تفسیر موضوعی امر به معروف و نهی از منکر نسخه متنی

امام رضا (ع ) به يكى از اصحابش فرمود:

شـنيده ام كه در مجالس واقفيه (96) شركت مى كنى !؟ عرض كرد: آرى قربانت گردم بـا آنـها نشست و برخاست دارم ، ولى مخالف ايشان هستم . آن حضرت فرمود: همنشين آنها نباش ، خـداونـد فرموده است : در قرآن بر شما نازل كرده ايم كه وقتى بشنويد آيات خدا مورد انكار و مسخره قرار مى گيرد، با آنها ننشينيد تا در سخن ديگرى وارد شوند.(97) برخاستن از محفل گناهكاران از چنان اهميتى برخوردار است كه اگر گاه مورد غفلت و فراموشى قرار گرفت ، پس از توجه ، بايد عملى شود و نسبت به آن سستى و اهمالى صورت نگيرد.

(وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ اءَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ اَّيَاتِ اللّهِ يُكْفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلاَ تـَقـْعـُدُوا مـَعـَهـُمْ حـَتَّى يـَخـُوضـُوا فـِي حـَدِيـثٍ غـَيـْرِهِ إِنَّكـُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ إِنَّ اللّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِينَ وَالْكَافِرِينَ فِي جَهَنَّمَ جَمِيعاً)(98) خـداونـد در قـرآن نـازل كرده كه وقتى بشنويد آيات خدا مورد انكار و مسخره قرارمى گيرد، با آنـهـا نـنـشـيـنـيـد تـا بـه سـخـن ديـگـرى بـپـردازنـد، زيـرا در ايـن صـورت شـمـا هـم مثل آنها خواهيد بود. خداوند همه منافقان و كافران را در جهنم جمع مى كند.

دقت در اين آيه نكات ديگرى را نيز روشن مى كند:

ايـن آيـه نـاظـر بـه آيـه قـبلى (انعام ، آيه 68) است و براى تاءكيد و اهميت مساءله ، اين حكم دوباره مطرح شده است .

گـر چـه در سـوره انـعـام ، حكم ترك همنشينى با مسخره كنندگاه خطاب هاى به پيامبر (ص ) بـود، ولى در ايـنـجـا خـطـاب بـه هـمـه مـسـلمـان هـاسـت كـه (بـر شـمـا نـازل كـرديـم كـه بـا آنـها ننشينيد) و از اينجا روشن مى شود كه برخى از خطاب هاى قرآن با اينكه متوجه پيامبر (ص ) است ، ولى مقصود و مراد، امت اسلامى است .(99) حـضور و شركت در مجالس گناه و نظاره صحنه هاى گناه ، خود نوعى مشاركت در گناه تلقى مـى شـود.

(اِنَّكـُمْ اِذا مـِثـْلُهـُمْ(100)) حـضـور تـواءم با سكوت در اين گونه مجالس ‍ نمايانگر ضعف ايمان و ناشى از روحيه نفاق است .

O نكته مهمّ:

بر هر انسان مسلمان واجب است ، در قلب خود به خوب بودن خوبى ها و بد بودن بـدى هـا مـعـتـقـد و مـلتـزم باشد و با ديدن جلوه هاى (معروف ) در عمق جان و روح خويش ‍ احساس شـادى و خـشنودى كند و از مشاهده مظاهر (منكر) در قلبش احساس نفرت و بيزارى نمايد اين دو امر (احساس خشنودى از مشاهده معروف و احساس نفرت و بيزارى از مواجهه با منكر)، هر چند لازمه امر بـه مـعـروف و نـهـى از مـنكر است ، ليكن بر خلاف آنچه برخى پنداشته اند، از مراتب امر به معروف و نهى از منكر نيست .

بدين جهت اظهار رضايت از مشاهده معروف و اظهار نفرت قلبى از مشاهده منكر كه نخستين مرحله از مـراحـل سـه گـانـه مـى بـاشـد، واجـب كـفـايـى اسـت ؛ ليـكـن اصـل رضايت و تنفّر در همه حال بر همه ، واجب عينى است و اگر شخص ، اين اندازه هم نسبت به اطـاعـت و مـعـصـيـت خـداونـد در جـامـعـه بى تفاوت باشد، در حديث از چنين فردى به (مَيِّتٌ بَيْنَ الْاَحْياءِ)(101)، مرده اى در بين زندگان تعبير شده است .

در بـرخـى روايـات ، افـراد بـه ظـاهـر مـتـديـّنـى كـه خـود اهـل عـبـادت و تـهـجـّدنـد، ولى نـسـبـت بـه سـرنـوشـت گـنـاهـكـاران جـامـعـه و هـدايـت آنـهـا سـهـل انـگـار و بـى تـوجـّه هـسـتـنـد، مـورد سـرزنـش ‍ قـرار گـرفـتـه ، اهل عذاب شمرده شده اند.

در اين زمينه از امام صادق (ع ) روايت شده :

خـداوند متعال دو ملك را به سوى شهرى فرستاد تا آن شهر را زير و رو كنند (و عذاب الهى را بـر ايـشـان نـازل نـمـايـنـد). وقـتـى آن دو مـلك بـه شـهـر رسـيـدنـد مـردى را در حال دعا و تضرّع ديدند. يكى از آن دو به ديگرى گفت : آيا اين شخص دعا كننده را نمى بينى ؟ جواب داد: او را ديدم ؛ ولى آنچه را