تعیین خط زوال و خط مشرق و مغرب اعتدال و تحصیل سمت قبله آفاق از طریق دایره هندیه نسخه متنی

بود
و دائره اول السموت قاطع دائره نصف النهار است پس دوائر صغار موازى او نيز قاطع آن خواهند بود .
و در ما نحن فيه دائره صغيره موازى با اول سموت بلد
نصف النهار را بر نقطه اى قطع مى كند
كه مدار
يومى مذكور آن را در همان نقطه قطع كرده است زيرا كه بعد بين اين صغيره و بين اول سموت بلد بقدر ما بين
عرضين مكه و بلد است
و قطب اين مدار بر دائره نصف النهار است پس باز برگشت به شكل مذكور
اكرثاوذوسيوس مى كند .
| 120 |
| 121 |
- وجه ديگر در بيان تقريبى بودن طريق عمل به دائره هنديه -
وجه ديگر در بيان اينكه طريق مذكور عمل به دائره هنديه تقريبى است اين كه دستور تحصيل سمت قبله از
دائره هنديه اقتضاء مى كند در آفاقى كه عرض شمالى آنها اكثر از عرض مكه است
نقطه سمت قبله دائما در
جنوب خط اعتدال واقع شود
و حال اينكه گاهى در شمال خط اعتدال واقع شود
و حال اينكه گاهى در شمال خط
اعتدال و بر نقطه مشرق و مغرب اعتدال نيز واقع مى شود .
* وجه ديگر *
وجه ديگر در تقريبى بودن آن اين كه ميل شمس در هنگام مدخل ظل تا مخرج آن ثابت نيست تا يك مدار يومى
موازى با معدل النهار در مسافت زمانى مدخل ظل تا مخرج آن برقرار باشد و قوسى ثابت از آن تنصيف گردد كه
خط زوال على التحقيق تحصيل گردد . و مراعات شروطى را كه در فصل يازدهم ذكر كرده ايم باز عنوان تقريب
به واقع دارد .
| 122 |
| 123 |
* خاتمه در سمت قبله هيوى و فقهى *
تحصيل سمت قبله بر مبانى رياضى قويم و اصيل مطابق واقع و تحقيق و تدقيق در متون زيجات و ديگر صحف قيمه
علماى بزرگ اسلام معنون است . نگارنده كتابى به نام دروس معرفة الوقت و القبله به عربى نوشته است كه
در آن به تفصيل مباحث لازم را با ذكر ادله رياضى آورده است . و چنانكه در صدر اين رساله گفته ايم علت
اشتهار عمل به دائره هنديه همان سطحى و ساده بودن صورت عمل آنست كه احتياج به اعمال قواعد رياضى و
آلات رصدى ندارد . مع ذلك نسبت به وسعتى كه در امر قبله و جهت آن تفوه مى شود
به واقع نزديك است . و در
كتاب نامبرده در معنى جهت و آراى فقهاى عظام در جهت و بيان واقعى آن بحث كرده ايم . و اين كه گفته ايم
عمل به دائره هنديه در اكثر آفاق تقريبى است نظر ما به قياس قواعد دقيق رياضى و اعمال مثلثات كروى
است
چنانكه جناب علامه شيخ بهائى قدس سره در آخر فصل اول مقصد ششم كتاب([ الحبل المتين]( فرمود : ([ و
لكن كون هذه الطريقة تقريبية انما هو بالنظر الى افادتها التوجه الى عين الكعبة كما هو مشرب علماء
الهياة
و اما بالنظر الى
| 124 |
افادتها الجهة كما هو مذهب الفقهاء قدس الله ارواحهم فتحقيقية و لذلك لم يلتفتوا الى تعديلها بما