قسمت دوم بررسى انديشه سياسى ابى الصلاح حلبى (374 - 447) - پیشینه نظریه ولایت فقیه نسخه متنی

قسمت دوم بررسى انديشه سياسى ابى الصلاح حلبى (374 - 447)

مقدمه

تقى‏بن‏نجم الحلبى، معروف به‏ابى‏الصلاح حلبى (374 - 447) يكى ديگر از فقيهان شيعه در آغاز عصر غيبت و از معاصران شيخ‏مفيد (متوفاى 413) است. كتب تراجم و رجال، او را از شاگردان سيدمرتضى (355 - 436) و شيخ‏طوسى (385 - 460) معرفى مى‏كنند. آن طور كه در يكى از اجازات شهيد ثانى مطرح است، ابى‏الصلاح حلبى، خليفه و جانشين سيدمرتضى در منطقه حلب بوده است. محدّث نورى نيز او را جانشين شيخ‏طوسى در منطقه شام مى‏داند. علّامه حلّى، در وصف او گويد:

«تقى‏بن‏نجم الحلبي أبوالصلاح، رحمه‏اللَّه، ثقةٌ، عينٌ، له تصانيف حسنة ذكرناها في الكتاب‏الكبير.»(1) مشهورترين اثر ابوصلاح، اثر فقهى او با نام الكافي است كه در طول تاريخ فقاهت شيعه، مورد توجّه فقيهان بوده است. در اين‏جا با ملاحظه كتاب الكافي، گزارشى مختصر از آراى اين فقيه نامدار شيعه در باب انديشه سياسى و موضوع حاكميّت سياسى در عصر غيبت ارائه مى‏شود و به‏طور فشرده، تحليلى از آن در بحث «ولايت فقيه» خواهد گذشت.

ابى‏الصلاح حلبى، همه مقدماتى را كه شيخ‏مفيد، به‏عنوان اصول موضوعه بحث ولايت فقيه مى‏پذيرد،(2) تأييد مى‏كند و آن‏ها را از عقايد ضرورى و نامتغيّر تشيّع به‏حساب مى‏آورد. آن مقدمات عبارت است از:

1 .دخالت دين در سياست و امور اجتماعى؛ هدف از بعثت انبيا و اِنزال كتب آسمانى، تشريع قوانين براى مصالح عباد و حيات فردى و جمعى ايشان بوده است.(3)

2 .تفسير امامت به‏عنوان رياست و ثبوت آن براى عترت طاهره(ع)؛ حلبى(ره) امامت را به«رياست» تفسير مى‏كند و آن را از باب لطف الهى مى‏داند و اختيار و انتخاب را در آن منكر است. وى، شرايط رياست را، عصمت و افضل الرعيه بودن و اعلم در سياست و اعلم در احكام بودن و اشجعيّت مى‏داند. آن‏گاه امامت به‏اين مفهوم و معنا را با شرايط مذكور براى عترت طاهره(ع) ثابت مى‏كند.(4)

3 .مشروعيّت نداشتن امامتِ غير اهل‏بيت و مأذونان ايشان؛ هر ولايت و تنفيذ حكمى، بايد از طريق اهل‏بيت(ع) باشد و الّا حرام و باطل است.(5)

4 .غيبت امام عصر(ع) به‏عنوان آخرين امام منصوب؛ آخرين ذخيره الهى و امام معصوم(ع) در پرده غيبت است و اجرا و تنفيذ احكام را، ظاهراً، برعهده ندارد.(6)

5 .عدم تعطيل احكام در عصر غيبت؛ امامت، چون رياست اجتماعى است و براى صلاح و فساد جامعه، تشريع شده است، قابل تعطيل نيست و همواره استمرار دارد.(7)

6 .پايان دوره نصب خاص؛ واسطه و وكيل به‏طور خاص، ميان مردم و امام معصوم غايب(ع) در حال حاضر، وجود ندارد تا رياست و رهبرى را برعهده گيرد.(8)

تبيين انديشه سياسى ابى‏الصلاح حلبى

كتاب الكافي از دو علم «كلام» و «فقه» تشكيل شده است. مباحث اين كتاب، از موضوع «تكليف» شروع مى‏شود.

نخست، حقيقت تكليف را تفسيرِ موشكافانه مى‏كند و مفاهيم اساسى نهفته در آن را توضيح مى‏دهد، آن‏گاه تكليف را به‏دو بخش كلّى «تكليف عقلى» و «تكليف سمعى» تقسيم مى‏كند.

عمده مباحث كلامى دين را، از توحيد و صفات واجب تعالى و عدل و نبوت عامّه و خاصّة و امامت و معاد، در تكليف عقلى درج مى‏كند. ادلّه عقلى بروجود و لزوم اين تكاليف از ناحيه عقل، در اين بخش بررسى مى‏شود.