از آيه شريفه (فاذا عزمت فتوكّل على اللّه) برداشت ديگرى نيز به شرح زير صورت گرفته است: (فاء) در (فاذا عزمت) بر ترتّب تصميم گيرى بر مشورت دلالت دارد; يعنى اين تصميم بايد براساس مشورت و نتيجه آن باشد. در تفسير: (فتوكل على اللّه) نيز گفته اند: چون تصميم گيرى براساس نظريه مشاوران بويژه آن جا كه حاكم اسلامى با آنان همراه نيست سبب آشفتگى روحى حاكم مى شود كه در پياده كردن آن بايد به خدا توكل كند.28در برخى از تفسيرها نيز آمده: متعلق (عزمت) حذف شده است و در آن سه احتمال وجود دارد: (عزمت على رايك) (عزمت على تنفيذ رأى الشورى) و (عزمت على المشاوره)29 استدلال به يكى از اين احتمالها برترى بدون دليل است. بنابراين نمى توان از اين آيه نفى عمل به رأى مشاوران را استفاده كرد همان گونه كه ديگر احتمالها را هم نمى توان نتيجه گرفت.رواياتى كه در اين زمينه وارد شده به هيچ روى بر اين ديدگاه دلالتى ندارند. و بر فرض پذيرش دلالت آنها معارض دارند كه به پاره اى ازآنها در ديدگاه دوم اشاره خواهيم كرد.در پاسخ روايتى كه به عنوان نمونه و دليل آورده شد شايد گفته شود: امام على(ع) در اين جا با يك نفر به مشورت پرداخته و با نظر اومخالفت كرده است و اين هرگز به معناى مخالفت با آراى مشاوران به گونه مطلق نيست. افزون بر اين نمونه هاى بسيار داريم كه پيامبر(ص) و امامان(ع) در رخدادها به رأى مشاوران عمل كرده اند و گاه ديدگاه آنان را بر ديدگاه خود پيش داشته اند.30امّا آياتى كه از پيروى بيش ترين مردم نكوهش مى كردند و همچنين آيات ديگر به اين مضمون درباره موردهاى ويژه اند كه موضوع بحث ما را به هيچ روى در برنمى گيرند. اين آيات درباره بيش ترين مردم جامعه هاى منحرف و تربيت نيافته است نه بيش ترين مردمان جامعه هاى متعهد و مؤمن و آگاه.اين ضميرها به قرينه آنچه پيش از آن آمده همه به افراد مشرك آلوده نادان متعصب و بى بندبار بر مى گردند. هرگز مقصود قرآن اين نيست كه بيش ترين مؤمنان نمى دانند و بيش ترين مؤمنان نمى فهمند و….شورايى بايسته رايزنى است كه بيش ترين اعضاى آن افرادى مؤمن و آگاه باشند. اگر بيش ترين مشركان و… نكوهش شده اند بيش ترين مؤمنان نمى توانند مورد نكوهش باشند. درباره اعتبار اكثريت در همين مقاله بازهم سخن خواهيم گفت.دليلهاى ديدگاه دوّم: صاحبان اين ديدگاه همان گونه كه يادآور شديم عمل به نتيجه مشورت را لازم مى دانند هر چند با ديدگاه حاكم اسلامى ناسازگار باشد. صاحبان اين ديدگاه نيز به آيات قرآنى روايات و… استناد جسته اند.
لطفا منتظر باشید ...
