خلیفه سلطان سلطان العلماء فقیه و وزیر اعظم عصر صفوی نسخه متنی

شعر: 25 ـ ديوان شعر او به فارسى در حدود ده هزار بيت.

در ميان آثار مزبور دو اثر مشهورتر از همه است و بسيارى از منابع بدان اشاره كرده اند94و اكنون نيز موجودند:

يكى حاشية على معالم الاصول است كه متن آن عربى و در اصول فقه نگاشته شده است; دوّم كتاب حاشية على الروضة البهية فى شرح اللمعة الدمشقيه است. از كتاب نخست چاپ هاى متعددى انجام گرفته است كه اغلب آن ها سنگى است95. يكى از اين چاپ ها در الذريعة نيز معرفى شده است96. از حاشيه مزبور نسخ خطى متعددى در دست است كه بيش ترين آن ها در كتابخانه آستان قدس رضوى نگه دارى مى شود97 نسخه هاى خطى ديگر از اين كتاب در كتاب خانه هاى آستان مقدس حضرت معصومه(س), كتاب خانه عمومى آية الله گلپايگانى, كتاب خانه مرعشى و كتاب خانه الهيات دانشگاه مشهد نگه دارى مى شود98.

كتاب دوّم (حاشيه على الروضة البهية فى شرح اللمعة الدمشقيه) نيز مشهور است. اين شرح با عناوين (قوله ـ قوله) بر الروضة البهية شيهد ثانى نگاشته شده است. يكى از نسخ خطى اين اثر در كتاب خانه مرعشى نگه دارى مى شود كه 256 صفحه دارد و به تاريخ 1077 هـ .ق كتابت شده است.(اثر مزبور را نگارنده خود ديده است).

از نسخ خطى ديگر خليفه سلطان كه اكنون موجود است و در كتاب خانه مرعشى نگه دارى مى شود99با عنوان حاشيه حاشيه الخضرى على شرح التجريد مى باشد كه كتابى عربى و در زمينه كلام است. اين اثر 64 صفحه است و تاريخ كتابت آن 1123 هـ . ق مى باشد. از اين اثر نسخه ديگرى نيز در كتاب خانه عموم آستان مقدس حضرت معصومه نگه دارى مى شود.100

يكى ديگر از نسخ خطى خليفه سلطان را كه نگارنده از نزديك ديده است, كتابى است تحت عنوان (انموذج العلوم) كه در كتاب خانه مرعشى نگه دارى مى شود. اين اثر در يك مجموعه به چاپ رسيده است. و در آن بيست مسئله و پاسخ آن ها كه قبلاً از طرف صاحب نظران مطرح شده بود توسط خليفه سلطان مجدداً طرح و به آن ها پاسخ گفته است. بسيارى از مسائل طرح شده مربوط به منطق و اصول است كه در ميان آن چند مسئله نيز وجود دارد كه از لحاظ شناخت انديشه هاى سياسى او جالب است. از زمره آن ها: بحث درباره وجوب عينى يا كفائى امر به معروف و نهى از منكر, بحث در مورد يارى رساندن به ظالمين و بحث در مورد اجماع است.

نسخه خطى ديگرى كه نگارنده آن را در كتاب خانه مرعشى ديده است, اثرى است با نام (حاشيه شرح العضدى على مختصر ابن الحاجب) كه در مورد اصول فقه و به عربى است. اين اثر حاشيه استدلالى مفصلى است با عناوين (قوله ـ اقول) بر شرح قاضى عضدالدين ايجى بر مختصر ابى الحاجب. نسخه مورد نظر در دو نسخه و در يك مجموعه آورده شده است.

نسخه اول آن در 248 صفحه بر سال 1085 كتابت شده است و نسخه دوّم آن در آخر مجموعه مزبور آمده است كه ناقص است. از اين اثر خطى نسخه اى نيز در كتاب خانه آستان قدس رضوى نگه دارى مى شود.101

يكى از نسخه هاى خطى خليفه سلطان كتابى است با عنوان (توضيح الاخلاق) كه دست كارى شده كتاب اخلاق ناصرى خواجه نصير است كه خليفه سلطان آن را به دستور شاه صفى نگاشت102. از اين اثر نسخه هاى خطى متعددى در كتاب خانه هاى مجلس, حقوق و ملك وجود دارد.103

از خليفه سلطان اثر خطى ديگرى نيز در موضوع قواعد و تجويد104 و هم چنين اثرى ترجمه اى105 در دست است كه بيانگر تنوع آثار وى است.

خليفه سلطان علاوه بر آن كه خود نويسنده اى قادر بود در طول وزارت خود نيز از علما و نويسندگان در فنون مختلف حمايت مى كرد. لذا بسيارى از علماى عصر كتاب هاى خود را به نام خليفه سلطان نگاشتند و از اين طريق كمك مالى به دست آوردند. يكى از علماى مزبور, رضى الدين محمد بن محمد شفيع اصفهانى است كه اثر ادبى خود را تحت عنوان (مطلع) كه داراى نثرى استوار و منشيانه و در باب عروض وقافيه است به خليفه سلطان تقديم داشته است106. نسخه اى از اين اثر اكنون در كتاب خانه عمومى آستان قدس رضوى نگه دارى مى شود.107