فصل پنجم
عوارض سقوط عثمان,
حكومت على و جنگ هاى آن حضرت

بنا به نقل مسعودى: (مردم روز جمعه سال 23ق. با عثمان بيعت كردند و او 12 ذو الحجه سال 35ق. كشته شد. مدت حكومت وى يازده سال و هشت روز كم بود. وقتى او كشته شد هشتاد و دو سال داشت و در مدينه در محله (حُش كوكب) دفن شد.(1))
مردم بعد از عثمان با على بن ابى طالب بيعت كردند و خلافت وى چهار سال و نه ماه و هشت روز طول كشيد. على در خانه كعبه به دنيا آمد و وقتى به شهادت رسيد 63 سال داشت. او نخستين خليفه اى بود كه پدر و مادرش هاشمى بودند و نيز آورده اند بعد از قتل عثمان چهار روز گذشت تا اين كه مردم با او بيعت كردند.(1)
مسلمانان پس از كشته شدن عثمان خود را با چند مسأله دشوار رو به رو ديدند كه از هنگام خلافت ابوبكر تا آن وقت, مسأله اى به چنان دشوارى نديده بودند. يكى از آنها, قضيه خلافت و رهبرى بود و ديگرى به برقرارى نظم و جارى ساختن حكم خدا مربوط مى شد.

فراتر از آن, مسلمانان از وجود معاويه در هراس بودند, همان طور كه عمر به هنگام مرگ, خطرى كه از ناحيه سپاهيان شامى, مسلمانان را تهديد مى كرد, هشدار داده بود; به خصوص خوف آن مى رفت مسلمانانى كه از مرزهاى اسلامى حراست مى كردند و هنوز با اعتقادات اصيل دينى آشنا نشده بودند, اعتقادات دينى خود را از دست دهند. از اين رو, مجموعه اين مشكلات, برخواسته مسلمانان تأكيد مى كرد, تا آنان در گزينش رهبرى جديد نگران و مضطرب باشند.

ابن قتيبه دينورى (متوفا 283ق.) مى گويد: (چون عثمان كشته شد مردم سه روز بدون پيشوا بودند و شخصى به نام (غافقى) با مردم نماز مى گزارد سپس مردم با على بيعت كردند و او چنين فرمود: اى مردم, شما با من همان گونه كه با كسان پيش از من بيعت شده است, بيعت كرديد و حق اختيار پيش از بيعت است و چون بيعت انجام پذيرد ديگر اختيارى وجود ندارد. وظيفه امام پايدارى و وظيفه رعيت تسليم است, و اين بيعت همگانى است و هركس آن را رد كند از اسلام اعراض كرده است. اين بيعت, بيهوده انجام نگرفته است.(1))