اين گروه مى گويند: مقصود از (فاذا عزمت فتوكّل على اللّه) اين نيست كه پيامبر(ص) با مردم مشورت كند و سپس ديدگاههاى آنان را ناديده بگيرد. چنين شيوه اى با هدف آيه سازگار نيست; زيرا بى احترامى به مشاوران و درنتيجه رنجش آنان را در پى دارد و با سيره پيامبر(ص) نيز سازگار نيست.31مى گويند: گيريم كه اين آيه براى پيامبر(ص) اين ويژگى را قائل شود كه پيامبر(ص) و امامان(ع) چون از مقام عصمت برخوردارند و پيامبر(ص) با وحى در ارتباط است تصميم نهايى پس از رايزنيها با آن بزرگواران است همان گونه كه شمارى بين دوره حضور معصومان و غيبت فرق گذاشته اند 32 ولى دستور آيه سوره شورى دستورى است همگانى: (وامرهم شورى بينهم)33 اين آيه بيانگر اين است كه مسلمانان بايد در كارهاى مهمّ اجتماعى سياسى خود براساس مشورت و رايزنى عمل كنند.
2. روايات:
رواياتى كه مسلمانان را به مشورت فرا مى خواند بسيارند و در يك دسته بندى كلّى بر دوگونه اند:الف. رواياتى كه به فردى خاصّ سفارش مى كنند كه با ديگران به رايزنى بپردازند.ب. رواياتى كه جامعه اسلامى را به رايزنى فرا مى خوانند.34در پاره اى از رواياتِ گونه نخست مسلمانان به رايزنى تشويق شده اند و به پيامدهاى خوب آن اشاره شده است و از ترك آن پرهيز داده شده اند و پيامدهاى ناگوار آن نمايانده شده است. ولى از آن جا كه اين روايات درباره امور شخصى هستند در بحث ما نمى شود به آنها استناد جست.دسته دوّم نيز به چند بخش تقسيم مى شوند: در پاره اى از آنها معصومان(ع) مردم را به مشورت فرا خوانده اند و يا مشورت حاكم اسلامى را با آنان از حقوق آنان شمرده اند 35 از باب نمونه:(فلاتكفوا عن مقالة بحقّ او مشورة بعدل.)36از حق گويى و مشورت به عدل سرباز نزنيد.(الا وانّ لكم عندى ان لا احتجز دونكم سرّاً اِلاّ فى حرب ولا اطوى دونكم امراً اِلاّ فى حكم….)37آگاه باشيد حقّ شما بر من اين است كه رازى را از شما پنهان ندارم مگر در جنگ و كارى را بدون مشورت شما انجام ندهم مگر در احكام الهى.على(ع) در سخن ياد شده رايزنى در احكام الهى را روا نمى داند; امّا در غير احكام الهى آن را يكى از حقوق مردم بر حاكم مى داند.پيامبر اسلام(ص) در روايتى رايزنى در ميان مسلمانان را از ويژگيهاى اجتماع اسلامى به شمار مى آورد:(اذا كان امرائكم خياركم و اغنيائكم سمحائكم و امركم شورى بينكم فظهر الارض خير لكم من بطنها و اذا كان امرائكم شراركم واغنيائكم بِخلائكم ولم يكن امركم شورى بينكم فبطن الارض خير لكم من ظهرها.)38هنگامى كه حاكمان شما نيكان شما باشند و توانگران شما سخاوتمند باشند و كارهايتان با رايزنى و مشورت انجام پذيرد در اين هنگام روى زمين از زير زمين براى شما بهتر است. ولى اگر حاكمان شما بدان و ثروتمندان جامعه شما بخيلان باشند و در كارها مشورت نكنيد زير زمين از روى زمين براى شما بهتر است.
سيره خردمندان
شور و مشورت پيش از اسلام در بين ديگر ملتها بوده و آنها در اداره جامعه خود به شور و مشورت مى پرداخته اند. قرآن نقل مى كند: ملكه سبا در مورد جنگ و يا صلح با حضرت سليمان با سران قوم خود به رايزنى پرداخت40. در حقيقت شارع مقدس همان روش و سيره خردمندان را با شرايط دقيقى امضا كرده است.بنابراين چون خردمندان جهان در مسائل مهم اجازه عمل برخلاف نظر بيش ترين را به كسى نمى دهند و اسلام نيز از آن جلوگيرى نكرده روشن مى شود كه شارع مقدس بناى عقلا را پذيرفته است.
لطفا منتظر باشید ...
