ضمان خسارت مورد مبادله قبل از گرفتن - پول، بانک، صرافی نسخه متنی

بازار صدر اسلام رايج ومتداول بوده وصحت آن محل شك وترديدى نيست ونيازى به استدلال ندارد. امّا مورد دوم نيز به دلايلى كه ذكر خواهيم كرد صحيح است وصحت آن مى‏تواند دليلى بر صحت معاملات بازار سهام وبورس باشد.(26)

شخصى از حضرت امام صادق(ع)سؤال مى‏كند: يك نفر با مراجعه به صراف يك كيسه درهم به او مى‏دهد ودر مقابل يك كيسه دينار از وى مى‏خرد وبا توجه به اعتمادى كه به صراف دارد دينارها را تحويل نمى‏گيرد، وشمارش نمى‏كند بلكه كيسه خريدارى شده را نزد خود صراف به امانت مى‏گذارد كه بعد تحويل بگيرد، آيا اين معامله صحيح است؟ حضرت امام صادق(ع)در پاسخ فرمودند:

اِنْ كانَ فِى‏الكيسِ وَفاءٌ بَثَمَنِ دراهمِهِ فَلا بأس؛(27)

اگر در كيسه دينارها، به اندازه قيمت درهم‏هاى مشترى، دينار وجود دارد، معامله صحيح است.

در اين حديث انتقال وتحويل دادن كيسه دينارها، دست به دست نبوده است بلكه اعتبار به اعتبار بوده است ومورد تأييد معصوم(ع)قرار گرفته است.

هم‏چنين نقل شده است كه شخصى خدمت حضرت امام صادق(ع)رسيد وعرض كرد: مقدارى درهم سالم كه متعلق به زيد است، نزد شخص صراف‏ديگرى موجوداست.زيد شخص صرافى را ديده وبه او گفته است: امروز قيمت درهم فلان مقدار است ومن آن درهم‏هايى را كه نزد تو دارم به اين تعداد دينار مى‏فروشم. دوطرف معامله بر معامله مذكور با همان قيمت توافق كرده‏اند ومعامله را انجام داده‏اند. حضرت صادق(ع)صحت معامله را تأييد مى‏فرمايند.(28) با اين كه اصل درهم‏ها نزد صراف ودينار هم در نزد خودش موجود بوده است ودر ذمه واعتبار آن صراف مبادله شده‏اند. اين دو حديث دلالت بر صحتِ گرفتن وتحويل دادن اعتبار به اعتبار يا انتقال از يك اعتبار به اعتبار ديگر مى‏كنند.

هم‏چنين در همين مورد چنين روايت شده است:

شخصى خدمت حضرت امام صادق(ع)عرض مى‏كند: من مقدارى درهم از شخص ديگرى طلب‏كار هستم وبه او گفته‏ام:

طلب مرا كه به صورت درهم در ذمه تو است به دينار تبديل كن، بدون اين‏كه تحويل وتحوّل در ظاهر انجام بگيرد. حضرت امام(ع)فرمودند: اشكال ندارد. راوى باز سؤال مى‏كند: آن شخص مذكور مقدارى درهم طلب‏كار است وبه من گفته است: طلبم را كه در ذمه وعهده تو است به دينار تبديل كن. بدون اين‏كه گرفتن وتحويل دادن در مجلس واحد صورت گرفته باشد. امام(ع)فرمودند: اشكال ندارد.(29)

اين احاديث همگى دلالت مى‏كنند كه در گرفتن وتحويل دادن در مجلس واحد، لازم نيست كه پول، دست به دست شده وعين خارجى رد وبدل شود، بلكه انتقال پول از يك حساب معتبر به حساب ديگر توسط صرّاف يا بانك‏دار امثال آنان، در تحقق شرط گرفتن وتحويل دادن در مجلس واحد كفايت مى‏كند ومبادله صحيح است.

ضمان خسارت مورد مبادله قبل از گرفتن

اگر معامله ومبادله روى كالا يا پولى صورت گرفت قبل از اين‏كه گرفتن وتحويل دادن صورت بگيرد وشى‏ء فروخته شده يا پولى كه مورد مبادله بوده است تلف شود واز بين برود، چه كسى بايد خسارت آن را بپردازد؟ خريدار يا فروشنده؟ از حضرت رسول اكرم(ص)در اين مورد نقل شده است كه فرموده‏اند:

كُلّ مَبيعٍ تَلَفَ قَبلَ قَبضهِ فَهُو مِن مالِ بايِعهِ؛ هر چيزى كه فروخته مى‏شود اگر قبل از تحويل دادن آن به مشترى تلف شود - خواه پول باشد يا كالا- خسارت آن بر عهده فروشنده‏اش است.

بر اساس مضمون حديث فوق، قاعده فقهيى ساخته شده است كه به «قاعده تلف» مشهور است وبه باب صرف اختصاص ندارد بلكه در ديگر انواع بيع نيز جارى است بلكه برخى بر آن هستند كه مفاد اين قاعده در غير باب بيع، هم‏چون اجاره و... نيز جارى مى‏شود.(30)

مبادله پول با حواله معتبر

برخى مواقع افرادى كه مى‏خواهند به كشور ديگرى مسافرت كنند در كشور خودشان از بانك يا صرّافى معتبر ارز مى‏خرند وبه جاى تحويل‏آن، حواله‏مى‏گيرند كه با آن‏حواله دركشور مقصد، ارز خريده شده‏را تحويل بگيرند. در اين‏جا گرفتن وتحويل‏دادن‏به‏اين صورت انجام گرفته است كه مشترى پول نقد را تحويل داده ودر مقابل آن حواله از بانك تحويل گرفته است كه به منزله پول نقد است.