لطفا منتظر باشید ...
شرايط فرهنگى
نهضت علمى امام باقر(ع )در شرايطى تحقق يافت كه جمود فكرى بر سراسر جهان اسلام حاكم گـشـتـه بـود.عـالمـان و فقيهان مشهور، يا به دربار وابسته بودند و يا به حوزه هاى فكرى مـنـحـرف و سـرگـرم كننده كه نه تنها نمى توانستند ملجاء و پناهگاه مردم تشنه و جوياى حقيقت باشند كه گاه خطرناكتر از رجال سياسى بر مشكلات و سرگردانى مردم مى افزودند.بـرخـى از دانـشـمـنـدان يـهود و نصارا در پوشش اسلام سعى در تزريق اعتقادات سخيف خود به جـامـعـه اسـلامـى داشـتـنـد و چـون عـامـّه مـردم دسـتـرسـى بـه اهـل بـيـت (ع )نـداشـتـنـد نـظـرات و القاءات آنان را مى پذيرفتند. ريشه نفوذ بسيارى از عقايد بـاطـل در مـيـان مـسـلمـانـان از قبيل اعتقاد به جسم بودن خداوند، اعتقاد به جبر، تفويض و ... همين مساءله است . ابن خلدون مى نويسد:عـربـهـاى جـاهـلى اهـل كـتاب و دانش نبودند. آنان باديه نشينانى بودند كه پذيراى اسلام شده بـودنـد؛ بـديـن جـهت هرگاه مى خواستند پيرامون علل و اسباب آفرينش ، چگونگى خلقت جهان ، اسـرار وجـود و ...آگـاهـى پـيـدا كـنـنـد دسـت نـيـاز بـه سـوى عـالمـان اهـل كـتاب مانند كعب الاحبار، وهب بن مُنَبِّه ، عبداللّه بن سلاّم و غير آنان دراز مى كردند. آنان نيز كـه يـا يـهـودى بـودنـد و يـا نـصـرانـى بـا اسـتـفـاده از كـتـب تـورات و انـجـيـل تـحـريـف شـده پـاسـخ ايـشـان را مـى دادنـد. بـديـن جـهـت كتابهاى تفسير و حديث پر از اسرائيليّات شد.(249) از سـوى ديـگـر، پـيدايش يا گسترش فعّاليت گروههاى فكرى در جامعه اسلامى مانند خوارج ، مـرجـئه ، مـعـتـزله ، جـبـريـّه و فـرقـه هـاى جـدا شـده از شـيـعـه امـامـيـّه مثل كيسانيّه و زيديّه با افكار منحرف و مسموم خود، بر آلودگى فضاى فكرى و فرهنگى جامعه مى افزود.علاّمه طباطبايى ، عوامل زمينه ساز تلاشها و فعّاليتهاى فرهنگى امام باقر(ع )را چنين بيان مى كند:در عـهـد امـام پـنـجـم (ع ) از طـرفـى در اثـر مـظـالم بنى اميّه ، هر روز در قطرى از اقطار بلاد اسـلامى انقلاب و جنگهايى رخ مى داد، و از خود خاندان اموى نيز اختلافات بروز مى كرد. و اين گـرفـتـاريـهـا دسـتـگـاه خـلافـت را مـشـغـول و تـا انـدازه اى از تـعـرض بـه اهل بيت عليهم السّلام صرف مى كرد.و از طـرفـى وقـوع فـاجـعـه كـربـلا و مـظـلومـيـّت اهـل بـيـت كـه مـمـثـّل آن امـام چـهـارم (ع )بـود، مـسـلمـانـان را مـجـذوب و عـلاقـمـنـد اهل بيت مى ساخت .
ايـن عـوامـل ، دسـت بـه دسـت داده مـردم و خـاصـّه شـيـعـه را مـانـنـد سيل به سوى مدينه و حضور امام پنجم (ع ) سرازير ساخت و امكاناتى در نشر حقايق اسلامى و مـعـارف اهـل بـيـت بـراى آن حـضـرت بـه وجـود آمـد كـه بـراى هـيـچ يـك از پـيـشـوايـان گذشته اهل بيت ميسّر نشده بود.(250) اينك ضمن دو درس به عمده ترين محورهاى تلاشهاى علمى و فرهنگى پيشواى پنجم (ع ) اشاره مى كنيم .
