مهرناز تهراني 1 ـ آيا اساسا دين قابليت ملموس شدن به صورت تصوير را دارد يا خير؟دين مشتمل است بر يك سلسله احكام الهي كه از سوي خداوند در متن كتاب الهي «قرآن» بر پيامبر اسلام نازل شده است، تا دستور كار زندگي و رستگاري انسانها بشود. در حقيقت اين احكام، چراغ راه انسان در تاريكي دنياست و در عين اينكه خاصيت چراغ و راهنما را دارد هدف را هم مشخص ميكند و سمت و سو را هم مينماياند. وسيله نجات انسان از غفلت و گناه و شر است. اين احكام نيز كاملاً ملموس و قابل دسترس است و نه در خواب و خيال. احكام دين مبين اسلام، عبارت است از: نماز، روزه، خمس، جهاد و ... رعايت اين موارد و انجام اين احكام مشخصه يك انسان مسلم و ديندار است. حال هر چقدر فيلمها و آثار نمايشي واجد و مؤيد و مبلّغ اين احكام باشد و امر به انجام اين احكام بكند اين سينما يك سينماي ديني و اثر ديني و در جهت دين حركت ميكند. سينماي ديني در يك عبارت ديگر وسيله امر به معروف و نهي از منكر است. حال اين در هر قالبي قابل پياده شدن است. سينماي كودك ـ خانوادگي ـ تاريخي ـ تخيلي ـ اجتماعي و ... عمل پرداخت اين امر هم شخصيتهاي داستان است و ماجراهايي كه فرا روي اينها قرار ميگيرند. شخصيتهاي مثبت فيلمها ميتوانند واجد اخلاق پسنديده و حسنه باشند. اخلاق حسنه خصوصياتي دارد كه عبارتند از: تواضع و فروتني ـ حلم و بردباري ـ حياء و شرم ـ شجاعت و دلاوري ـ شكرگزاري به نعمات خداوند ـ صدق و راستگويي ـ عفو و گذشت ـ قناعت ـ ورع و پارسايي ـ وفاي به عهد ـ قناعت و ... شخصيتهاي مسلمان و مؤمن و مثبت در فيلمهاي ديني داراي اين اخلاق حسنه هستند و برعكس شخصيتهاي منفي داراي اخلاق ناپسند و نهي شده مانند: اسراف و زيادهروي ـ تحقير كردن ديگران ـ بُخل و حسد ـ تنبلي ـ جزع و بيتابي ـ حرص و آز ـ كينهتوزي ـ خيانت در امانت ـ دروغ گويي ـ ريا و خدعه و نيرنگ ـ طمع ـ ظلم ـ فسق و فجور ـ پرخوري و شكم بارگي و ...از مشخصههاي شخصيتهاي فيلمهاي ديني رعايت اين امر است منتهي در جايگاه درست خود. غالبا در فيلمهاي ضد ديني رژيم ستم شاهي پهلوي ديده ميشد كه اخلاق رذيله و ناپسند به شخصيتهايي داده ميشد كه مثلاً نماز هم ميخواندند و گاه احكام را هم اجرا ميكردند، اما در امانت خيانت ميكردند و حريص و طماع و زراندوز بودند. اينها مختص سينماي دين ستيز است كه مخالف ترويج احكام دين بود. بنابراين در جواب سؤال بايد گفت كه آري دين قابليت ملموس شدن به صورت تصوير را دارد. البته تذكرا بايد گفت كه دين لايههايي دارد: لايه ظاهري آن انجام تكاليف و احكام فوق است و لايههاي باطني و دروني هم دارد كه كاملاً مرتبط و پيوسته با لايه ظاهري دين است. يعني معرفت و شناخت خداوند حاصل نميشود الاّ اينكه انسان ابتدا فرائض و احكام ظاهري را انجام بدهد و هر چقدر اين امر با نيت پاك و خالص ادا شود به همان نسبت ابواب رحمت خداوند كشف و شهود لايههاي باطني دين نيز به انسان مسلمان بيشتر ميشود.2 ـ آيا بايد دين بعنوان يك فرهنگ امّي باشد تا قابل عرضه گردد؟ آيا نمود دين قابل عرضه هنري است؟ آيا لازم است دين امّي بصورت امّي مطرح شود؟همانطور كه در قسمتي از پاسخ سؤال قبل گفته شد دين لايههايي دارد. يك لايه از آن انجام احكام و حدود الهي است. كه براي عالم و امّي يكسان است. بطور مثال نماز و اجزاء آن براي مسلمان امّي و عالم تفاوتي نميكند. در اين خصوص مقام معظم رهبري ميفرمايند: ... مبتديترين انسانها رابطه خود با خدا را بوسيله نماز آغاز ميكنند و برجستهترين اولياء خداوند نيز بهشت انس خود با محبوب را در نماز ميجويند.»