تحقيق نصوص - گامی فراتر در پژوهش و تصحیح نسخه متنی

بعدها و بويژه پس از آزادي نگارش و نقل حديث، دامنه نوشتن و تدوين گسترده شد و با ورود فرهنگهاي گونه‌گون به حوزه فرهنگ اسلامي و تبادل انديشه‌ها و نهضت ترجمه در ميان مسلمانان، نگارش، تأليف و تحقيق در جامعه اسلامي از شعاع وسيعي برخوردار گشت، عالمان اسلامي دست به قلم بردند و در دامن دانش پرور اسلام آثار بلندي را پديد آوردند.

در اين ميان محققان، محدثان و پژوهشيان تشيع نه تنها بسياري از علوم اسلامي را پي‌افكندند كه در رشد و شكوفايي دانشها و آثار مربوط به آن نيز نقش بسيار بزرگي را ايفا كردند. آثار و نگاشته‌هاي عالمان شيعي تمام ابعاد فرهنگ اسلامي را در نور ديده و تحقيقات و پژوهشها و ژرفنگريهاي عالمان تشيع در ميان آثار عالمان فرهنگ اسلام از جايگاه بلندي برخوردار است.

متأسفانه، بسياري از اين آثار در يورشهاي ناجوانمردانه جهل‌پروران طعمه آتش شد و تباه گرديد، و بسياري ديگر در حوادث گونه‌گون از ميان رفت. آثار بي‌شمار ديگري با دستهاي خائن به بيرون مرزهاي اقاليم قبله برده شد و يا با آزمنديهاي وارثان بي‌لياقت به «ثمن بخس» فروخته شد، و بالاخره بسياري از اين نوشته‌ها و پژوهشها نيز در گوشه و كنار كتابخانه‌هاي كشورهاي اسلامي به صورت خطي باقي مانده و همت بلند نگران دريا دل را براي احياء و عرضه فرا مي‌خوانند.

تحقيق نصوص

عالمان كه دانشهاي گونه‌گون را پي نهادند و با بهره‌وري از فرهنگ ژرف و مايه‌ور اسلامي آثار پر ارجي به جاي نهادند، نوشته‌ها و تحقيقاتشان از ديد عالمان و محققان سده‌هاي واپسين دور نماند. علماي اسلامي نوشته‌هاي محققان را استنساخ مي‌كردند، از محتوا و تحقيقات آنها بهره مي‌بردند و در حفظ و حراست آنها مي‌كوشيدند.

دقت در انتساب نسخه‌ها به مؤلفان حقيقي، تحقيق متن و جلوگيري از تحريف و تصحيف عرضه متني سالم و استوار و پيراسته از زوائد از جمله تلاشهاي محققان بوده است. دستهاي تحريفگر و فسادآفرين در طول تاريخ تلاش مي‌كردند از يكسو انتساب برخي از نگاشته‌ها و آثار حيات‌آفرين عالمان را منكر شوند و از سوي ديگر آثار سست و بي‌پايه‌اي را براي مخدوش ساختن چهره‌هاي منور آنان بدانها نسبت دهند، و گاهي نيز براي كاستن از عمق محتوا و ديگر سان كردن جهت‌گيري نوشته دست به تبديل و تحريف مي‌بردند.(6)