فصل دوم:برنامه درسي اسلامي در قالب تعليم و تربيت اسلام - افق های جدید در تعلیم و تربیت اسلامی نسخه متنی

فصل دوم:برنامه درسي اسلامي در قالب تعليم و تربيت اسلام

در فصل دوم، به نقش تعليم و تربيت اسلامي در شكوفايي ابعاد وجودي انسان اشاره شده است و با استفاده از مطالبي كه در فصل اول آمده، ابعاد مختلف تعليم و تربيت اسلامي تبيين گرديده است. آنگاه تعليم و تربيت ليبرال4 به عنوان يك نظام آموزش و پرورش غربي معرفي گرديده است. سپس بحثي جديد راجع به طبقه بندي معارف و علم هم از ديدگاه غربيان و هم از ديدگاه علماي مسلمان مطرح شده است و سرانجام به دلالتها و رهنمودهايي كه هر يك از اين دو نوع طبقه بندي براي دو نظام آموزش و پرورش اسلامي و ليبرال دارند، اشاراتي شده است. در مجموع مي‏توان مطالب را چنين خلاصه كرد:

تعليم و تربيت اسلامي نظامي است كه شاگردان را به گونه‏اي تربيت مي‏كند كه در گرايشهايشان نسبت به زندگي، در اعمال و تصميمهايشان و در برخورد با تمام معارف همواره حاكميت ارزشهاي اخلاقي اسلامي را احساس كنند. آنها به گونه‏اي تربيت مي‏شوند و ذهن آنها چنان نظم پيدا مي‏كند كه نمي‏خواهند دانش را صرفا براي ارضاء كنجكاويهاي فكري يا منافع دنيوي كسب كنند. بلكه منطقي و متقي بار مي‏آيند و فراهم آوردن موجبات رفاه مادي، معنوي و اخلاقي خانواده، ملت خود و بني آدم را وجهه همت خويش قرار مي‏دهند. دانش آموزي كه از تعليم و تربيتي اسلامي برخوردار مي‏شود فردي صلح دوست، متعادل، متين، متقي و معتمد به بخشايش بي منتها و عدالت خدشه‏ناپذير خداوند بار مي‏آيد و موزون با طبيعت و نه معارض با آن زيست مي‏كند.

اسلام تا آنجا كه متصور است، هدف تعليم و تربيت را در دنيا به غايت سنجيده و جامع عرضه كرده است. انسان بالقوه خليفه خداوند بر روي زمين تلقي مي‏شود كه پروردگار او را اشرف مخلوقات قرار داده است. براي آنكه آدمي بتواند در زندگي واقعي اشرف بودن خود را محقق سازد، بايد آن «خردي»5 كه او را به يك انسان نيك مبدل مي‏سازد و در عين حال او را تا سر حد يك مخلوق برتر سوق مي‏دهد، كسب كند. بر اين اساس، تعليم و تربيت به عنوان فرايندي جامع مي‏تواند توانمنديهاي عقلي، عاطفي و احساسي آدمي را همزمان شكوفا سازد.

تعليم و تربيت آزاد در مقابل

تعليم و تربيت در مفهوم اسلامي آن

مؤلف در خصوص مفهوم تعليم و تربيت آزاد و تقابل آن با تعليم و تربيت اسلامي، چنين مي‏نويسد: تعليم و تربيت آزاد از يونان نشأت گرفت. افلاطون و ارسطو بزرگترين مبلغان و مبشران آن به شمار مي‏روند. اگر چه آنها در خصوص بسياري از مفاهيم بنيادي با هم اختلاف نظر داشتند، ليكن در مورد يك مفهوم اساسي با يكديگر هم رأي بودند و آن اين بود كه حقيقت يك شيئي در تجلي خارجي آن ننهفته است. بلكه در مفهوم ذاتي كه شيئي از خود بروز مي‏دهد، نهفته است. افلاطون و ارسطو متفقا بر اين باور بودند كه عنصر عقلي ارزشمندترين استعداد آدمي به حساب مي‏آيد. هنگامي كه آدمي اين عنصر رابگونه‏اي درست بكار ببرد، به شناخت اصلي اشياء نائل مي‏گردد و مي‏فهمد چه چيز واقعيت غايي است. از ديدگاه اينان تعليم و تربيت فرايندي است كه به كسب دانش نظر دارد. اگر ذهن آدمي به‏مدد كسب دانش رشد كند، به درك سعادت بشر پي مي‏برد. لذا بر مبناي چنين انديشه‏اي، علوم هفتگانه6 توسط يونانيان به عنوان اساسي‏ترين برنامه درسي پذيرفته شد و مدتها اساس برنامه درسي مدارس مغرب زمين را تشكيل مي‏داد.

مؤلف در ادمه اين بحث مجددا به معرفي تعليم و تربيت اسلامي مي‏پردازد و اظهار مي‏دارد كه در تعليم و تربيت اسلامي هدف تنها كسب معرفت نيست، بلكه رشد و شكوفايي موزون همه ابعاد وجودي انسان مطيع نظر مي‏باشد.او به دنبال اين بحث به طبقه بندي علوم از ديدگاه علماي مغرب زمين مي‏پردازد. آنگاه ديدگاه علماي مسلمان مانند فارابي و غزالي و... را در خصوص طبقه‏بندي علوم متذكر مي‏شود. سپس نقش و جايگاه هر يك از اين طبقه بنديها را در شكل دادن برنامه درسي مدارس در دو نظام تعليم و تربيت ليبرال و تعليم و تربيت اسلامي يادآور مي‏شود. او همچنين تعليم و تربيت عمومي7 را كه اكنون در مغرب زمين متداول است و با تعليم و تربيت ليبرال همانند مي‏باشد، به اختصار معرفي مي‏كند و اظهار مي‏دارد كه در تعليم و تربيت عمومي، معارف به سه دسته تقسيم مي‏شوند، علوم طبيعي، علوم انساني و علوم اجتماعي (مطالعات اجتماعي)8. در اين نوع تعليم و تربيت مسائل مذهبي و ديني در برنامه درسي جايگاهي ندارند و ناديده گرفته مي‏شوند.

برنامه درسي اسلامي9