد شاد
بر مذلت دست خود آغشته ايد
هر زمان خواندم به ميدان نبرد
گوئيا افتاده در گرداب مرگ
در جوابم جملگى درمانده ايد
همچو مجنونى كه حيران گشته است
از خرد بيگانه ايد و مانده دور
ديگر اى نامردمان بد نهاد
ديگرم هرگز نباشد باورى
چون شتر هستيد بگشاده مهار
هر چه از يكسو به هم خوانده شويد
كى توانيد اى گروه غرق ننگ
مى خوريد از هر طرف نيرنگها
خاكتان را در تصرف آورند
ليك هرگز در شما نايد بجوش
بهر غارت دشمنان آماده اند
خواب غفلت هوشتان را برده است
بر خدا سوگند مى گردند خوار
فاش مى بينم اگر دور قضا
مرتضى را وانهيد از اضطراب
بر خدا سوگند هر كس بر عدو
تا نگه سازد بر او، چون گوسپند
پوستش را از تنش سازد جدا
استخوان را بشكند صد پاره اى
در مسير عجز بنهادست پا
گر تو مى خواهى بر اين ره زن قدم
كى گذارم پاى پس وقت نبرد
پايمردى مى كنم وقت مصاف
مى كنم سرهايشان از تن جدا
دل نهاده بر رضاى كردگار
هم مرا حقيست بر دوش شما
هست بر دوش من اين دينى كه چند
حق بيت المال پردازم تمام
نورتان بخشم از آيين ادب
حق من بر دوشتان اين نيست بيش
در نهان و آشكارا جمله كس
چون بخوانم سوى من آييد زود
چون دهم فرمان سرآورده فرود

شكر مى گويم خدا را هر نفس
گرچه اينك كار گرديدست سخت
دل گواهى مى دهد ايزد يكيست
مصطفى هم بنده و پيغمبرست
چون ز جانها رنگ ظلمت را زدود
هر كه رو برتابد از پندى گران
صد پشيمانى به دنبال آورد
پيشتر كاين داورى گردد روان
آنچه من گفتم بدى راه صواب
اى دريغا چون هميشه بى هدف
آنچنانكه آنكه خود مى داد پند
همچو آتش كونسوزد چوب را
كار ما در داورى و در شكست
»چونكه كار از كار، خود بگذشته بود
ديگر از بشنيدن پندم چه سود«

من بترسانم شما را زان بلا
كشته افتيد اين زمان بر روى خاك
نه شما را هست حجت آشكار
هم گريزانيد از شهر و سرا
منعتان كردم ز كار داورى
جهل غالب گشت بر فكر شما
راى خود را بر نهادم بر كنار
اى گروه جاهل اين نابخردان
من چه ظلمى بر شما كردم روا
خويشتن را از خويشتن برديده ايد
دانه را از مزرع خود چيده ايد

آن زمان كه زانوان مسلمين
من ز جا برخاستم با اعتراز
آن زمانى كه همه از ترس و تاب
سر برآوردم چو عياران شب
چون همه بستند قفلى بر دهان
آن زمانى كه همه از طى راه
نور يزدانى مرا شد راهبر
بود بانگ من فراتر از كسان
مركب همت جهاندم ناگزير
ايستادم همچو كوهى باشكوه
نقطه ضعفى خود نكرد از من بروز
گر كسى آزرده از ظلمست نيز
كه بگيرم حق او را بر كمال
وانكه نبود جرعه ى قدرت به كار
كز كفش آرم برون نزديك و دور
هر چه تقديرست و قاضى قضا
شاخه پندارتان اين بار نيز
گفته ايد اينك كه من بر مصطفى
من نخستين كس بدم كان خوش نهاد
در دلم خاموش بادا هر فروغ
چونكه در كار خودم كردم نظر
پيشتر از بيعت با راشدين
بسته بودم با محمد »ص« اين وثاق
دم نيارم تا نيفتد افتراق

شبهه را زين روى شبهه خوانده اند
ليك در باطن بود، باطل نهاد
آنكه دل بنهاده بر آيين دوست
راه مى جويد ز انوار ضمير
هر كه باشد دشمن يكتا خدا
رهبر ايشان بود كورى دل
هر كه مى ترسد ز صياد اجل
وانكه خواهد آب جاويد حيات
عاقبت مى نوشد از جوى ممات

اينك افتادم به دام آن گروه
شيشه ى دستور من را بشكنند
ناكسان اينك چرا بنشسته ايد
دينتان كو، تا بيابيد اتحاد؟
بانگ مى آرم بجويم ياورى
گوييا بانگم بود آواز باد
نقش دستورم بود نقش بر آب
اين زمان بگذار تا آيد پديد
زشتى عصيانتان وقتى نمود
با شما اى مردم بى اهتمام
يا ز يارى شما ره توشه چيد
حمله آورده عدويى بدنهاد
بانگ آوردم كه بهر ياورى
چون شتر، كو، زخم ها دارد به پشت
ناله آيد از گلويش بى قرار
ناله ها كرديد افزونتر ز پيش
عده اى اندك سرانجام سخن
گوييا در كام مرگ افتاده اند
كاينچنين ترسى به دل ره داده اند