اسماعيل اسماعيلى در بين بزرگان دين و دانش كه در سده اخير و در دوران سياه رضاخانى مى زيسته اند كم تر كسى را به استوارى سختگى و همه سونگرى شهيد مدرس مى توان يافت.او در همه عرصه ها الگو و سرآمد عصر خويش بود. با اين كه سياستمدارى توانا و تيزهوش بود ديندارى خداترس و با تقوا نيز بود. هم اهل فكر بود و هم اهل تلاش. پارسا فروتن و ساده زيست بود. با اين حال از مردم كناره نمى گرفت و انزوا پيشه نمى كرد و در فكر مردم بود و بست و گشاد كارهاى آنان.مدرس مرد ميدان مبارزه با استبداد و استعمار بود و يك تنه در برابر استبداد خشن رضاخانى ايستاد ولى هيچ گاه رسالت خويش را به عنوان فقيه در برابر حوزويان و طالب علمان از ياد نبرد.او دلسوزانه و پى گيرانه به تدريس و تربيت طلاب مى پرداخت و براى سامان دادن به حوزه و بالا بردن سطح دانش و كارايى حوزويان دل مى سوزاند و تلاش مى ورزيد.گرچه در سالهاى اخير و به بركت انقلاب اسلامى گامهاى بلندى در بزرگداشت و شناساندن اين شخصيت كم مانند برداشته شده و كنگره ها و سمينارهايى در جهت فهم و نشر افكار و انديشه هاى وى ترتيب يافته و كتابها و مقاله هايى درباره مبارزات انديشه ها و پايمرديهاى وى نگاشته شده ولى با اين همه هنوز همه سويها و زواياى فكرى و ژرفاى حركت او به گونه شايسته براى مسلمانان بويژه نسل جوان شناسانده نشده است.گويا اين ناشناختگى در بعد حوزوى شهيد بيش از ديگر زواياى وجودى وى نمود داشته باشد. تلاشهاى ژرف و سترگ او در سامان دهى روحانيت و اصلاح حوزه ها در پرتو تلاشهاى سياسى و اجتماعى وى قرار گرفته و كم تر بدانها توجه شده است. بررسى آرا و انديشه ها و نيز تكاپوهاى آن شهيد بزرگوار در عرصه مسائل حوزوى پژوهش و كندوكاو گسترده اى را مى طلبد. ولى در اين نوشتار به فراخور حال و مجال تلاش شده به اين زاويه توجه شود و به گونه اى گذرا گوشه هايى از ديدگاههاى وى درباره اصلاح حوزه ها نموده شود.
1. سازمان حوزه
دوران تحصيلى شهيد همزمان است با آغاز دگرديسيهاى گسترده اجتماعى و سياسى دركشورهاى اسلامى. اين دگرديسيها كه بيش تر بر دو مدار اساسى: مبارزه با استعمار و استبداد صورت مى گرفته موجى از بيدارى و آزادى خواهى را در بين مردم در پى داشته است. از جمله در حوزه نجف به خاطر كانون رهبرى مشروطه در آن مركز تكاپويبسيار بوده و انديشه ها و آراى گوناگون و موضع گيرى علماى بزرگ براى طلاب هوشيار و با استعداد روشنگرى داشته و زمينه ساز حركتهاى ديگر بوده است.مدرس كه شاگرد ميرزاى بزرگ بود و گفته ها و انديشه هاى اين بزرگ مرد او را ساخته و پرداخته و استعدادهاى وى را شكوفا كرده بود آن گاه كه در فضاى سياسى نجف قرار مى گيرد خيلى زود رشد مى كند و پله هاى ترقى و كمال را مى پيمايد.اين ذخيره بزرگ الهى وقتى رويكرد مردم را به حوزه سامرا در نهضت تنباكو و به حوزه نجف در انقلاب مشروطيت و نقش آفرينى علما و روحانيان طراز اول را در اين حركتها مى بيند به توانايى عظيم حوزه ها پى مى برد و به اين انديشه فرو مى رود كه بايد باكاستيها ونابسامانيها كه گاه در سير حركت پديدمى آيد به مقابله برخاست و ناكارايى بدنه حوزه را در بهره بردارى درست و بهنگام از دستاوردها درمان كرد تا شكوه و هيبت و اقتدار حوزه ها هميشه و در همه حال بماند.شهيدمدرس خود از نزديك شاهد بود كه حوزه هاى سامرا و نجف با آن جايگاه بلند چگونه در باتلاق بى برنامگى دارد فرو مى رود و از آن جايگاه بلند به زيرمى آيد.
لطفا منتظر باشید ...
