تفسیر موضوعی امر به معروف و نهی از منکر نسخه متنی

عـنـوان سـمبل عبادات و (پرداخت زكات ) به عنوان نمونه برنامه هاى اقتصادى ذكر شده ، و پس از آن از (امـر بـه مـعـروف و نـهـى از مـنكر) كه پيام آور (رواج همه خوبى ها و از بين رفتن همه بدى هاست ) ياد شده است .

هر چند قبل از نزول اين آيات و پيش از تشكيل نظام اسلامى نيز مسلمانان ، نماز مى خواندند ولى در ايـن آيـه از نماز به عنوان برنامه حكومت ياد شده است ، تا بدين وسيله اعلام شود كه اقامه نـمـاز و پـيـونـد بـا خـدا، جـهـت گـيـرى اسـاسـى نـظـام اسـلامـى خـواهـد بـود. هـمـچـنـيـن هر چند قـبـل از ايـن نـيـز مـسـلمـانـان بـه فـريـضـه امـر بـه مـعـروف و نـهـى از مـنـكـر عـمـل مـى كـردنـد، ولى ايـنـك اعـلام مـى شـود كـه بـا (تـمـكـّن در زمـيـن ) و رسـيـدن بـه اقـتدار، فـصـل امـر بـه معروف و نهى از منكر در همه ابعاد آن گشوده مى شود، چرا كه تا كنون امر به معروف و نهى از منكر تنها در دايره زندگى فردى مسلمانان ظهور مى يافت كه يكديگر را به (حـق ) سـفـارش مـى كردند، ولى از اين پس كه دشمن را عقب زده و به قدرت و حكومت دست يافته انـد، بـايـد امـر بـه مـعروف و نهى از منكر سر لوحه برنامه نظام اجتماعى آنها قرار گيرد، و اگـر تـا ديـروز، حـاكـمـيت مشركان ، بهانه اى براى بروز منكرات يا بى توجهى به معروف بـود، امـروز ديگر چنين مانعى وجود ندارد، و شرايط براى تحقق اين دستور اسلامى فراهم شده اسـت . از ايـن رو، اگـر اثرى از فساد در جامعه ديده مى شود، بايد به آن هجوم آوريد و ريشه هـاى فـسـاد و تـباهى را از بيخ و بن بر كنيد؛ زيرا تا ديروز تنها ابزارتان براى انجام اين وظـيـفه (زبان ) بود، ولى امروز ابزارهاى لازم براى رواج خوبى ها و جلوگيرى از بدى ها را در اخـتـيـار داريـد: زبـان ، قـلم و شـمـشـيـر؛ و در يـك كـلام بـا تـشـكـيـل نـظام اسلامى نوبت به امر به معروف و نهى از منكر رسيده است و اگر هنوز هم آرام و بى تفاوت نشسته ايد، پس در انتظار چه روزى به سر مى بريد؟ (اَلَّذينَ اِنْ مَكَّنّاهُمْ فِى الْاَرْضِ... اَمَروُا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَواْ عَنِ الْمُنْكَرِ) حكومت اسلامى و مسؤ وليت امر به معروف و نهى از منكر مـا بـه طـور مـعـمـول از امر به معروف و نهى از منكر، دستور دادن با زبان (امر) به نيكى ها و بـاز داشـتن با زبان (نهى ) از منكرات را مى فهميم . البته اگر امر به معروف و نهى از منكر ايـن گـونـه تـفـسـيـر شود، حكومت اسلامى در اين باره وظيفه چندان سنگينى ندارد، چرا كه تنها وظيفه او (گفتن ) خواهد بود، در حالى كه اين تفسير از فريضه امر به معروف و نهى از منكر، درست نبوده ، مسؤ وليت دولت نيز فراتر از آن است .

فـقـيـه نـامـور، صـاحـب جـواهـر مـى گـويـد: (ظـاهـركـلمـه (امـر و نـهـى )، قـول و گـفـتـار است ، ولى بر كسى كه نسبت به نصوص روايات و آيات احاطه داشته باشد، مـخـفى و پوشيده نيست كه مراد از امر به معروف و نهى از منكر، اين است كه بدين وسيله معروف تحقق يابد و منكر رخت بربندد، نه اينكه تنها با زبان امر و نهى شود.(118) عـلامه مجاهد، شيخ جواد بلاغى نيز در اين باره مى نويسد: از نظر لغت ، امر و نهى همان دستور زبـانـى اسـت ولى از قـرآن مـى فـهـمـيـم كه امر به معروف و نهى از منكر، محدود به آن نيست ، بـلكـه مقصود، هر چيزى است كه به تحقق معروف كمك ، و از منكر جلوگيرى مى كند، چه سخن و قـول بـاشـد، و چـه كـار و فـعـل ، و چـه بـه كـارگـيـرى وسـائلى كـه بـه ايـن هـدف جـامـه عمل مى پوشاند.(119) پس وظيفه دولت اسلامى را در امر به معروف و نهى از منكر، فراتر از امر و نهى با زبان به وسـيـله (بـخـشـنـامـه ) بـايـد دانـسـت ، بـلكـه مـسـؤ وليـت در حـد بـه كارگيرى تمام امكانات و وسائل براى تحقق معروف و جلوگيرى از منكر است ، مسؤ وليتى كه حضرت على (ع ) در ديباچه عهدنامه مالك اشتر از آن به (استصلاح اهل مصر) تعبير مى كند و مى فرمايد: ولايت مصر را به تـو سـپردم تا به اصلاح حال مردم بپردازى .(120) همان مسؤ وليتى كه آن حضرت در مورد ديگرى با اين جملات از آن ياد مى كند:

بـارخـدايـا تـو آگـاهـى كـه آنـچـه انـجـام داده ام ، نـه بـه جـهـت ميل و رغبت در حكومت ، و نه بـراى بـه دست آوردن چيزى از كالاى دنيا بوده است ، بلكه براى اين است كه مى خواستم آثار ديـن تـو را