سركوبى و كشتار قرمطيان رى - تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت نسخه متنی

اين ، بيانگر نفوذ و رواج اين نهضت ، در ميان توده هاى مردم و حتى قشر بالاى جامعه مى باشد. ^(211) آل بويه ، در دوره ى فرمانروايى خود، با قرمطيان مدارا مى كردند و سبب آن ، شيعه بودن آنان بود و برنامه هاى آنان تا اندازه اى با خواسته هاى قرمطيان نزديك بوده و منافع طبقه پايين را نيز شامل مى شد.

بارتولد مى نويسد: پادشاهان غزنوى ، در چهل سال دوران سلطنت خود، پيوسته و با شدت هر چه تمام تر با انواع الحاد، كه شكل ايدئولوژيك ناخرسندى از فرمانروايى آنان بود مبارزه كردند، مخصوصا برخورد امراى دولت سلطان محمود با قرمطيان كه در زمان او به واسطه ى ارتباط با خلفاى فاطمى ، يعنى دشمنان سرسخت خلفاى عباسى ، خطرناك تر شده بود، شدتى بيش تر داشت . علت اصلى يورش محمود به هند - غير از بهانه ى ترويج اسلام و انگيزه ى مادى و دست يافتن به ثروت هاى آن سرزمين - ترس از رواج عقيده قرمطيان مولتان ^(212) در هند و خطر عكس العمل آن در قلمرو حكومتش بود. ^(213) عتبى ، تاكيد مى كند، محمود در روز فتح مولتان آن قدر از قومطيان به دست خود كشت ، كه شمشير خون آلود، به دستش ‍ چسبيد و دست و شمشير را در آب گرم نهادند تا از هم جدا شدند، ولى ، شورش هاى قرمطيان ادامه داشت و محمود براى بار دوم به آن جا لشكر كشيد، ولى اين بار نتوانست ريشه آنان را بركند. آغاز رواج كيش قرمطى و اسماعيلى در هند، را در قرن چهارم بايد دانست . ^(214) ناصرخسرو در كتاب سفرنامه خود در اين باره مى نويسد: روزى پنهان به شهرى وارد شده و به كفشدوزى براى دوختن كفش خود رجوع كردم . در همين اوان ، غوغايى از آن سوى بازار برآمد و كفش دوز براى تماشاى غوغا به او گفت ، اندكى صبر كن تا به بينم قضيه چيست . با گزن كفاشى از حجره بيرون رفت و چون باز آمد قطعه اى گوشت بر سر گزن داشت . ناصرخسرو پرسيد چيست ؟ كفاش گفت : پاره اى گوشت از تن يكى از موبدان ناصرخسرو است ، كه مردم به قتل آورده اند و من براى ثواب ، اين قطعه گوشت را همراه آوردم . ^(215)

سركوبى و كشتار قرمطيان رى

با رشد نهضت قرمطيان در بخش مركزى كشور، كه به مرحله ى حادى رسيده بود، محمود با توطئه اشراف و فئودال هاى محلى ، در دوره ى مجدالدوله ديلمى به رى آمد و قرمطيان را كه به قول گرديزى در آن جا زياد شده بودند، كشتار و سركوب كرد (420 هجرى ) در اين هنگام كه قرامطه در جنوب ايران نيز پيشرفت كرده بودند امير آل بويه (بوكاليجار) از بيم و روى مصلحت ابتدا دعوت رهبر آنان ابونصر عمران را پذيرفت ، سپس با همكارى فئودال ها و حكام محلى آنان را سركوب نمود.

محمود قصد داشت به مصر حمله و فاطميان را در آن جا نابود كند:

ملك رى از قرمطيان بستدى ميل تو اكنون به منا و صفا است .

با مرگ محمود، نقشه لشكركشى او عقيم ماند پس از دويست سال نبرد طبقاتى و مبارزه ملى ، نهضت قرمطيان در پايان دوره غزنوى ، تا حد زيادى سستى گرفت و بالاخره با يورش تركان سلجوقى و پيش از آن كه تبديل به نهضت اسماعيليان شود، از پيشرفت و فعاليت آشكار بازماند. ^(216)

نظام مالى غزنويان

نظر به اين كه گردش چرخ امپراتورى غزنوى ، كه هزينه سنگين مى طلبيد اداره مركز دولت و تامين هزينه هاى مالى اردوكشى هاى نظامى كه مستلزم حفظ حركت توسعه طلبى بود به جريان وسيع ماليات گيرى و انباشتن خزانه نياز داشت ، ذيلا به بررسى اين جنبه برجسته از حكومت غزنوى ، خواهيم پرداخت .

سير تكامل ارتش ها از يك زمينه فئودالى يا قبيله اى ، به ارتش هاى مزدبگير و حرفه اى ، اصولا سبب افزايش هزينه دولت ها گرديده بود. با افزايش ‍ هزينه دولت ، ماليات هاى تازه وضع مى گرديد؛ و گردآورى اين ماليات ها نيز به حكومتى توانمندتر نياز داشت و نتيجه ى آن ، رشد قدرت پادشاه در برابر رعايا بود.

اين افزايش قدرت پادشاه را مى توان در ميان سلاطين غزنوى مشاهده كرد زيرا آنان در دست يافتن به منابع مالى بخت خوشى داشتند.

1 - نخستين منبع عبارت بود از: ولايات پر نعمت تحت حكومت آنان و ديگر، غنايمى بود كه از سفرهاى جنگى به هند به دست مى آوردند. حاصل ، آن بود كه سلاطين غزنوى مستمرى هاى لشكريان را نقدا مى پرداختند و بر خلاف آل بويه و سلجوقيان ، ناچار نبودند كه به فئوداليسم نظامى و اعطاى اقطاعات رو آوردند.