فصل سوم تدوين كتب درسي: دشواريها و چاره انديشي‏ها - افق های جدید در تعلیم و تربیت اسلامی نسخه متنی

نويسنده در بخش پاياني فصل، به ضرورت گنجاندن دروس اسلامي براي همه دانش‏آموزان و دانشجويان اشاره مي‏كند و يادآور مي‏شود كه در قالب تعليم و تربيت اسلامي، همه دانش‏آموزان و دانشجويان بايد با دروس اسلامي نيز آشنايي حاصل كنند. حتي زبان عربي بايد به عنوان يك درس اجباري تا سطح دانشگاه در برنامه‏هاي درسي گنجانده شود.

او نظر خود را در اين خصوص چنين بيان مي‏كند: انديشمندان اسلامي در سراسر دنيا راجع به اين قول اتفاق نظر دارند كه هدف تعليم و تربيت در اسلام اين نيست كه هر انساني بگونه‏اي تربيت بشود كه هم با فرهنگ باشد و هم متخصص؛ با فرهنگ به اين معنا كه بتواند دانش و علمش را براي رشد معنوي و فكري بكار گيرد، متخصص به اين معنا كه عضو مفيدي براي جامعه‏اش به شمار آيد. از آنجا كه تعليم و تربيت بدون دروس اسلامي جوابگوي انتظارات مسلمانان نيست، از اين رو بايد برنامه‏اي تحت عنوان «تعليم و تربيت اسلامي عمومي»10 در تمام سطوح تحصيلي گنجانده شود.

فصل سوم تدوين كتب درسي: دشواريها و چاره انديشي‏ها

نويسنده در اين فصل نخست به تبيين نقش كتب درسي در تحقق اهداف تعليم و تربيت مي‏پردازد. آنگاه به چند نكته مهم كه در تدوين كتب درسي بايد رعايت شود، اشاره مي‏كند. سرانجام فلسفه حاكم بر تهيه كتب درسي در تعليم و تربيت اسلامي را معرفي مي‏كند و چنين مي‏گويد:

يك كتاب درسي، شامل مطالبي است كه دانش آموزان آن را در خانه، مدرسه، دانشكده يا دانشگاه مطالعه مي‏كنند. كتب درسي معمولاً بر اساس روشهايي خاص و متناسب با رشد رواني، اخلاقي و فكري دانش آموزان تهيه و تنظيم مي‏گردند. به علاوه براي هر كتاب درسي، يك راهنماي معلم تهيه مي‏شود تا معلم را در درك مطالب درسي كمك كند و او بتواند با تدريس مطالب به صورت مطلوب، اهداف كتاب را محقق سازد. اگر چه اهداف كتاب توسط نويسنده و مؤلف آن تعيين مي‏شود. اما اهداف كلي هر كتاب بر اساس اهداف تعليم و تربيت تهيه و تدوين مي‏گردد. بر اين اساس، اهداف كلي تعليم و تربيت تعيين شود؛ زيرا تحقق اهداف تعليم و تربيت اسلامي، در گرو تنظيم و تدوين برنامه درسي مناسب و توليد كتب درسي مطلوب مي‏باشد.

مؤلف، همچنين در خصوص ضوابط تهيه كتب و برنامه‏هاي درسي مي‏نويسد: چون رشته‏ها و شاخه‏هاي مختلف دانش (معرفت)11 داراي جايگاه و موقعيت يكساني نيستند، لذا بايد سلسله مراتب دانشها (معارف) را مشخص كرد، آنگاه بايد با رعايت اين سلسله مراتب، به تهيه و تنظيم برنامه‏ها و كتب درسي اقدام نمود. در اين ميان، معارف معنوي، بالاترين اولويت را دارند. اخلاقيات بر معارف معنوي مبتني هستند و چون اخلاقيات بر رفتار فردي و جمعي انسانها حاكميت دارند. بنابراين، علم ارزشهاي اخلاقي در مرتبه دوم اهميت قرار مي‏گيرند. پس از اين دو، علوم عقلي يا معارفي كه عقل را به سوي نظم سوق مي‏دهند، قرار دارند. آنگاه نوبت به معارفي مي‏رسد كه تخيلات آدمي را كنترل مي‏كنند و به آنها نظم مي‏بخشند و بالاخره، علومي كه حواس را كنترل مي‏كنند در مرتبه آخر جاي دارند.

مؤلف در ادامه اين بحث، فلسفه حاكم بر برنامه‏هاي درسي را تبيين مي‏كند و چنين مي‏نويسد: ايمان و اخلاق بايد در دوران اوليه زندگي به كودك القاء شود. تحقق واقعي اين هدف زماني صورت مي‏گيرد كه فكر كودك نيز به گونه‏اي مناسب پرورش يابد. همچنين بايد به كودك كمك كرد كه بتواند از همان دوران نخستين زندگي، بر خواهشهاي جسمي و تخيلات خود غالب شود. موضوع ديگري كه بايد مورد توجه قرار گيرد، پرورش فكري كودك است. در اثر پرورش فكر، كودك مي‏تواند به نظم فكري دست يابد، از امور عيني به امور انتزاعي، از احساس به تصور (ايده) و از روابط بين امور حقيقي، به نمادسازي برسد. هنگامي كه اين توانائيها در وجود كودك ريشه دوانيد، آنگاه او مي‏تواند روابط دروني ميان رشته‏هاي معارف را مورد ارزيابي قرار دهد و به حضور اراده خداوند در طبيعت و انسان پي ببرد و متوجه شود كه عالم خلقت، آياتي از حضور اراده خداوند و تجلي قدرت باري تعالي و نشانه‏هايي از واقعيت هستند. آنچه در بالا ذكر شد، فلسفه حاكم بر برنامه‏ها و كتب درسي را در نظام تعليم و تربيت اسلامي تشكيل مي‏دهد.