تفسیر موضوعی امر به معروف و نهی از منکر نسخه متنی

عذاب شديد دچار خواهد نمود.

ناهيان از منكر جواب دادند:

(مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ)(71) براى اعتذار در پيشگاه خدا و شايد آنان تقوا پيشه كنند (و دست از حرمت شكنى بكشند) يعنى گرچه ما مى دانيم كه تجاوزگران از روى علم ، آگاهى ، خيره سرى و طغيان دست به اين حـرمـت شـكـنـى زده انـد ولى با اين وجود هنوز از متذكر شدن همه يا بعضى از آنان نااميد نيستيم بـلكـه امـيـد داريـم اين نهى از منكر تاءثيرى داشته باشد. علاوه بر آن ، ما در پيشگاه خدا نيز معذور خواهيم بود چون توان خود را براى جلوگيرى از منكر به كار بسته ايم و ديگر در قيامت حجتى عليه ما نخواهد بود.

بـنـا بـر ايـن بـر هـر مـسلمان لازم است هر جا كه احتمال تاءثير مى دهد نسبت به ترك واجبات و ارتـكـاب مـحـرمـات بـه نـحـو مـقـتضى عكس العمل نشان دهد و شيطان و نفس راحت طلب ، او را به بهانه تاءثير نداشتن وادار به شانه خالى كردن از زير بار تكليف نكنند. امام مى فرمايد:

وجوب امر به معروف و نهى از منكر، با ظنّ به عدم تاءثير ساقط نمى شود هر چند اين ظن و گمان قوى باشد. بنا بر اين با احتمال تـاءثـيـر - احـتـمـالى كـه در نـظـر عـقـلا مـورد اعـتـنـا و تـوجـه اسـت - امـر بـه مـعروف واجب مى شود.(72) نكته ظريفى كه در اينجا وجود دارد اين است كه آمر به معروف و ناهى از منكر، تشخيص دهد كه چگونه و با چه روش ها و شيوه هايى مى تواند (امر و نهى ) خود را اثر بخش كند و ديگران را به طرف معروف سوق داده ، از منكر باز دارد؟ حـضـرت امـام خـمـيـنـى قدس سره تصريح كرده اند كه براى (تاءثير) از راه هاى مختلف بايد استفاده كرد، براى مثال :

1 - اگـر مـى دانـد كه تنها با (تقاضا يا موعظه ) مى تواند به اين هدف دست يابد، بايد از اين روش استفاده كند.

2 - اگـر مـى دانـد يـا احـتـمال مى دهد كه (تكرار) امر و نهى ، تاءثير خواهد داشت ، بايد امر و نهى را تكرار كند.

3 - اگـر مـى دانـد كـه با اجازه به گناه كوچك ترى ، مى تواند جلوى يك گناه بزرگ تر را بگيرد، بگونه اى كه مورد امر به معروف و نهى از منكر، از موردى كه مى خواهد اجازه تخلّف و مـعـصـيـت بـدهد، اهمّ باشد، (مثل حفظ جان مؤ من ) بايد از اين روش استفاده كند و اجازه آن تخلف و معصيت را بدهد.

4 - اگـر بـداند كه اين امر و نهى ، هر چند در حال حاضر اثرى ندارد، ولى براى آينده مؤ ثر خواهد بود، بايد انجام دهد.

5 - اگـر مـى دانـد كه امر و نهى ، نسبت به ديگران مؤ ثر واقع مى شود، هر چند فردى كه در حال حاضر امر و نهى مى كند، اثر نمى بخشد، امر و نهى واجب است .

6 - اگـر امـر و نـهى را تنها موجب كم شدن معصيت ، و نه ريشه كن شدن آن مى داند، بايد انجام دهد.

7 - اگر امر و نهى را موجب تاءثير منفى بيشتر مى داند، نبايد اقدام كند.

8 - اگر مى داند نهى از منكر نه تنها باعث ترك منكر نمى شود، بلكه موجب اصرار بيشتر بر گناه مى شود، و مى داند كه با (امر به منكر) او منكر را ترك مى كند، لازم است به جاى نهى از منكر، امر به منكر كند.(73) فروع ياد شده نشان مى دهد كه براى تاءثير امر به معروف و نهى از منكر در افراد و جامعه ، شـنـاخت زمينه ها و عوامل بروز منكرات و نيز آگاهى از مواقع رواج خوبى ها تا چه حد ضرورت دارد؛ بـخـصـوص كـه مـوفقيت در انجام اين وظيفه در گرو شناخت دقيق اوضاع اجتماعى و روحيات افراد است ، چرا كه افراد در قبول (امر و نهى ) گوناگونند و براى اصلاح هر فرد، از زمينه هـاى خـاص روانى كه در او وجود دارد و همچنين از عوامل فرهنگى ، اجتماعى ، اقتصادى و دينى كه با او در ارتباط است ، بايد كمك گرفت . از اين رو، پافشارى بر قالب هاى خشك امر و نهى ما را در رساندن به هدف والاى اين فريضه كمك نخواهد كرد.

هـر چـنـد فـقـه اسلامى در اين باب غنى است و در استفاده از روش هاى صحيح و مؤ ثر محدوديتى قـرار