مگر قرآن مجيد براي علما يك جور آمده و نازل شده و براي مردم امّي جور ديگر. نخير چنين نيست. قرآن براي عالم و امّي يك جور آمده منتهي ميزان درك و فهم از آن به نسبت فهم و علم آدمها متفاوت است. پيامبر اكرم صلياللهعليهوآلهوسلم در عصر جاهليت براي عرضه دين چه كردند؟غالبا در فيلمهاي ضد ديني رژيم ستمشاهي، ديده ميشد كه اخلاق رذيله و ناپسند به شخصيتهايي داده ميشد كه مثلاً نماز هم ميخواندند و گاه احكام را هم اجرا ميكردند امّا در امانت خيانت ميكردند و حريث و طمّاع و زراندوز بودند. اينها مختصّ سينماي دينستيز است.آيا قرآني كه در زمان ايشان نازل شد با آيات قرآني كه در حال حاضر دانشمندان بزرگ اسلام و حتي دانشمندان غير مسلمان علوم تجربي از آن برداشت ميكنند فرق دارد؟اساسا اينگونه نيست كه دين و احكام آن يك امر غيرقابل دسترس و غيرقابل فهم و درك باشد. بنابراين همانطور كه گفته شد دين و احكام آن و بايدها و نبايدهاي آن در قرآن مجيد آمده و توسط رسول اكرم صلياللهعليهوآلهوسلم و اهل بيت ايشان عليهمالسلام تفسير شده و بصورت ملموس
جاي عكس پشت صحنه
و قابل اجرا پياده شده است. و اين احكام براي عالم و امّي و عابد و زاهد يكسان است. اين سبك و نوع اثر هنري است كه بايد مخاطب خود را بشناسد و به زبان و فهم و درك او اثر را بيافريند. بنابراين موضوعات و مضامين و مفاهيم يك اثر هنري را ميتوان طوري تهيه و تنظيم كرد كه هر قشر به زبان و فهم خود از آن برداشت كند. درست مانند قرآن مجيد، كه هر قشري از اقشار جامعه وقتي آنرا باز ميكنند به حَسَب علم و فهم خود قادر به درك آن شده است. قرآن مجيد يك كتاب و يك معجزه الهي است كه غايت هُنر در آن بكار گرفته شده است.3 ـ بنظر شما برترين موضوع ديني كه بصورت هنري قابل عرضه است چيست؟برترين و بهترين و كاملترين و پُرمحتويترين موضوعات ديني و عرفاني در قرآن مجيد است كه بصورت قصص مختلف آورده شده كه هر يك را از ابعاد گوناگون در حد درك و فهم انسان ميتوان مورد بررسي قرار داد و هيچ يك از آنها در محدوده زمان و تاريخ نميگنجد چرا كه خطاب آنها فطرت انسانهاست. خطاب آنها مقابله خير و شر است. مقابله با شيطان است. درس توحيد است... درس معاد است و ... در فلسفه اسلامي داريم كه انسانهاي روي زمين در نوعيت يكسان هستند يعني تمام انسانها از هنگام پيدايش داراي گوش و چشم و پا و ... هستند و همه در غرايز و احساسات يكسان هستند در امر درك خير و شر، زشتي و زيبايي و ... همه مشترك هستند موضوعات قرآني نيز منطبق بر فطرت انسانها بنا گذارده شده است.4 ـ هنر مشروع با هنر غيرمشروع چه تفاوتي دارد؟ رابطه آنها با دين چگونه است؟هنر مشروع و شرعي همان نمايش زيباي بايدهاي دين و تصوير كننده زشتي نبايدهاي دين است. هنر نامشروع و غيرشرعي نمايش ابتذال است. نمايش فساد است. ترويج شهوت و فحشا است. تبليغ شر است و مروج ظلم.هنر غير شرعي زيبا نشان دادن منكرات و زشتيهاست و زشت نشان دادن زيباييها، خوبيها و حسنات. رويكرد هنر غير شرعي به سوي شيطان است و محل جولان و تاخت و تاز آن.هُنر مشروع هُنر اخلاقگراست. پيام هنر مشروع حركت بسوي اخلاق حسنه است و دوري از سيئات و گناه و اخلاق رذيله. مخاطب در انتهاي يك اثر نمايشي مشروع و ديني، بايد ميل به رستگاري و خير و خوبي پيدا كند. اگر اين حس را يك اثر نمايشي در مخاطب خود القاء كرد آن اثر يك اثر مشروع ديني است. در هنر شرعي ميل و رويكرد بسوي اخلاقيات و حسنات است. اما هنر غيرشرعي زيبا نشان دادن منكرات و زشتيهاست و زشت نشان دادن زيباييها و خوبيها و حسنات. رويكرد هنر غيرشرعي بسوي شيطان است و محل جولان و تاخت و تاز.5 ـ آيا هنر مطلوب ديني هنر تخيلي است يا هنر واقعي؟با تعريفي كه از هنر ديني و اسلامي آورده شد در ساختار سينمايي و نمايشي تفاوتي ندارد كه فرم و قالب آن تخيلي باشد يا واقعي.
لطفا منتظر باشید ...
