پیشینه نظریه ولایت فقیه نسخه متنی

صراحت مى‏گويد:

«آراى محمدامين استرآبادى در فوائدالمدنيّة را اكثر علماى نجف و كربلا، تحسين كرده و پذيرفته‏اند و حقّ آن است كه اكثر نظريات وى، صحيح و قابل ترديد نيست.»(52) چنان كه ملاحظه مى‏شود، مرحوم محمدتقى مجلسى با آن‏كه برتفكّر اخباريّه انگشت صحت مى‏گذارد، در عين حال، عملاً، منصب شيخ‏الاسلامى را پذيرفته و در امور سياسى - اجتماعى عصر صفوى دخالت كرده است.

اما از جهت نظرى، در شرح روايت حفص‏بن‏غياث، كه راوى، از مُجرىِ حدود مى‏پرسد و امام، «مَنْ إليه الحكم» را مجرى حدود معرفى مى‏كند، او، صريحاً، فقيهان را منصوبان عام امام زمان مى‏شناسد و مى‏گويد:

«يقيم الإمام و الحاكم أيضاً و لا شك في المنصوب الخاص. أمّا العام، كالفقيه، فالظاهر منه أنَّه يقيم الحدود للأخبار السالفة في باب القضاء من قوله: «قد جعلته حاكماً». و يحتمل كونه منصوباً لرفع المنازعة، لكنَّ اللفظ عامٌ و لا مخصّص ظاهراً.»(53) در فراز بالا، جناب مجلسى اوّل، با تمسك به‏مقبوله عمربن‏حنظله و عموميت لفظ «حاكماً» و مخصوص به‏قضاوت نبودن آن، براى فقها، اجراى حدود را قائل است و ايشان را نايبان و منصوبان عام عصر غيبت مى‏داند.

2 .فيض كاشانى (1007 - 1091ه.ق)(54)

مولا محسن فيض كاشانى، يكى از عالمان بزرگ و برجسته شيعه است كه از نظر كثرت آثار و تأليف در رشته‏هاى گوناگون علوم، نابغه‏اى كم‏نظير است. تا يكصد و چهل و چهار كتاب و رساله براى او برشمرده‏اند. كتاب الوافى و تفسير الصافى و المحجة البيضاء في إحياء كتاب الإحياء، مشهورترين تأليفات وى است. مفاتيح الشرايع، اثر فقهى مشهور اوست.

شيخ‏يوسف بحرانى، فيض كاشانى را از اخباريين سرسخت دانسته است.(55) جناب فيض كاشانى(ره)، ضمن آن‏كه توليت سهم امام را مربوط به‏فقيه مأمون مى‏داند،(56) با استدلال به‏رواياتى مانند مشهوره ابى خديجه، در عصر غيبت، حكم فقيه جامع‏الشرائط را نافذ مى‏داند و او را ازطرف امام صادق(ع) مأذون مى‏شمرد.(57) فيض كاشانى، نسبت به‏اجراى حدود، معتقد است كه با توجه به‏اطلاق ادلّه وجوب حدود و تعزيرات، و با توجه به‏حقّ نيابت فقيهان مأمون از امام(ع) و اذنى كه ايشان در مواردى مانند قضا و افتاء و ... دارند، حدود و تعزيرات و ديگر سياسات دينى را مى‏توانند اقامه كنند.(58)

3 .مجلسى دوم (1037 - 1110 ه.ق)

محمدباقر مجلسى، معروف به‏علّامه مجلسى، مؤلّف دائرةالمعارف شيعه، يعنى كتاب بحارالانوار، از عالمان بزرگى است كه با وجود انتساب به‏اخباريّه، در امور سياسى و حكومتى عصر خويش نقشى فعّال داشته است:(59) شيخ‏الاسلام، در پايتخت صفويه، شهر اصفهان، بوده و رياست دينى و دنيوى، امامت جمعه و جماعت را بردوش كشيده است.

شخصيّت وزين و عالى‏مقام اين مرد بزرگ، رمز آرامش و حفظ مملكت از فروپاشى، در حكومت ضعيف و بى‏تدبير سلطان حسين صفوى بوده است. با وفات مجلسى، ايران، وزنه سنگين خود را از دست داد و خفّت و بى‏لياقتى شاه آشكار گرديد و در پايان، به‏اشغال ايران، به‏دست افاغنه و سقوط دولت صفوى انجاميد.(60) علّامه مجلسى(ره)، از كسانى است كه علماى ربّانى را نايب عامّ عصر غيبت مى‏شناسد و معتقد است كه «حكم» به‏ايشان مربوط است و محدّثانِ عامل نيز ممكن است از عالمان ربانى شمرده شوند.(61) ظاهر كلام مجلسى - چنان كه صاحب جواهر نقل مى‏كند - آن است كه جميع خمس را بايد به‏حاكم شرع (فقيه) پرداخت كرد.

4 .شيخ‏يوسف بحرانى (1107 - 1186)(62)

شيخ‏يوسف بحرانى، مشهور به‏صاحب‏الحدائق از اخباريين متعادل و غير متعصب است. وى، آخرين شخصيّت اخبارى است كه حلقه تدريس او در كربلا، مورد توجه بوده‏است.