گامی فراتر در پژوهش و تصحیح نسخه متنی

افزون بر اينها، گاه نسخه‌برداريها، نگارشهاي مجدد، نوشتن افراد نااهل و بالاخره «شدرسنا»هاي برخي از كاتبان نيز باعث تبديل، تصحيف و تحريف مي‌شده است، از اينروي در گذشته‌ها كه نقل آثار بر استنساخ استوار بود بسياري از عالمان بر فراگيري مستقيم از استادان اصرار مي‌ورزيدند و تلقي از نوشته‌ها را بسنده نمي‌دانستند و به هر حال، اينهمه انگيزه بود تا عالمان به تصحيح و تنقيح و تحقيق متون بپردازند و درباره چگونگيهاي نگارش، حفظ آثار از تحريف و شناخت سره از ناسره آثاري پديد آورند.

عالمان اسلامي غالباً در آثاري كه به عنوان «درايةالحديث» نگاشته‌اند به اين نكات پرداخته‌اند.(7) كتابهايي با عناوين التنبيه علي حدوث التصحيف، شرح مايقع فيه التصريف والتحريف، و نيز در اين راستا قرار دارند.(8)

بنابراين «تحقيق تراث» چه به مفهوم تحقيق نسبت متن و نگاشته به آنكه منسوب است و چه به معناي بازكاوي متن براي عرضه استوار و سالم و بدور از تحريف و تصحيف آن در فرهنگ اسلامي از پيشينه بسيار كهني برخوردار است.

پس از صنعت چاپ و گسترش نشر مستشرقان با الهام از شيوه‌هاي پژوهش مسلمين به انگيزه‌هاي گونه گون به تحقيــق نصوص و انتشار متون دست يازيدند، و در كشورهاي اسلامي اين تلاش پي‌‌گير، از دهلي، كلكته و بمبئي آغاز شد و پس از آن در تركيه دامنه آن گسترده گشت و بالاخره در ايران نيز محققاني به تحقيق و نشر آثار پرداختند(9).

اين‌حركت در پي تكامل در دقت و ژرفنگري، در مناطق ديگري از اقاليم قبله پي‌گيري شد و آثار بسياري از عالمان سلف را به شايستگي عرضه كرد.

اينك و در اينجا مجال پرداختن به پيشروان اين حركت فرهنگي و چگونگيهاي آن نيست و اين پژوهش بجا و شايسته و ارزيابي نقاط قوت و ضعف در جريان تحقيق در خور مقاله‌اي دراز دامن و مفصل است.

خوشبختانه در ايران سرافراز و پس از پيروزي انقلاب عظيم اسلامي كه حركتهاي پر تلاش و شكوهمندي در پرتو تابشهاي تحرك آفرين اسلام عزيز، در ابعاد مختلف فرهنگ اسلامي پي نهاده شده است، در ادامه راه تحقيق نصوص و عرضه شايسته متون نيز كارهاي سودمند و حركتهاي ارجمندي سامان يافته است.