بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید
ختلان و چغانيان ، خراج ساليانه خود را به نام مال ضمان يا مال مواضعه به معنى خراج مقرر بر طبق قرارداد يا توافق مى پرداختند.4 - غنايم فراوان مناطقى نظير جلگه ى شمالى هند و ايران غربى ، عامل موثرى بود در ساختن امپراتورى غزنوى ، به عنوان پوياترين قدرتى كه از بعد از فتوحات اعراب در ايران شرقى پيدا شد ارتش حرفه اى غزنويان ارتشى مزدبگير بود كه مى بايستى پيوسته موجود باشد و نمى توانست در ايام فترت ميان سفرهاى جنگى ، اسلحه خود را به زمين گذاشته و به كارهاى ديگر پردازد. در پرداخت مستمرى به سپاه درآمد منظم ماليات گيرى بيش ترين اهميت را داشت . اما به اين مستمرى ، غنايم جنگى نيز افزوده مى شد. از اين گذشته ، علاوه بر حقوق ثابت گونه هايى ، از اجناس نظير: جنگ افزارها، هداياى پربها و بردگان نيز ميان سربازان قسمت مى شد.5 - يكى ديگر از منابع درآمد غزنويان ، ماليات ويژه (يا غير معمول ) يا خراج و ماليات بر زمين ها و فرآورده هاى كشاورزى بود كه در آن قسمت از امپراتورى غزنوى ، كه مستقيما تحت حكومت دولت غزنه بود، وضع مى شد و براى جمع آورى آن ، عمال سلاطين غزنوى با توده ها و تماس مستقيم بودند احتمالا غير از اين گونه ماليات هاى مرسوم ، باج هاى متعدد كوچك تر نيز وجود داشت ، نظير اسمار يا مالياتى كه بر آذوقه مى بستند، كه البته اطلاعات ما از آن بسيار اندك است . علاوه بر اين ، ماليات هاى منظم و حضور سلطان و لشكريانش در بخشى از امپراتورى كه مختصر شورشى در آن جا بروز كرده و يا تاخيرى در پرداخت ماليات ها حادث شده بود، معمولا منجر به تحميل ماليات هاى غير معمول و مطالبه ى به عنف آن مى گرديد، كه اقدامى مفاتيح العلوم به حساب مى آمد.ماليات البقايا كه بدهى از پيش مانده ى توده ها بود، خود شرحى مفصل دارد. به هر حال بنا به گفته بيهقى ، مردم توان پرداخت ماليات جارى (مال لرواج ) را نداشتند، تا چه رسد به ماليات البقايا خراج جمع آورى شده را عاملان به ديوان ولايتى مى آوردند و در آن جا به حساب آنان رسيدگى مى شد. اين عاملان و كارگزاران مالى ، در ولايات معمولا مستمرى خود را از روى ماليات هاى گردآورى شده برداشت مى كردند و باقى را به ديوان ولايتى يا ديوان مركزى مى فرستادند.
ديوان ها در زمان غزنويان
از آن جايى كه غزنويان ميراث دار بخشى از نظام سامانيان بودند، بسيارى از ديوانيان سنتى سامانى را به كار گرفتند. زمانيكه محمود، اختيار خراسان را به دست گرفت ، برخى از اين ديوانيان در مقام هاى خود باقى ماندند و برخى ديگر به هنگام فتح ماوراء النهر به دست قراخانيان ، به غزنه جلب شدند.ديوانسالارى غزنوى ، از اين مردان كارآمد به گرمى استقبال نمود، زيرا بسط و گسترش دولت غزنوى در زمان محمود حوزه عمل و حجم كار آن را وسعت داده لاجرم به كسانى كه توانايى برآمدن از انجام امور را داشتند، بيش از پيش نياز بود، اين ديوانيان توانستند، سنت ها و فنون ادارى سامانيان را در نظام ديوانى قوت بخشند. از مهم ترين آنان ، ابوالعباس فضل بن احمد اسفراينى ، نخستين وزير محمود را مى توان نام برد. ديگر، خاندان احمد بن عبدالصمد شيرازى وزير دوم مسعود كه از خطه ى فارس بود و يا ابوالقاسم كثير، دبير و كارگزار نامى غزنويان كه كرارا نامش در تاريخ بيهقى آمده است . ^(220) بيهقى ، شرح مشورت و انتخاب وزير و دبيران را با اعيان و اركان چنين آورده است :امير مسعود چون بار بگسست خلوت كرد با اعيان و اركان و سپاه سالار، على دايه ، و حاجب بزرگ بلگاتگين و بوالفتح رازى عارض و بوسهل حمدوى و بونصر مشكان ، پس گفت : خواجه احمد گذاشته شد پيرى پردان و با حشمت قديم بود و ما را بى دردسر مى داشت و ناچار وزيرى مى بايد كه بى واسطه كار راست نيايد، كدام كس را شناسيد كه بدين شغل بزرگ قيام كند؟ ^(221) كه آخرالامر حسنك به وزارت انتخاب شد.شرح حال كارگزاران ساير ديوان ها در تاريخ بيهقى ، كرارا به زيبايى كامل آمده است .به هر حال ، ديوان هايى كه مسوول حفظ و انجام امور مختلف در دوره غزنويان بوده اند عبارتند از:1 - ديوان رسالت : در دوره غزنويان ديوان رسالت در حكم دبيرخانه و دفاترخانه براى سلطان بود اين ديوان نيز مثل ديگر ديوان ها نظير ديوان مستوفى ، جامه خانه و حرم ، معمولا در سفرهاى جنگى و گردش پادشاه در
لطفا منتظر باشید ...
